تاریخچه پست :
دوره اول:
ایرانیان نخستین ملتی بودند که از حدود سه هزار سال پیش در زمان سلسله هخامنشی اقدام به تاسیس تشکیلات منظم پست با عنوان "چاپار" کردند. ایرانیان این تشکیلات اداری را از روزگاران بسیار دور بنیانگذاری و سازماندهی کردند تا تمامی امور ارتباطی ایران زمین از آن طریق انجام شود. در واقع در ایران باستان، چاپارخانه ها مشهورترین و حساس ترین تشکیلات اداری هخامنشیان بودکه گروه چابک سواران آن با اسب های تند رو و طی مسافت های طولانی، ارتباط دایمی بین مرکز و ایالات را برقرار می کردند و در کوتاهترین زمان اخبار و گزارش های واصله از گوشه و کنار ممالک را به مرکز و از مرکز به دور ترین نقاط کشور می بردند. داريوش هخامنشي براي اداره بهتر کشور و سهولت در امر نظارت بر قلمرو وسيع و پهناور ايران نظام ارتباطی را سامان بخشید. به دستور وی براي آگاهي و اطلاع از جديدترين رخدادها در سراسر قلمرو خود، جاده هايي ساخته شد که مهمترين آنها به "راه شاهي" معروف بود که 2400 کيلومتر مسافت داشت. به فاصله هر 24 کيلومتر چاپارخانه اي ساختند که در اين چاپارخانه ها هميشه اسب هاي تازه نفس آماده بودند. پيک هاي دولتي با رسيدن به اين چاپارخانه ها اسب هاي خود را عوض مي کردند و با اسبي تازه نفس با سرعت به راه خود ادامه مي دادند. انتقال پیام از یک ایستگاه به ایستگاه دیگر به همين صورت ادامه مي يافت تا به مقصد مي رسيد. داریوش در مورد چابک سواران دولتی خود می گوید: " نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاريكي شب نمي تواند پيك هاي تندرو را از حركت بازدارد. " امروزه اين جمله در بالاي سر در ساختمان اداره پست نيويورك به چشم مي خورد. چاپارخانه های ایران تا مدت ها یکی از وسیع ترین شبکه ارتباطی دنیای کهن محسوب میشد.
دوره دوم:
در این دوره پست دستخوش تحولات بسیاری شد.پست در ایران تا پیش از سال 1258 به صورت «اداره» بود و تمامی امور پستی در آن زمان توسط همین اداره صورت می‌گرفت. در پی موفقیت های پست در انجام امور کشور، "ناصرالدین شاه قاجار" دستور تاسیس وزارت پست را صادر کرد. کشور ایران در سال 1264 دارای 7 خط اصلی و پنج خط فرعی پستی بود. با تاسیس اتحادیه پستی جهانی، ایران به عنوان یکی از نخستین کشورهای دنیا به عضویت این اتحادیه درآمد. هم زمان با صدارت "میرزا تقی خان امیرکبیر" تحولات تازه‌ای در پست کشور رخ داد و پست نوین بنیان شد. در این دوره سرویس های پستی منظم بین شهرها ایجاد، تعرفه های پستی تعیین و آیین نامه پستی به تصویب رسید. در سال 1288 وزارت پست تشکیلاتی نو یافت. اداره‌ی تلگراف در این زمان به پست اضافه شد و وزارت پست و تلگراف تشکیل شد. در اواخر سال 1308 با خرید سهام شرکت تلفن، وزارت پست و تلگراف و تلفن شکل گرفت. با تاسیس وزارتخانه جدید، نظام پستی کشور توسعه چشمگیری یافت.
دوره سوم:
این دوره را می توان دوره سرنوشت ساز همراه با تحولی عظیم در صنعت پست ایران شمرد. با پیروزی انقلاب اسلامی، شیوه های نوین پستی روز به روز گسترش و کمیت و کیفیت خدمات ارتقا یافت. در دوران انقلاب و سازندگی فعالیت های بی شماری در شبکه پستی کشور صورت گرفت. تغییر ساختار پست و فعالیت آن به عنوان یک شرکت مستقل دولتی در سال 1367 را می توان به عنوان مهمترین رویداد این دوره برشمرد.
حذف ساختار سنتی پست و اجرای مکانیزاسیون و اتوماسیون شبکه پستی ایجاد سرویس های نوین و متنوع نظیر پست پیشتاز، پست مستقیم، سلف سرویس پستی، تحویل هوشمند مرسولات به گیرندگان، پست تصویری، پست جواب قبول، پست یافته، صندوق شخصی، پست تلفنی 193، پست اکسپرس، پست خرید، پست رستانت، خرید اینترنتی، پست ویژه، پیک ویژه و دهها خدمت دیگر را موجب گردید.
رفته رفته پست با یافتن جایگاه واقعی خود به عنوان مهمترین ابزار ارتباطی توانست همکاری سایر نهادهای دولتی را جلب نموده و ارایه خدمات دولتی را از طریق پیشخوان خود سامان بخشد. در همین راستا شرکت پست جمهوری اسلامی ایران در اجرای طرح های کلان ملی از جمله توزیع کارت سوخت، توزیع کالابرگ های شهری، روستایی و عشایری، ثبت نام و توزیع کارت ملی، تعویض پلاک های خودرویی، توزیع فرم های اطلاعات اقتصادی، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ثبت نام تلفن همراه و غیره مشارکتی گسترده داشت.در این دوره با توسعه روزافزون فناوری های نوین ارتباطی، دفاتر خدمات ارتباطی(ICT) در روستاها و دور افتاده ترین نقاط کشور ایجاد شد و ارایه خدمات پستی و نیابتی سایر سازمان ها به روستاییان روز به روزگسترش یافت.
شرکت پست جمهوری اسلامی ایران به منظور توسعه هر چه بیشتر رقابت پذیری، پویایی در عرضه خدمات پستی و پاسخگویی مناسب به نیازهای متنوع و جدید مشتریان ، بستر مناسب جهت حضور ومشارکت فعال بخش غیردولتی را به موازات اپراتور دولتی ایجاد نموده و خصوصی سازی آن در دست انجام است.
چاپار :

چاپار ، عنوان‌ اصلی‌ پیك‌ دولتی‌ در ایران‌ از قرن‌ هفتم‌ تا سیزدهم‌. چاپار واژه‌ای‌ تركی‌ از ریشه چاپ‌/ چاپماق‌ به‌ معنای‌ چهارنعل‌ رفتن‌ با اسب‌، دوانیدن‌، به‌ سرعت‌ راندن‌ و شتاب‌ كردن‌ (رجوع کنید به دورفر، ج‌ 3، ص‌ 12، ذیل‌ «چاپار»؛ رشیدالدین‌ فضل‌اللّه‌، ج‌ 3، تعلیقات‌ روشن‌ و موسوی‌، ص‌2350) و در اصطلاح‌ به‌ معنای‌ پیك‌، قاصد و نامه‌بر است‌ .
در قرون‌ اولیه اسلامی‌ و تا قبل‌ از حكومت‌ مغولان‌ در ایران‌، تشكیلات‌ پستی‌ ــ كه‌ ارتباط‌ میان‌ مراكز حكومت‌ و ولایات‌، تسریع‌ در گزارش‌ اخبار و رویدادهای‌ مهم‌ سیاسی‌، ارسال‌ نامه‌ها و پیامها، حمل‌ و نقل‌ كالاهای‌ دولتی‌ و گاه‌ خصوصی‌، به‌ مقصد رساندن‌ مأموران‌ دولتی‌ و ابلاغ‌ فرمانهای‌ حكومتی‌ را برعهده‌ داشت‌ ــ می‌شد.
برید در دوره مغولان‌ و دیگر دولتهای‌ ترك‌ پس‌ از ایشان‌، مانند جلایریان‌، تیموریان‌، قراقوینلوها، آق‌قوینلوها، صفویان‌ و قاجاریه‌، با عنوانهای‌ یام‌، اولاغ‌/ الاغ‌ و چاپار خوانده‌ می‌شد .
