بررسی تاثير مدگرایی در تغييرات فرهنگي جوامع
؛ غوطه ور در نیازهای کاذب، سرگردان در دنیای مد
مدگرایی به عنوان حقیقتی اجتناب ناپذیر و جزئی لاینفک از جامعه مصرفی و ماشینی است و جوامعي از این پدیده نو ظهور آسیب جدی می بینند که تقلید کننده محض باشند
هر چند سومریان در استفاده از پوشش تجملی و زینت آلات، تابع مد بوده اند و به اعتقاد ویل دورانت، زنان مصر چیزی از زنان معاصر کم نداشتند، اما این پدیده با مدرن شدن جوامع فراگیر شده است. با این حال ریشه مد و مدگرايي به قدمت تاريخ بشر است. همان زمان نیز نوع پوشش آريایی ها، رومي ها و يوناني ها در مقايسه با اقوام ديگر متفاوت بوده است و شايد مردم آن زمان نيز کارکرد مد و مدل ها را مي دانستند.
اما بعد از عصر رنسانس در اروپا و بوجود آمدن انقلاب صنعتی و با تحول در نوع و شیوه زندگی مردم، به مرور این پدیده در زندگی انسان های شهری پدیدار شد و به آهستگی خود را به عنوان نوعی خرده فرهنگ در تفکر و زندگی شهرنشینان رسوخ داد. این پدیده نو ظهور که هنوز در حال تطور و تکامل است تا جایی پیشرفت کرده که در برخی جوامع مقلد نبودن از آن به منزله عقب ماندن از زندگی محسوب می شود. امروز مدگرایی اکنون همپای نیازهای اولیه بشر نظیر خوراک، پوشاک و مسکن به عنوان دغدغه مطرح است.
حتی لوی اشتروس، انسان شناس بر این باور است که بعد از مرتفع شدن نیازهای اولیه در میان انسانها يک نياز اساسي ديگر برجسته شده است و آن این که انسان ها نیاز دارند تا به روش های مختلف مورد توجه واقع شوند. مد یکی از روشهاست. به گفته گئورگ زیمل جامعه شناس آلمانی مد و مد سازی فرایندی است که بر اثر کشمکش میان طبقات متضاد بر سر دستیابی به منابع بیشتر با تکیه بر فراگرد تمایز حاصل می شود. میل به متمایز بودن همیشه با انسان ها همراه بوده است.
دکتر فرامرز رفیع پور معتقد است مد سازی ریشه در نابرابری های اجتماعی دارد و از آنجا که منابع اقتصادی و منزلتی محدود و پایان یافتنی هستند، افراد همواره به دنبال به حداکثر رساندن سود واتخاذ رفتاری مناسب برای جذب این منابع می باشند. پس می توان مد و پیروی کردن از آن را یکی از راه های رسیدن به این منابع دانست. چرا که مدها همیشه برای ذائقه و سلیقه طبقات بالای جامعه طراحی می گردد و اولین کسانی که از مدها برای متمایز شدن استفاده می کنند طبقات مرفه هستند. طبقات پایین تر جامعه فقط در جهت همرنگی با آنها حرکت کرده و با پیروی کردن از نوع زندگی آنها سعی در از بین بردن این فاصله ها دارند. مد در کوتاه مدت فراگیر شده و جذابیت و منحصر به فرد بودن خود را از دست می دهد.
مارکوزه یکی از متفکرین مکتب انتقادی معتقد است نظام سرمایه داری با استفاده از شیوه های نادرست به دنبال ایجاد کردن همبستگی اجتماعی و پیوند میان افراد است؛ از جمله به خلق نیازهای کاذب و طفره رفتن از ارضای نیازهای واقعی آنها مبادرت می کنند. نیازهای حقیقی، نیازهایی هستند که ارضای آنها به رشد و شکوفایی استعدادهای فردی منجر شده و موجب تقویت استعدادهای انسانی درخور می گردد. مدگرایی،چنین نیازهایی را دنبال نمی کند و انسان هایی می پروراند که کمتر به چرایی علت اعمال خود می اندیشند و حتی افکار خارج از عرف و ارزشهای جامعه در آن ها نهادینه می شود.
در این چرخه، لطمه های زیادی نیز بر فرهنگ وارد می شود. همانطور که طبقات پایین تر جامعه از نوع و شیوه زندگی طبقات بالاتر پیروی می کنند در بعدی وسیع تر، کشورهای در حال توسعه نیز از کشورهای پیشرفته تر تبعیت می کنند و فرهنگ ملتها لطمات جبران ناپذیری را متحمل می شوند. پیروی از این مدها جوامع را به سوی مصرف گرایی سوق میدهد که ریشه در فرهنگ همان کشورهای مبدا دارد و بتدریج باعث ایجاد تغییرات اساسی فرهنگی در سبک و شیوه زندگی کشورهای مقصد مي گردد. به عبارتی این چرخه باعث از بین رفتن اعتماد به نفس، قدرت تصمیم گیری و خلق نوآوری در کشورهای تابع مد می شود.