در دوره ایلخانان‌، شاهزادگان‌، امرا، سرداران‌، صاحب‌منصبان‌ دولتی‌ و همسران‌ ایلخانان‌، ایلچیان‌ مخصوص‌ داشتند
( به‌ گزارش‌ ماركوپولو (ج‌ 1، ص‌ 433ـ434) تعداد یامها در دوره ایلخانان‌ حدود ده‌ هزار واحد پستی‌ و فاصله آنها از یكدیگر حدود 25 تا 30 مایل‌ بود. بنابر قوانینی‌ كه‌ در زمان‌ غازان‌ تدوین‌ شد، هر چاپار موظف‌ بود در یك‌ شبانه‌روز سی‌ فرسخ‌ طی‌ كند. بنابراین‌، برای‌ نمونه‌ مسیر تبریز تا خراسان‌، چهار روز طول‌ می‌كشید ( د. ایرانیكا ، ذیل‌ واژه‌). در فاصله هر سی‌ فرسخ‌، چاپار دیگری‌ ادامه مأموریت‌ را بر عهده‌ می‌گرفت‌. چاپارها در دوره ایلخانان‌، حكمی‌ با تمغای‌ سبز همراه‌ داشتند كه‌ اگر به‌ موقع‌ به‌ ایستگاه‌ پست‌ می‌رسیدند علامت‌ Ө و اگر دیر می‌رسیدند علامت‌ Ф روی‌ آن‌ حكم‌ نقش‌ می‌گردید).
در دوره تیموریان‌ حفظ‌ امنیت‌ راهها و تعمیر یامخانه‌های‌ سابق‌ و ساختن‌ یامخانه‌های‌ جدید با تجهیزات‌ بیشتر، مورد توجه‌ حكومت‌ قرار گرفت‌. در هر یامخانه‌ بین‌ صد تا دویست‌ اسب‌ وجود داشت‌. فقط‌ پیكهای‌ دولتی‌ ایلچیها و سفیرانی‌ كه‌ به‌ دربار تیمور می‌آمدند،حق‌ استفاده‌ از تشكیلات‌ یام‌ را داشتند و مردم‌ عادی‌ حق‌ استفاده‌ خصوصی‌ از این‌ تشكیلات‌ را نداشتند (كلاویخو، ص‌ 184ـ185). شتاب‌ چاپاریان‌ در رساندن‌ اخبار به‌ حدی‌ بود كه‌ در مواقع‌ بسیاری‌ موجب‌ مرگ‌ حیوان‌ می‌شد .
با روی‌ كار آمدن‌ صفویان‌، به‌تدریج‌ یامها كه‌ یا از بین‌ رفته‌ و یا رو به‌ ویرانی‌ بودند، جای‌ خود را به‌ ساختمانهای‌ جدیدی‌ به‌ نام‌ چاپارخانه‌ها دادند و تشكیلات‌ چاپار توسعه‌ یافت‌. تشكیلات‌ چاپاری‌ در دوره صفویه‌ تقریباً در انحصار خدمات‌ درباری‌ و دولتی‌ بود و برای‌ ارسال‌ مراسلات‌ و رسانیدن‌ احكام‌ و بخشنامه‌ها و فرمانها از مركز به‌ ولایات‌ یا رساندن‌ گزارشهای‌ مربوط‌ به‌ حوادث‌ و ولایات‌ به‌ مركز بود .
از دیگر وظایف‌ چاپارها در این‌ دوره‌، پذیرایی‌ كردن‌ و تأمین‌ احتیاجات‌ ایلچیان‌ و هیئتهای‌ سفارت‌ خارجی‌ در مسیر رسیدن‌ به‌ دربار بود (رجوع کنید به شاردن، ج‌ 2، ص‌ 199ـ202؛ عبدلی‌ فرد، ج‌ 1، ص‌ 103ـ107). تأمین‌ احتیاجات‌ ارتباطی‌ اردوها و سفرهای‌ شاهی‌ و اردوهای‌ جنگی‌ و رسانیدن‌ سریع‌ مراسلات‌ و اخبار میان‌ سپاه‌ و اردوی‌ دشمن‌ نیز از وظایف‌ دیگر چاپارها بود.


نادرشاه‌ افشار (نیز، به‌ منظور برقراری‌ ارتباط‌ مستقیم‌ با ایالات‌ و حكام‌، به‌ ترمیم‌ و توسعه چاپارخانه‌ها پرداخت‌. چاپارها در این‌ دوره‌ نیز بیشتر برای‌ مقاصد سلطنتی‌ و دولتی‌ استفاده‌ می‌شدند به‌ گزارش‌ ژان‌اوته‌ ، در تمام‌ مسیر حركت‌ هیئت‌ سفارت‌ او از عثمانی‌ تا پایتخت‌ ایران‌، چاپارهای‌ نادر آخرین‌ اخبار فتوحات‌ نادر و پیامهای‌ او را به‌ این‌ هیئت‌ می‌رساندند.
در متن‌ فرمانی‌ از نادر به‌ تاریخ‌ 1151، كه‌ در گزارشهای‌ ایالتی‌ هشترخان‌ مندرج‌ است‌، اصطلاح‌ «اسب‌ چاپار» به‌ معنای‌ مالیاتی‌ كه‌ برای‌ نگهداری‌ اسبهای‌ پستی‌ گرفته‌ می‌شد، به‌كار رفته‌ است‌. این‌ مالیات‌ از كشاورزانی‌ كه‌ در زمینهای‌ خالصه‌ *و تیول‌ *می‌نشستند، گرفته‌ می‌شد .
بی‌توجهی‌ به‌ راههای‌ چاپاری‌ و چاپارخانه‌ها در دوره زندیه‌ و اوایل‌ قاجاریه‌، وضع‌ نابسامانی‌ برای‌ تشكیلات‌ پستی‌ به‌وجود آورد. تا زمانی‌ كه‌ عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه‌، راههای‌ چاپاری‌ و چاپارخانه‌ها را تعمیر كرد و به‌ویژه‌ در راههای‌ تبریز به‌ تهران‌ و تبریز به‌ جلفا و ارزروم‌، تشكیلات‌ چاپاری‌ منظمی‌ به‌وجود آورد. اقدامات‌ عباس‌میرزا را امیركبیر در زمان‌ صدارتش‌ پی‌ گرفت‌. او در 1266 تشكیلات‌ چاپاری‌ لشكری‌ و در 1267 تشكیلات‌ چاپاری‌ برای‌ عموم‌ را سازماندهی‌ كرد (). كتابچه مخصوص‌ ضوابط‌ و قوانین‌ چاپارخانه‌ نیز در زمان‌ امیركبیر تدوین‌ شد با استخدام‌ موسیو ریدرر (مستشار اتریشی‌ و كارشناس‌ پست‌) در 1292، تغییرات‌ عمده‌ای‌ در تشكیلات‌ پستی‌ و چاپاری‌ به‌وجود آمد و پست‌ ایران‌ وارد مرحله جدیدی‌ شد (و سرانجام‌ در 1297، با تشكیل‌ وزارت‌ پست‌، اداره چاپارخانه‌ها نیز ذیل‌ این‌ وزارتخانه‌ قرار گرفت‌ و به‌تدریج‌ چاپارخانه‌ها به‌كلی‌ از بین‌ رفتند و جای‌ خود را به‌ وزارت‌ پست‌ و تلگراف‌ و تلفن‌ دادند.
در رأس‌ تشكیلات‌ چاپار در دوره قاجار تا 1291، منصب‌ چاپارچی‌باشی‌ قرار داشت‌(كه‌ مستقیماً از جانب‌ شاه‌ برگزیده‌ می‌شد. چاپارچی‌باشیها معمولاً اداره هر مسیر معین‌ را به‌ فردی‌، كه‌ نایب‌ چاپارخانه‌، چاپارخانه‌چی‌ یا چاپارچی‌ یا مباشر نام‌ داشت‌، اجاره‌ می‌دادند. ابواب‌ جمعی‌ چاپارخانه‌ (شامل‌ ضابط‌ و محرر احكام‌، مشرف‌، غلام‌ و شاگرد چاپارخانه‌، مهتر، جلودار و فراش‌) زیرنظر نایب‌ كار می‌كردند (. حقوق‌ سالانه نایب‌ چاپارخانه‌ در 1257، پنجاه‌ تومان‌ و یك‌ خروار جو بود. به‌ نوشته اوژن‌ اوبن‌ ، حقوق‌ نایب‌ در 1324 ماهی‌ سه‌ تومان‌ بود. تأمین‌ و آماده‌ نگاه‌ داشتن‌ اسبهای‌ سالم‌ به‌ تعداد كافی‌، استخدام‌ شاگرد چاپار و غلام‌، نگهداری‌ و تعمیرات‌ ساختمان‌ چاپارخانه‌، تهیه امكانات‌ رفاهی‌ برای‌ چاپاران‌ و مسافرانی‌ كه‌ در چاپارخانه‌ بیتوته‌ می‌كردند، حسابرسی‌ هزینه‌های‌ سالانه چاپارخانه‌ و گزارش‌ آن‌ به‌ مسئول‌ آن‌ خطِ چاپاری‌ و درخواست‌ تنخواه‌ مالی‌ و جنسی‌ برای‌ چاپارخانه‌، از وظایف‌ نایب‌ چاپارخانه‌ بود (عبدلی‌ فرد، ج‌ 1، ص‌ 121).
وظیفه شاگرد چاپار، علاوه‌ بر انجام‌ دادن‌ دستورهای‌ نایب‌ و كارهای‌ چاپارخانه‌، آن‌ بود كه‌ پس‌ از رساندن‌ مسافر به‌ مقصد، از راه‌ معین‌ اسب‌ را به‌ چاپارخانه اولیه‌ بازگرداند (رجوع کنید به اورسول‌، ص‌ 27ـ 28؛ ویلز، ص‌ 361). حقوق‌ غلام‌ چاپار، غیر از انعامی‌ كه‌ مسافران‌ می‌دادند، دو تومان‌ در ماه‌ بود (اوبن‌، ص‌ 17). نرخ‌ مسافرت‌ چاپاری‌ برای‌ مسافران‌ از قرار هر فرسنگ‌ برای‌ هر اسب‌، دو قران‌ بود كه‌ در مقصد پرداخت‌ می‌شد (همانجا؛ قس‌ اورسول‌، ص‌ 27).
در هر دوره تاریخی‌ چاپارها (به‌ جز آن‌ دسته‌ از ایشان‌ كه‌ حامل‌ اطلاعات‌ محرمانه‌ یا جاسوس‌ و خبررسان‌ ویژه شاه‌ بودند و قاعدتاً می‌بایست‌ در لباس‌ معمولی‌ رفت‌وآمد می‌كردند)، دارای‌ لباس‌ ویژه‌ بودند. در دوره ایلخانان‌ چاپارها، علاوه‌ بر نشانی‌ كه‌ به‌ معنای‌ عجله‌ داشتن‌ با خود حمل‌ می‌كردند، حلقه‌ای‌ زنگ‌دار و كمربندی‌ زنگوله‌دار به‌ همراه‌ داشتند كه‌ در حركت‌ به‌ صدا درمی‌آمد. در دوره صفوی‌، به‌ گزارش‌ شاردن‌) چاپارها شالی‌ بزرگ‌ را بر گردن‌ حمایل‌ می‌ساختند. به‌ گزارش‌ ایون‌ گره‌ (ص‌ 159)، چاپار مخصوص‌ بالاپوش‌ بلندی‌ بر دوش‌ خود می‌انداخت‌ و كلاه‌ «تربوش‌» بر سر می‌گذاشت‌ و شالی‌ بنفش‌ كه‌ نشانه مأموریت‌ دولتی‌ بود به‌ كمر می‌بست‌. در دوره افشاریه‌، چاپارها حمایل‌ و شال‌ سفیدی‌ بر شانه‌ می‌انداختند و ادامه آن‌ را به‌ كمر می‌بستند و مسلح‌ به‌ شمشیر بودند در دوره قاجاریه‌، نایب‌ چاپارخانه‌ لباس‌ مخصوص‌ شامل‌ نیم‌تنه آبی‌رنگ‌ و كلاه‌ پوستی‌ می‌پوشید لباس‌ مخصوص‌ شاگرد چاپار، نیم‌تنه‌ای‌ نمدی‌ و شلواری‌ آبی‌رنگ‌ و فراخ‌ بود (ویلز، همانجا). در 1271، در زمان‌ محمداسماعیل‌خان‌ چاپارچی‌باشی‌، مقرر شد كه‌ طبق‌ طرحی‌ كه‌ صدراعظم‌ مشخص‌ می‌كند، قطعه‌های‌ نشان‌ برای‌ غلامهای‌ چاپاران‌ بسازند و به‌ كلاه‌ آنها نصب‌ كنند تا در طول‌ مسیر شناخته‌ شوند. در 1274، مقرر شد كه‌ كلاه‌ چاپارها دو رویه‌ باشد و قیمت‌ آن‌ بین‌ دو تومان‌ تا سه‌ هزار دینار. همچنین‌ پوشیدن‌ لباس‌ ترمه كشمیری‌ و كرمانی‌ برای‌ چاپارها ممنوع‌ شد همان‌،). چاپارها معمولاً یك‌ خورجین‌ كوچك‌، یك‌ قمه‌، شمشیر و تیردان‌ و كمان‌ به‌ همراه‌ داشتند و چماق‌ یا تازیانه‌ای‌ در دست‌ می‌گرفتند .
حق‌ تقدم‌ چاپارها برای‌ ادامه مسیر در راههای‌ چاپاری‌ بر دیگر مسافران‌، در دوره‌های‌ مختلف‌ از قوانین‌ راههای‌ چاپاری‌ بود. حتی‌ در مواردی‌ كه‌ به‌ علتی‌ اسب‌ چاپار در بین‌ راه‌ تلف‌ می‌شد یا قدرت‌ طی‌ ادامه مسیر را نداشت‌، چاپار حق‌ داشت‌ اسب‌ مسافران‌ در راه‌ را بگیرد و به‌ سفر خود ادامه‌ دهد (رجوع کنید به شاردن‌، همانجا؛ عبدلی‌فرد، ج‌ 1، ص‌ 41). این‌ قانون‌، اغلب‌ سوءاستفاده‌هایی‌ در پی‌ داشت‌ و موجب‌ دست‌ درازی‌ چاپارها به‌ اموال‌ و مواشی‌ مردم‌ می‌شد (رجوع کنید به شاردن‌، همانجا؛ بازن‌، ص‌ 23)، حتی‌ گاهی‌ راهزنان‌ در كسوت‌ چاپارهای‌ رسمی‌ به‌ چپاول‌ روستاها و كاروانها اقدام‌ می‌كردند(رجوع کنید به اشپولر،ص‌ 351؛ د. ایرانیكا، همانجا). بنابراین‌، وضع‌ مقرراتی‌ برای‌ حفظ‌ امنیت‌ راهها و نیز تأمین‌ اسب‌ و علوفه‌ به‌ طوری‌ كه‌ مانع‌ تعدی‌ به‌ مردم‌ ساكن‌ در طول‌ راههای‌ چاپاری‌ شود، از مسائل‌ مورد توجه‌ حكومتها بود (رجوع کنید به مشیزی‌، ص‌ 395؛ مفتون‌ دنبلی‌، ص‌ 215؛ اعتضادالسلطنه‌، ص‌ 291). بدیهی‌ است‌ كه‌ چاپارها هرگز متعرض‌ افراد صاحب‌ مقام‌ یا مسافران‌ خارجی‌ كه‌ قصد رفتن‌ به‌ دربار داشتند، نمی‌شدند و از آنها اسب‌ و علوفه‌ درخواست‌ نمی‌كردند (رجوع کنید به شاردن‌، ج‌ 2، ص‌200).