مارکوزه، جامعه شناس آلمانی معتقد است که در گذشته زمینه های بیشتری برای خلق انسان های قوی و استوار فراهم بود. افرادی که برای خود تصمیم گرفته و سبک زندگی مورد علاقه خود را انتخاب می کردند. آنها درون دارتر از انسانهای امروزین بوده و توان بیشتری برای مقابله با جبرهای اجتماعی و تحرکات بیرونی داشتند. او می گوید امروزه فرهنگ توده ای، عوام گونه،مصرف گرا، غیر خلاق و منفعل در جامعه رشد می يابد و بدین ترتیب فرد مبدل به ابزاری برای برآوردن اهداف نظامهای مدگرا می گردد.
نمونه این نیازهای کاذب را میتوان در مصرف و بهره گیری از اجناس و کالاهای لوکس خانگی مشاهده کرد. افراد با داشتن وسایل لازم جهت رفع نیازهای ضروری به تلاش بیشتری برای به دست آوردن کالاهای لوکس مشابه مبادرت می ورزند و پس از به دست آوردن آن کالاها به سرعت به فکر داشتن نوع بهتر آن بر می آیند در حالی که تفاوت این اجناس ممکن است بسیار ناچیز و به لحاظ کارکردی هم بسیار نزدیک باشند. همین موضوع باعث به وجود آمدن نوعی چشم و هم چشمی در جامعه شده و پیامد آن اختلال در آرامش روحی افراد است، آنها نمی توانند برای زندگی خود تصمیم بگیرند و این جامعه مصرفی و مد گرا است که برای آنها تصمیم گیری می کند که چه بخرند و چه کاری انجام بدهند. شرایط، آنها را تبدیل به انسان های منفعلی می کند که ناآگاهانه در تصمیمات صحنه گردانان مدگرایی غوطه ور می شوند.
نظام مد گرایی سعی دارد با ایجاد محصولاتی مشابه در عرصه های گوناگون یک زمینه مشابه و واحد را پایه ریزی نمایند به طوری که شالوده و بنیان اشیا از یک جوهر بوده اما در ظاهر تفاوتهای مشخصی میان آنها وجود داشته باشد. این نظام، هر چند گزینه های متفاوتی را پیش رو می گذارد تا حس آزادی و توانایی انتخاب را القا کند اما در این که گزینه ها مشابهند و تنها احساس آرامش دروغین به همراه دارند، هیچ شکی نیست و دستاوردی جز بی هویتی و از خود بیگانگی جوانان با فرهنگ اصیل خودی را ندارد.
از دیدگاه بوردیو جامعه شناس معاصر، جامعه به منزله «فضای اجتماعی» بازنمایی می شود. وی فضای اجتماعی را جایگاه رقابتی شدید و بی پایان می داند که در جریان این رقابتها تفاوت هایی ظهور می کند که ماده و چهارچوب لازم برای هستی اجتماعی را فراهم می آورند. همچنین بوردیو معتقد است که سلیقه یک عملکرد است که یکی از کارکردهایش این است که به افراد ادراکی از جایگاهشان در نظام اجتماعی می دهد و به حیثیت اجتماعی و جایگاه افراد در جامعه بستگی دارد.
تخریب فرهنگی، پیامد تسلیم محض در برابر مد
مد و مد گرایی به عنوان حقیقتی اجتناب ناپذیر و جزئی لاینفک از جامعه مصرفی و ماشینی است و جوامعي از این پدیده نو ظهور آسیب جدی می بینند که تقلید کننده محض باشند، چرا که مدها جزئی از فرهنگ همان جوامع شده و می توانند باعث تخریب هویتی و فرهنگی شوند. لذا جوامع باید با شناسایی دقیق و صحیح ارزشهای فرهنگی و اجتماعی جامعه خود و شناسايي کالاها و مدلهایی که باعث آسیب جدی و تخریب فرهنگی خواهند شد، در مواردی مانع رواج این پدیده شوند.
یکی دیگر از شیوه هایی که مانع تاثیر مخرب مدگرایی بر فرهنگ خودی می شود، تقویت ارزشهای دینی و ملی است. جامعه ای که هویت فرهنگی و ریشه های خود را فراموش کند یا برای آنها ارزش قائل نباشد به راحتی متاثر از جامعه مصرف گرایی و مد گرایی شده و این فرایند، در تعيين سرنوشت فرهنگي نسلهاي بعدي آن جامعه اثر نامطلوبي بجای خواهد گذاشت.