كامل‌ترین‌ نمونه قوانین‌ مدون‌ چاپارخانه‌ها مربوط‌ به‌ زمان‌ امیركبیر است‌ كه‌ كتابچه‌ای‌ تهیه‌ شد و نمونه‌ای‌ از آن‌ برای‌ همه سفارتخانه‌هایی‌ كه‌ دارای‌ برنامه‌های‌ چاپاری‌ بودند و نیز برای‌ رجال‌ و امرا و والیان‌ و مأموران‌ ولایات‌ ارسال‌ شد (رجوع کنید به اسناد و نامه‌های‌ امیركبیر، ص‌ 135، 236؛ امیركبیر، مقدمه آل‌داود، ص‌ 21). نمونه‌ای‌ از این‌ كتابچه‌، كه‌ در آلبوم‌ شماره 242 آلبومهای‌ بیوتات‌ سلطنتی‌ وجود داشت‌، اكنون‌ در سازمان‌ اسناد ملی‌ ایران‌ نگهداری‌ می‌شود. این‌ كتابچه‌ شامل‌ نام‌ كاروانسراها و چاپارخانه‌های‌ راههای‌ اصلی‌ ایران‌ و بهای‌ اسبهای‌ كرایه‌ای‌ است‌ (رجوع کنید به اسناد و نامه‌های‌ امیركبیر، همانجاها؛ عبدلی‌فرد، ج‌ 1، ص‌ 44ـ 52؛ نیز رجوع کنید به تصویر).
در 1267 قوانین‌ مربوط‌ به‌ حركت‌ چاپارها به‌ ولایات‌، مسائل‌ انضباطی‌ و انتظامی‌ چاپارخانه‌ها و مقررات‌ ارسال‌ امانات‌ در روزنامه وقایع‌ اتفاقیه‌ به‌چاپ‌ رسید. در همین‌ سال‌، در زمان‌ ریاست‌ حسین‌خان‌ سرتیپ‌ بر امور چاپارخانه‌ها، دفترچه دیگری‌ شامل‌ قوانین‌ جدید چاپارخانه‌ها چاپ‌ و در دسترس‌ مردم‌ قرار گرفت‌.
ساختمان‌ چاپارخانه‌ها را معمولاً در كنار كاروانسراها و رباطها و در كنار چشمه‌، چاه‌ قنات‌ یا نهر آب‌ می‌ساختند. گاهی‌ نیز در قسمتی‌ از كاروانسرا محلی‌ را به‌ منظور چاپارخانه‌ در نظر می‌گرفتند .
نقشه ساختمان‌ چاپارخانه‌ معمولاً چهارگوش‌ ساده‌ای‌ به‌ ابعاد 25×30 متر یا 80 ×100 متر بود كه‌ در چهار كنج‌ دارای‌ چهار برج‌ نیم‌استوانه‌ای‌ بود. معمولاً در بالای‌ در ورودی‌ چاپارخانه‌، اتاقی‌ می‌ساختند كه‌ بالاخانه‌ نام‌ داشت‌. بالاخانه‌ محل‌ سكونت‌ رئیس‌ چاپارخانه‌ یا محل‌ استراحت‌ چاپاران‌ مخصوص‌ بود. ضلع‌ ورودی‌ (ضلع‌ پیشانی‌) بنا، دیواری‌ كنگره‌دار و بدون‌ پنجره‌ و مرتفع‌تر از سه‌ دیوار دیگر بود. در امتداد در ورودی‌ راهرویی‌ مسقف‌ قرار داشت‌ و در هر یك‌ از طرفین‌ آن‌، یك‌ ایوان‌ سكو مانند بود كه‌ در هر طرف‌ آنها اتاقهایی‌ ساخته‌ شده‌ بود. اتاقها تاریك‌ و دخمه‌مانند بودند و گاهی‌ پنجره‌ای‌ بدون‌ شیشه‌ از طرف‌ حیاطِ چاپارخانه‌، نور آن‌ را تأمین‌ می‌كرد. بعد از گذشتن‌ از راهروها و در وسط‌ ساختمان‌، حیاط‌ چاپارخانه‌ قرار داشت‌. در دیوارهای‌ به‌ سمت‌ حیاط‌، سوراخهایی‌ به‌ صورت‌ آخور برای‌ تعلیف‌ اسبهای‌ چاپارخانه‌ تعبیه‌ شده‌ بود كه‌ مملو از كاه‌ یا جو بود. در قسمت‌ جلوی‌ این‌ آخورها میله‌های‌ فلزی‌ ضخیمی‌ از سرآخور به‌ زمین‌ نصب‌ شده‌ بود كه‌ برای‌ بستن‌ افسار حیوانات‌ به‌كار می‌رفت‌. در پشت‌ این‌ آخورها اتاقهایی‌ طویل‌ و تاریك‌ قرار داشت‌ كه‌ برای‌ نگهداری‌ علوفه‌ یا استراحت‌ زمستانی‌ اسبها و گاه‌ برای‌ استراحت‌ غلامهای‌ پست‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گرفت‌. در وسط‌ حیاط‌ چاپارخانه‌ سكویی‌ به‌ صورت‌ بارانداز قرار داشت‌ كه‌ مسافران‌ بارهای‌ خود را روی‌ آن‌ می‌انباشتند و در تابستان‌ برای‌ استراحت‌ شبانه مسافران‌ هم‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گرفت‌. گاه‌ در زیر این‌ بارانداز آب‌انبار می‌ساختند.
معمولاً محل‌ چاپارخانه‌ها در كنار جاده‌ها و در قسمت‌ ورودی‌ یا خروجی‌ شهرها و قصبات‌ و به‌ندرت‌ در داخل‌ شهرهای‌ بین‌ راهی‌ بود. فاصله چاپارخانه‌ها از هم‌ معمولاً سه‌ تا هشت‌ فرسخ‌ بود كه‌ البته‌ به‌ سهل‌ یا صعب‌ بودن‌ جاده‌ بستگی‌ داشت‌ .
همه شما تا كنون با پست سرو كار داشته ايد ولي آيا از تاريخچه آن اطلاع داريد آيا مي دانيد كه بنيان گذار پست ما ايرانيان و كورش كبير پادشاه وبنیان گذار امپراتوری بزرگ هخامنشی بوده است .
قديمي ترين سند مربوط به پست يك ورق پاپيروس است كه در سال 255 قبل از ميلاد مسيح در مصر كشف شده اما قديمي ترين سرويس پستي جهان بوسيله كورش كبير در سال 530قبل از ميلاد ايجاد شده است .
اين سيستم پستي به صورت ايستگاهي عمل مي كرده و در اختيار دولت بوده ،هردوت مورخ يونان باستان اين سيستم را به اين شكل شرح مي دهد:
هيچ روشي سريعتر از طريق ارسال پيام كه توسط پارسيان كشف شده بود وجود نداشت وان بدين صورت بود كه پارسيان ايستگاه هاي مختلفي به نام چاپار خانه را در نظر گرفته ودر ان افراد سوار كار با اسب منتظر رسيدن پيام بودند و فواصل چاپار خانه هارا طوري در نظر گرفته بودند كه از نظر زماني فاصله انها يك روز بود ضمنا" ايستگاهها مخصوص براي مواقع برف و باران و سرما به منظور ارسال پيام در نظر گرفته شده بود و اين پيامها با حد اكثر سرعت ممكن ارسال مي گرديد .اولين پيك (چاپار) بسته و پيام را تحويل دومين نفر مي داد او نيز به چاپار بعدي و اين كار ادامه مي يافت تا پيام به مقصد مي رسيد او ميگويد نه برف نه باران نه سرما نه تاريكي شب مانع ارسال پيام نمي گرديد در زبان پارسي باستان اين روند تكرار انكاريمن شناخته ميشد .
اين سيستم در زمان وزارت امير كبير به صورت يك اداره منظم براي عموم درآمد و اداره ان به ميرزا شفيعخان چاپارچي واگذار شد در سال 1290 در پي سفر ناصر الدين شاه به اروپا شخصي به نام گوستاوريهاز كشور اطريش به ايران آمد و اولين نظام نامه پست ايران را تهيه كرد با كوشش گوستاوريه در سال 1877 ميلادي ايران به اتحاديه جهاني پست ملحق شد .اداره پست در سال 1297 به وزارت پست تغيير نام پيدا كرد كه اولين وزير آن علي خان عين الدوله بود . وزارت پست يكي از شش وزارت خانه اي بود كه اولين بار در كشور براي اداره امور به وجود امد كه با اختراع تلگراف به وزارت پست و تلگراف و با ورود تلفن به ايران به وزارت پست و تلگراف و تلفن تغيير نام يافت و در سال 1382 با تغيير شرح وظايف اين وزارت خانه نام ان به وزارت ارتباطات و فن آوري اطلاعات تغيير يافت . در سال 1366 با تصويب مجلس شوراي اسلامي پست از حالت يك اداره دولتي خارج و به يك شركت دولتي كه 100درصد سهام آن متعلق به دولت است تبديل گرديد و با برنامه ريزي هاي صورت گرفته در آينده نزذيك با عرضه سهام اين شركت در بازار بورس به يك شركت خصوصي تبديل مي گردد .شاید این تصور وجود داشته باشد که باگسترش شبکه تلفن ثابت و همراه و اینترنت و ماهواره نیاز به پست کمتر شوددر حالی که با بررسی پست در دیگر کشورها متوجه میشویم که هرچه کشوری پیشرفته تر باشد استفاده از پست در ان جوامع بیشتر است بطوریکه در حال حاضر سرانه مرسولات پستی در امریکا ۷۰۰مرسوله در اروپا ۳۵۰ مرسوله و در ایران فقط۲۰ مرسوله می باشد این در حالی است که امریکا و اروپا از نظر دسترسی به تلفن و اینترنت و ماواره بسیار از ما جلو تر می باشند بنابراین میزان استفاده از پست ربطی به پیشرفت در سایر وسایل ارتباطی ندارد و به فرهنگ استفاده مردم از این ابزارها بستگی دارد .
اتحادیه جهانی پست (upu) Universal Postal Union:
نخستین انجمن در جهت همکاری بین کارکنان بخش پست و از مؤسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است. اتحادیه جهانی پست با تصویب معاهده برن در سال ۱۸۷۴ تأسیس شد. اتحادیه جهانی پست از نظر قدمت و سابقه دومین سازمان بین‌المللی جهانی محسوب می‌شود.
در ۱۸۷۸ عنوان اتحادیه عمومی پست‌ها به انگلیسی General Postal Union یا GPU)‏( تبدیل به اتحادیه جهانی پست شد. هدف این اتحادیه کمک به سازماندهی و بهبود بخشیدن خدمات پستی در سطح بین‌المللی است. در حال حاضر ۱۹۲ کشور عضو این سازمان هستند. تاکنون سند تأسیس اتحادیه در سال‌های ۱۹۶۹ در کنگره پستی جهانی توکیو، ۱۹۷۴ کنگره پستی جهانی لوزان، ۱۹۸۴ کنگره پستی جهانی هامبورگ، ۱۹۸۹ واشنگتن، ۱۹۹۴ سئول، ۱۹۹۹ پکن و ۲۰۰۴ بخارست به دلیل تطابق با تحولات فنی مورد بازنگری قرار گرفته‌است. مقر اصلی اتحادیه در برن، سوئیس است.
در طول قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی مبادلات مرسولات پستی از طریق قرادادهای دوجانبه، بین کشورها صورت می‌گرفت. این روند در قرن ۱۹ میلادی به علت روند رو به توسعهٔ تجارت و بازرگانی بین‌المللی چندان کارآمد نبود و نیاز به تأسیس یک سرویس خدمات پستی جهانی به شدت احساس می‌شد. از سوی دیگر اصلاحات ملی و داخلی کشورها بر عملیاتی شدن تأسیس این اتحادیه تأثیر فراوانی گذاشت. در انگلستان رولند هیل توانست سیستمی را در پست راه بیاندازد که به وسیلهٔ آن مخارج حمل مرسولات پستی باید از پیش پرداخته می‌شد. در ۱۸۶۳ در ادامهٔ روند اصلاحات مونتگمری بلیر، رئیس ادارهٔ پست ایالات متحده آمریکا کنفرانسی را با دعوت از نمایندگان ۱۵ کشور اروپایی و آمریکایی در پاریس ترتیب داد. کشورهای شرکت‌کننده در این کنفرانس حیطهٔ اختیاراتشان بسیار محدود بود و به دلیل عدم وجود یک سازمان بین‌المللی پستی صرفاً توانستند چند اصول کلی و عمومی، راجع به موافقت‌نامه‌های دوجانبه سرویس‌های پستی وضع کنند.
هاینریش ون استفان، مدیرکل پست کنفدراسیون آلمان شرقی توانست طرح اتحادیه جهانی پست را تنظیم کند. بر اساس طرح پیشنهادی او نمایندگان ۲۲ کشور در اولین کنگره پستی جهان که از سوی دولت سوئیس تشکیل شده بود، گرد هم آمدند. در ۹ اکتبر ۱۸۷۴ بر اساس معاهده برن، اتحادیهٔ عمومی پست‌ها تأسیس شد. اعضای این اتحادیه در طول ۳ سال به شدت افزایش یافت و به همین دلیل در ۱۸۷۸ عنوان اتحادیهٔ عمومی پست‌ها به اتحادیهٔ جهانی پست تغییر نام یافت.[۵]‏ پس از تأسیس سازمان ملل متحد در ۱۹۸۴ به عنوان یکی از مؤسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل مطرح شد. ۹ اکتبر ۱۸۷۸، سال‌روز تأسیس اتحادیهٔ جهانی پست هر سال گرامی داشته می‌شود. این روز به طور رسمی توسط قطعنامه مصوب کنگره توکیو، ۱۹۶۹ به عنوان روز جهانی پست نام‌گذاری شد.