منابع:
1. رفيع پور، فرامرز،کندو کاوها و پنداشته ها،تهران: شرکت سهامی انتشار، 1380
2. مارکوزه ،هربرت،انسان تک ساحتي، تهران: انتشارات اميرکبير





مد و تاثیرات مثبت منفی مدمد؛ تاثیرات مثبت و منفی مد
گروهی از افراد با خلق روش ها و یا راهکارهای جدید و معین فرهنگی می خواهند خود را ازدیگران متمایز کنند و دیگران را وادار کنند که آن ها را تحسین کرده و به حال آن ها غبطه بخورند.
مد فقط به لباس محدود نمی شود و گستره ای طبیعی از رفتارها را در بر می گیرد. طرز نشستن، طرز صحبت کردن و راه رفتن، مدل مو، فرم چیدن وسایل منزل، نوع و جنس ظروف و … آیا تا به حال فکر کرده اید چرا گروهی از افراد همیشه می خواهند به این ترتیب متمایز باشند؟
متفاوت بودن
همانطور که گفتیم متفاوت بودن از خصوصیات انسان هاست. معمولاً وقتی این تمایز ریشه عمیقی در افکار و عواطف انسان ها داشته باشد کاملا پسندیده است.
تمایز گروه علما، ادبا، دانشمندان، محققان، فرهیختگان علمی، هنری، فرهنگی و افراد نیکوکار همیشه تحسین بر انگیز بوده است چرا که اولاً آنها با این تمایز روش معتدل و پسندیده ای را در زندگی طی می کنند که روی خود و دیگران تأثیرات عمیق و مطلوبی می گذارد ثانیاً در ادامه، کار آن ها به یک جریان معقول همراه با دور اندیشی وابسته است که در نهایت تأثیری دایمی روی ذهن فرد و به دنبال آن روی رویه زندگی او می گذارد که باتغییر فصل تغییر نمی کند.
پیروی دائمی از مد باعث آشفتگی ذهنی می شود
پیروی دائمی و بدون تعقل از پدیده مد آشفتگی ذهنی شدیدی به دنبال دارد. فرد تا مدت ها در پی کسب آن است و بعد از رسیدن به آن برایش کهنه می شود و با توجه به پدیدۀ جدید ارائه شده دوباره دست به کار می شود تا آن را به دست بیاورد. عمدۀ وقت، هزینه و تفکر او صرف این موضوع می شود.
جالب آن است که بسیاری از افراد مد جدید پیشنهادی را اصلاً دوست ندارند و فقط برای این که از قافله عقب نمانند آن را می پذیرند!
تفاوت فرهنگ ها در مساله مد
نکته مهم دیگر آن است که تفاوت فرهنگ ها و جوامع در این مسأله درنظر گرفته نمی شود به عبارتی جریان مد با ساختاری یکسان در جوامع مختلف وارد شده و تفاوتی نمی کند بلکه نحوه گسترش آن متفاوت است. مسلماً در بعضی فرهنگ ها و جوامع بعضی جریانات مد قابل قبول نیست و افرادی که از آن پیروی می کنند ناچارند علاوه بر صرف وقت و هزینه گزاف با افراد جامعه خود نیز در بیفتند.
مثلا تصور کنید وقتی مدل مانتویی مد می شود که به جهت مذهبی با عقاید ما متفاوت است کسی که می خواهد از مد پیروی کند باید با عقاید اکثریت جامعه اش حتی عقاید خانواده اش مقابله کند.
در اصل فردی که کاملاً از مد پیروی می کند تصور می کند در محیط زندگی خود از دیگران متمایز است امامسأله این است که ردۀ اجتماعی(جایگاه اجتماعی) حقیقی او هنوز با توجه به تمامی ابعاد زندگی اجتماعی تعیین می شود نه مد.
این مسأله را خود فرد هم می داند و به همین دلیل مدام در تلاش است که خود را نشان دهد اما نحوۀ مطرح کردن او کاملاً ابتدایی، ظاهری و سطحی است درنتیجه ماندگاری لازم را ندارد.
مد باعث بروز حسادت می شود
جالب است بدانید که پیروی دائمی از مد حس حسادت افراد را تحریک و تا حدی تقویت می کند.
وقتی مد محور اصلی زندگی فرد باشد تمام مدت به زندگی دیگران چشم دوخته است تا وسائل جدید را شناخته و تهیه کند و اگر این امکان برایش فراهم نشود مشغولیت ذهنی شدیدی پیدا می کند و این حس حسادت امان او را می برد بخصوص که جریان مد و تغییرات آن بسیار سریع و کوتاه مدت است و این فواصل کم باعث ایجاد فشار مالی و ذهنی زیاد به فرد می شود .

تحقیق 2
نام و نام خانوادگی دانشجو: مهرداد توتونی
شماره دانشجویی : 91238049290024
نام استاد : جناب آقای عزیزیان