صنعت پست؛ از ديروز تا امروز :
امروزه صنعت پست همراه با تحولات جهاني و گسترش وسايل ارتباطي متحول شده و از فناوري‌هاي نوين در ارائه خدمات پستي استفاده مي‌شود.‏
قديمي‌ترين سند مربوط به پست، يك ورق پاپيروس است كه در سال 255 پيش از ميلاد مسيح در مصر كشف شده، اما قديمي‌ترين سرويس پستي جهان به وسيله كورش كبير در سال 530 پيش از ميلاد ايجاد شده است.‏
هردوت، نخستين تاريخ نگار يوناني آورده است: هيچ روشي سريع‌تر از طريق ارسال پيام كه توسط پارسيان كشف شده بود، وجود نداشت و آن بدين صورت بود كه پارسيان ايستگاه‌هاي مختلفي به نام چاپار خانه را در نظر گرفته و در آن افراد سوار كار با اسب منتظر رسيدن پيام بودند و فواصل چاپار خانه‌ها را طوري در نظر گرفته بودند كه از نظر زماني فاصله آن‌ها يك روز بود ضمناً ايستگاه‌هاي مخصوص براي مواقع برف و باران و سرما به منظور ارسال پيام در نظر گرفته شده بود و اين پيام‌ها با حداكثر سرعت ممكن ارسال مي‌شد.‏
اولين پيك (چاپار) بسته و پيام را تحويل دومين نفر مي‌داد او هم به چاپار بعدي و اين كار ادامه مي‌يافت تا پيام به مقصد مي‌رسيد او مي‌گويد: نه برف نه باران نه سرما نه تاريكي شب مانع ارسال پيام نمي‌شد.‏
اين سيستم در زمان وزارت امير كبير به صورت يك اداره منظم براي عموم درآمد و اداره آن به ميرزا شفيع خان چاپارچي واگذار شد.‏در سال 1290 در پي سفر ناصر الدين شاه به اروپا شخصي به نام گوستاوريه از كشور اتريش به ايران آمد و نخستين نظام‌نامه پست ايران را تهيه كرد.ايران با كوشش گوستاوريه در سال 1877 ميلادي به اتحاديه جهاني پست ملحق شد. اداره پست در سال 1297 به وزارت پست تغيير نام يافت كه نخستين وزير آن علي‌خان عين‌الدوله بود.‏وزارت پست يكي از شش وزارت خانه‌اي بود كه نخستين بار در كشور براي اداره امور به وجود آمد كه با اختراع تلگراف به وزارت پست و تلگراف و با ورود تلفن به ايران به وزارت پست و تلگراف و تلفن تغيير نام داده شد و در سال 1382 با تغيير شرح وظايف اين وزارت‌خانه، نام آن به وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات تغيير يافت.‏
هر چند امروزه ابزار انتقال پيام دگرگون شده و استفاده از كاغذ جاي خود را به ابزارهاي الكترونيكي و فضاهاي مجازي داده، اما در سال‌هاي‌ اخير بويژه‌ در كشورهاي‌ توسعه‌ يافته‌ پست‌ به‌ صورت‌ فعال‌ در اختيار رسيدن‌ به‌ اهداف‌ توسعه‌ اقتصادي‌ قرار گرفته‌ و با بكارگيري‌ از امكانات‌ آن از رفت‌ و آمدهاي‌ زايد روزانه‌ شهروندان‌ براي‌ كارهاي‌ روزمره‌‌ جلوگيري‌ مي‌شود‌.‏
ميزان استفاده از پست ربطي به پيشرفت در ساير وسايل ارتباطي ندارد و به فرهنگ استفاده مردم از اين ابزارها بستگي دارد.‏
به‌ صورتي‌ كه‌ در شكل‌ بسيار ايده‌آل‌ آن‌ مردم‌ مي‌توانند تنها براي‌ رفتن‌ به‌ محل‌ كار و تفريح‌ از خانه‌ خارج‌ شده‌ و بقيه كارهاي‌ خود را به‌ پست‌ بسپارند، به‌ همين‌ دليل‌ رابطه‌ تنگاتنگي‌ بين‌ توسعه‌ اقتصادي‌ و پست‌ وجود دارد.‏توان‌ پستي‌ كشور براي‌ جوابگويي‌ به‌ سيل‌ عظيم‌ تقاضاي‌ خدمات‌ پستي‌ و خودكفايي‌ مالي‌ خود نياز به‌ برنامه‌ريزي‌ دقيقي‌ در ارائه‌ خدمات‌ دارد كه‌ شايد بتوان‌ گفت‌ تاكنون‌ به‌ شكل‌ عملي‌ در خصوص‌ نحوه‌ و ميزان‌ ارائه خدمات‌ پستي‌ و ميزان‌ هزينه‌هاي‌ پستي‌ كار چنداني‌ صورت‌ نگرفته‌ است‌.‏
بزرگترين‌ مشكل‌ پست‌ تا ساليان‌ گذشته،‌ پايين‌ بودن‌ نرخ‌ خدمات‌ پستي‌ و در نتيجه‌ نداشتن خودكفايي‌ بود‌ و اين‌ مؤسسه‌ به‌ علت‌ نبود امكانات‌ مالي‌ مطلوب‌ به‌ صورت‌ سنتي‌ به‌ كار خود ادامه‌ مي‌داد‌، اما با استفاده‌ از برنامه‌ريزي‌ دقيق‌ و استفاده از امكانات‌ بالقوه‌اي‌ كه‌ در اختيار بود تحولات مثبتي در پست ايجاد شد.‏
با توجه به نيازهاي روزافزون مردم در زمينه ارتباطات و رشد جمعيت و افزايش درخواست براي جابجايي مراسلات و امانات پستي و ضرورت ارائه خدمات جديد در اين زمينه، ضرورت ايجاد و گسترش خدمات متعدد و متنوع براي پاسخگويي به اين نياز احساس و همين امر سبب شده تا پست در ايران همپاي ساير كشورها، سرويس‌هاي نوين و پيشرفته را با استفاده از آخرين تحولات در عرصه فن‌آوري ارتباطات و اطلاع‌رساني ارائه دهد.
‏امروزه پست جمهوري اسلامي ايران مجهز به شبكه (‏Lan‏)، شبكه اينترانت (‏WAN‏)، سرويس پست الكترونيكي (‏Email‏)، سيستم‌هاي مكانيزه از جمله سيستم الكترونيكي باجه قبول، سيستم اسكن امضا از گيرندگان نامه، سيستم جستجوگر وب، سيستم رهگيري مرسولات پستي، حمل و نقل الكترونيكي كالا (‏belivery-E‏) با امكان پرداخت خودكار و امكان محاسبه كرايه پستي براي تمامي بازار و طرف قرارداد سيستم بازار و تجارت الكترونيكي(‏arzBa-E‏) است.‏به گفته مديرعامل شركت پست جمهوري اسلامي ايران، بيش از 4000 ميليارد ريال سرمايه‌گذاري در بخش پست كشور از سال 1368 تاكنون انجام شده و با استفاده از دستگاه اخذ امضاي الكترونيكي ( ‏PDA‏) در بخش توزيع، راه اندازي سيستم دستگاه‌هاي خودكار دفاتر پستي (‏SSPT‏)، راه‌اندازي سيستم زيرساخت پرداخت الكترونيكي، بازسازي و توسعه سيستم مركز داده‌ها (‏center Data‏) گام‌هاي ثمربخشي در پيشبرد اهداف نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران برداشته مي‌شود.‏
محمدحسن كرباسيان مي‌گويد: 4838 دفتر خدمات‌ارتباطي، يك هزار و 71 دفتر پستي، يكصد آژانس پستي، 1658 دفتر و نمايندگي روستايي، 94 دفتر مشترك و9718 دفتر ‏ICT‏ روستايي در كشور وجود دارد كه نقش مهمي در كاهش سفرها، آلاينده‌هاي زيست‌محيطي و مصرف انرژي ايفا مي‌كنند.
‏وي با اشاره به اينكه هيچ نقطه‌اي در كشور خارج از محدوده دسترسي شركت پست نيست، ادامه مي‌دهد: مشاركت در اجراي طرح‌هاي كلان ملي از جمله توزيع كارت هوشمند سوخت، توزيع كارت پايان خدمت، گذرنامه و گواهينامه رانندگي گوشه‌اي كوچك از خدمات ارزنده‌اي به شمار مي‌رود كه تاكنون توسط شركت پست جمهوري اسلامي ايران انجام شده است.‏نقش پست در اجراي قانون هدفمندسازي يارانه‌ها را هم نمي‌توان ناديده گرفت چرا كه با اجرايي شدن اين قانون و تغيير در هزينه‌هاي مصرف بنزين و گازوئيل و افزايش هزينه تعميرات وسايط نقليه، پست مي‌تواند با ايجاد بازارهاي مجازي و خريدهاي اينترنتي(‏shop-E‏) از رفت و آمدهاي بيهوده مردم در خيابان‌هاي شهرهاي بزرگ جلوگيري كرده و همانند كشور‌هاي پيشرفته جهان خريدهاي مورد نياز مردم را در درب منازل تحويل دهد.‏
اين امر مستلزم ايجاد و توسعه زيرساخت‌هاي مهم در بخش فناوري اطلاعات پست و حمايت بخش توزيع با استفاده از نيروهاي كارآمد خواهد بود كه اطمينان مردم را به پست كشور چند برابر افزايش داده و موجب مي‌شود خريد تمامي كالاهاي روزمره خانوارها از طريق سايت‌هاي الكترونيكي مطمئن اجرا و توزيع آن توسط پست انجام شود.‏
انواع پست :
1- پست پیشتاز:

این نوع پست، سریع‌ترین پست در کشورمان است که همانطور که در حین سفارش مشاهده می‌کنید، در کمتر از 48 ساعت سفارشات شما را به دستتان خواهد رسانید.
ضمن اینکه محموله ارسالی بیمه نیز می‌شود.البته طبیعتاً مبلغ این نوع پست بیشتر از نوع دوم است.

2- پست سفارشی:

مدت زمان پروسه تحویل در این نوع پست کمی بیشتر از پست پیشتاز است. که البته در فواصل کوتاه نسبت به تهران، تفاوت چندانی ندارند.
قیمت این نوع پست پایین‌تر است و به نظر می‌رسد برای مشتریان مقرون به صرفه‌تر باشد. البته محموله ارسالی، بیمه نخواهد بود.



آشنایی با خدمات شرکت پست جمهوری اسلامی ایران :


این روزها با وجود پست های الکترونیکی و پیامک و به طور کلی با وجود فناوری های جدید پست های سنتی شاید کمتر مورد استفاده قرار می گیرند اما همچنان پست کارهای مهمی را انجام میدهد که نامه رسانی بخشی از ان است. در این مطلب نگاهی خواهیم داشت به انواع روش های پستی و سوالات متدوال پستی را که ممکن است در پست با آن روبرو شوید. شرکت پست با هدف دستیابی عموم مردم به خدمات پستی در عرصه ارتباطات خدمات مختلفی ارائه می‌دهد که به این قرار است:
• 1- پست رستانت :
کسانی که به هر دلیل آدرس دقیق پستی ندارند، می‌توانند از فرستندگان مرسولات تقاضا کنند تا مرسولات خود را به آدرس یک دفتر و ارائه‌ کارت‌ شناسایی معتبر، دریافت کنند. به این قبیل مرسولات، پست رستانت می‌گویند.
در محل نشانی این‌گونه مرسولات رستانت، باید نام گیرنده، نام شهر و یا دفتری که باید مرسوله در آن جا نگهداری شود، درج و عبارت رستانت نیز با حروف درشت در کنار نشانی نوشته شود. اين مرسـولات درصـورتي كه مـهلت نگهـداري براي آن تعيين نشده باشد حداكثر دو مـاه دردفتـرپـست مقـصد نگهداري مي شود . توريست ها ، مسافران و كساني كه اقامت دائمي درجايي ندارند مي توانند از اين سرويس استفاده كنند و هزینه نگهداری روزانه تا زمان تحویل مرسوله به گیرنده ، نامه 1.000 ریال و بسته پستی 2.000 ریال تعیین گردیده است .
2- پست پیشتاز :
پست پیشتاز سریع‌ترین سرویس پستی است که کلیه‌ عملیات پستی مربوط به آن از لحظه‌ قبول تا توزیع مرسوله در داخل و یا خارج از کشور در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود؛ سرویس پیشتاز، تحویل و توزیع نامه‌ها را در سطح کشور حداقل در 24 ساعت و حداکثر در 48 ساعت انجام می‌دهد یا به عبارتی پست پیشتاز به نوعی پست سفارشی اما با سرعتی بسیار بالا است که کالاها و نامه ها را در داخل کشور حداکثر تا 48 ساعت بعد از ارسال به مقصد می رساند. همچنین با این پست سفارشات خارج از کشور با اولین پرواز از کشور خارج و تا 72 ساعت بعد به مقصد خواهد رسید. هر موسوله‌ پیشتاز دارای یک بارکد 10 و یا 20 رقمی است که امکان رهگیری آن از طریق سایت اینترنتی www.post.ir و پیام کوتاه شماره 2000441 برای همگان جهت اطلاع از سرنوشت مرسوله میسر است.
• 3- صندوق شخصی :
هر فرد می‌تواند با مراجعه به پست، تقاضای اجاره‌ صندوق شخصی کند. کلیه‌ی مرسولاتی که برای فرد واصل می‌شود، در این صندوق قرار داده شده و با مراجعه‌ی مشتری به او تحویل می‌شود. این سرویس در اکثر دفاتر پستی موجود است. امتیاز این سرویس این است که به جای اعلام نشانی کامل شماره‌هایی به عنوان آدرس اعلام می‌گردد.
• 4- پست اکسپرس :
شرکت پست در پاسخ به نیاز مشتریان از اول آبان‌ماه 1387 سرویس پست اکسپرس را مجددا ساماندهی و راه‌اندازی کرد. این سرویس، قابلیت توزیع ویژ‌ه‌ی مرسولات را دارد. سرویس پست اکسپرس خدمت خاصی است که در آن مرسولات پستی به درخواست فرستنده و در قبال پرداخت هزینه‌ی مربوطه، با اولویت و حق تقدم بیشتری نسبت به سایر مرسولات توزیع می‌شود. شایان ذکر است این سرویس در مورد مرسولات عادی و سفارشی قابل اجراء می باشد .
5- پست تبلیغ :
در این سرویس شرکت پست جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از امکانات موجود و فضاهای تبلیغاتی درون و برون سازمانی شبکه پستی، نسبت به انجام تبلیغات گسترده و موثر برای اشخاص حقوقی اقدام می‌کند.
این تبلیغات شامل خدماتی نظیر درج آگهی‌های تبلیغاتی روی سقف، کف، پیشخوان، دیوار‌های داخلی و بیرونی واحد‌های پستی تلویزیون‌های دفاتر پستی، استند، تابلو اعلانات، صندوق شخصی، کیوسک اینترنتی و مخازن ویژه‌ی توزیع بروشور، بیلبور‌های متعلق به پست، پشت‌بام واحد‌های اجرایی، پوشش موزعین و ناوگان حمل و نقل پستی، پاکات و کارتن‌های پستی، نوارچسب، مهر ابطال نقش تمبر، سایت شرکت، نشریات پستی نظیر بروشور، کتابچه‌ها و نشریات داخلی، سوش‌ها و اوراق پستی، قبوض پستی، توزیع بروشور و نشریاتی تبلیغاتی شرکت‌ها به صورت بدون نشانی در صندوق‌های شخصی و باجه‌های پستی و هم‌چنین در منازل به صورت با نشانی از طریق تعیین مخاطب و با استفاده از بانک غنی اطلاعاتی پست مستقیم و کدپستی ده رقمی می‌وشد.
• 6- پست مستقیم :
یکی از سرویس‌های نوینی که در شرکت پست راه‌اندازی شده و حلقه‌ی اتصال تولید‌کنندگان و عرضه‌کنندگان کالا و خدما با مصرف‌کنندگان و مشتریان است، پست مستقیم می‌باشد. پست مستقیم تنها روش تبلیغاتی است که به عوامل کسب و کار اجازه می دهد تا از طریق بانک‌های اطلاعاتی ویژه‌ی این سرویس، با مخاطبان مورد نظر خود به‌طور مستقیم ارتباط برقرار نمایند.

• 7- صندوق پست صوتی :
در این سرویس تماس گیرنده‌ بدون محدودیت‌های زمانی و مکانی می‌تواند برای مشترکین این سرویس پیغام ارسال کند. مدیران ارشد مسوولان روابط عمومی و بخش بازاریابی سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها، نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی، کسبه و بازاریان، رسانه‌های ارتباط جمعی و... با استفاده از این سرویس می‌توانند ارتباط با اقشار مختلف مردم، مشتریان و مصرف‌کنندگان خود را حفظ کرده و ارتباطات مردمی خود را سامان بخشند.
مشتریان در تهران می‌توانند پس از اخذ اشتراک و دریافت شماره صندوق پستی صوتی، شماره رمز خود را وارد و پیام‌های مورد نظر را بشنوند یا با وارد‌ کردن شماره صندوق مورد نظر برای مشترک آن‌ها پیام بگذارند.
متقاضیان این سرویس می‌توانند برای کسب اطلاعات بیش‌تر با شماره تلفن‌های 88749308 و 88749249 مرکز فن‌آوری اطلاعات شرکت پست تماس حاصل بگیرند.
• 8- پست تلفن 193 (پیک ویژه) :
تردد‌های غیرضروری در شهرها، علاوه بر افزایش انواع آلودگی‌های محیط‌ زیست، از میزان بهره‌وری نیز می‌کاهد. به همین منظور شرکت پست جمهوری اسلامی ایران، با راه‌اندازی سرویس پست تلفنی این امکان را ایجاد کرده است تا شهروندان بتوانند مرسولات و امانات خود را در کم‌تر از دو ساعت از منزل به مقصد مورد نظر ارسال کنند.
سرویس مذکور در حال حاضر در گستره‌ تهران بزرگ راه‌اندازی شده است.
متقاضیان این سرویس می‌توانند به جای مراجعه‌ی مستقیم به پست، با شماره تلفن 193 تماس گرفته و تمامی عملیات را به کارکنان پست واگذار کنند؛ هم‌چنین در حال حاضر دو شرکت خصوصی با شماره تلفن‌های 8410 و 8420 نیز با شرکت پست در ارائه‌ی این سرویس همکاری می‌کنند.
• 9- سرویس بیمه مرسولات با ارزش اظهار‌شده :
این سرویس به منظور تامین نیاز مشتریان، برای ارسال وجه نقد، اسناد و اوراق بهادار و در جهت تضمین و امنیت محتویات مرسولات راه‌اندازی شده است. فرستندگان براساس نیاز و با توجه به ارزشمند ‌بودن محتویات مرسوله‌ی خود می‌توانند از سرویس فوق استفاده کنند.
در این سرویس فرستنده، ارزش واقعی مرسوله‌ی خود را اعلام می‌کند و در ازای آن مبلغی از ارزش اظهار‌شده مرسوله را به تفکیک داخله و خارجه می‌پردازد؛ در صورت آسیب، فقدان یا ضایع‌ شدن این مرسولات، ادارات پست موظفند علاوه بر کرایه پرداخت‌شده، حداکثر برابر ارزش اظهار شده مرسوله را به فرستنده یا حسب مورد گیرنده، غرامت پرداخت کنند.


• 10- پست سفارشی :
در سرویس پست سفارشی، در ازای دریافت مرسولات مشتریان، به آنان رسید یا قبض داده می‌شود. متقاضیان با استفاده از این سرویس می‌توانند انواع مرسولات اعم از نامه، مطبوعات، کارت‌ پستال، بسته کوچک و امانات را به مقاصد مورد نظر خویش ارسال کنند. ماموران پست درهنگام رسیدن مرسوله به دست گیرنده از آن‌ها تاییدیه دریافت می‌کنند و فرستنده می‌تواند سرنوشت مرسوله‌ی خود را پیگیری کند.
• 11- پست یافته :
سرویس پست‌یافته با هدف استرداد مدارک و اسناد یافته شده از سوی مردم و بازگرداندن آن به صاحبانش از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی ایران، در راستای ارائه‌ی تسهیلات و خدمات رفاهی به هموطنان عزیز در کشور راه‌اندازی شده است.
اطلاعات مربوط به این اسناد و مدارک شامل شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه، کارت‌های نظامی، اسناد ازدواج و مالکیت مدارک خودرو، چک و دسته‌چک، دفترچه پس‌انداز، عابربانک و دفترچه بیمه از طریق سایت رسمی شرکت پست قابل دسترسی است.
برای استفاده از سرویس پست یافته، مردم می‌توانند با مراجعه به دفاتر پستی و پرکردن فرم مشخصات و تعیین نوع سند گمشده، از شرکت پست درخواست کنند تا مدارک یافته شده برایشان ارسال شود و با پرداخت هزینه‌ی ارسال این اسناد، پست پیشتاز سند یا مدرک یافته شده را به دست آنان برساند.
• 12- بازار الکترونیکی (خرید و فروش اینترنت) :
با استفاده از این سرویس، مشتری می‌تواند از طریق خطوط اینترنتی در فروشگاه‌های مجازی حضور یافته و کالاهای مورد نیاز خود را خریداری کند و سپس طرف قرار‌داد با اطلاع از خرید مشتریان در فروشگاه‌های مربوطه حاضر و کالای خریداری شده را دریافت و آن را در در منازل مشتریان تحویل دهد.
هم‌چنین مشتریان می‌توانند با استفاده از کارت شتاب هزینه‌ی کالای خریداری‌ شده را پرداخت کنند. آدرس اینترنتی سرویس فوق برروی وب‌سایت http://ebazaar.post.ir است.
• 13- پست ویژه :
شرکت پست جمهوری اسلامی ایران، سرویس پست ویژه بین‌شهری با تعهد زمان توزیع را که از سریع‌ترین خدمات پستی به‌شمار می‌رود، با هدف پاسخگویی به نیاز‌ها و صرفه‌جویی در وقت و رفاه حال هموطنان ساماندهی کرده است.
در حال حاضر این سرویس بین تمامی مراکز استان‌های کشور با استفاده از سریع‌ترین خطوط حمل و نقل و بهره‌گیری از موزعین ویژه دایر شده و براساس آن مرسولات مشتریان حداکثر تا ساعت 10 فردای روز بعد از تحویل به پست در مقصد و در نشانی گیرنده توزیع می‌گردد.
پست زمان فوق را تعهد کرده و در صورت تاخیر دو برابر کرایه پستی غرامت پرداخت خواهد کرد. بهره‌گیری از فن‌آوری‌های نوین ارتباطی برای اطلاع فرستنده از تحویل مرسوله به گیرنده و عودت رسید تحویل به گیرنده در صورت نیاز از جمله قابلیت‌های این سرویس است.
• 14- پست جواب قبول :
پژوهشگران، همواره درباره‌ی موضوعات مختلف از مردم نظرسنجی می‌کنند. علاوه بر این سازمان‌ها، نهادها و بخش‌های اقتصادی - تجاری هم آگاهی از نگرش‌ها، نیازها، علایق و ذائقه‌های مصرف‌کنندگان و مشتریان کالا یا خدمات، از نظرسنجی استفاده می‌کنند.
با این همه شناسایی و دسترسی به همه مشتریان بالقوه، مخاطبان و اقشار مختلف مردم در سراسر کشور به منظور انجام پرسشگری، کاری دشوار و پرهزینه است. شرکت پست جمهوری اسلامی ایران با راه‌اندازی سرویس پست جواب قبول که درواقع مکمل سرویس پست مستقیم است، گردآوری و ارسال فرم‌های نظرسنجی را برای پژوهشگران و موسسات تحقیقاتی امکان‌پذیر ساخته است. این سرویس امکان ارتباط دوطرفه را برای فرستنده‌ و گیرنده فراهم می‌کند.
15- پست عادی :
شامل نامه ها و مطبوعاتی هستند که فرستندگان روی آنها تمبر الصاق نموده و در صندوق پستی انداخته یا به باجه های پستی تحویل میدهند و مرسوله بصورت عادی در جریان کار،مبادله و به مقصد ارسال میگردد و هیچگونه ثبت و ربطی روی آن صورت نمی گیرد.
16- پست مستقیم :
پست مستقیم حلقه اتصال تولیدکنندگان و عرضه کنندگان کالا و خدمات با مصرف کنندگان و مشتریان است این سرویس به عوامل کسب و کار اجازه می دهد تا با مخاطبان مورد نظر بطو