به طور كلي چند نوع فرهنگ در عرصه فرهنگي وجود دارد و چه سطوحي را مي توان براي آن برشمرد؟
پاسخ:
در رابطه با اين سئوال صاحب نظران و فرهنگ شناسان، براي فرهنگ انواع يا سطوح مختلفي را ذكر مي كنند و مباني
متفاوتي را براي تقسيم بندي در نظر مي گيرند. يكي از تقسيم بندي ها بر مبناي دامنه شموليت زماني و جامعه تحت
پوشش محيط فرهنگي مي باشد. در اين تقسيم بندي انواع فرهنگ عبارت است از:
-1 فرهنگ ملي 2-فرهنگ عمومي 3-فرهنگ تخصصي 4-فرهنگ سازماني
فرهنگ ملي فرهنگي است كه چندين نسل در آن مشترك اند و به عنوان عامل موثر در تعيين هويت ملت ها قلمداد
مي شود.
فرهنگ عمومي فرهنگي است كه وجوه مشترك زيادي با فرهنگ ملي دارد ولي در مظاهر فرهنگي با تغييرات
متناسب با شرايط و مقتضيات محيطي همراه است. به يك معنا فرهنگ عمومي، ظهور و نمود فرهنگ ملي در دوره
هاي زماني كوتاه مدت و تحت تاثير شرايط زماني است. عموم افراد جامعه در فرهنگ عمومي مشترك اند.
فرهنگ تخصصي فرهنگي است كه بخشي از افراد يك جامعه براساس حرفه و تخصص و حوزه شغلي خويش در آن
مشترك اند. فرهنگ هاي تخصصي عبارتند از فرهنگ فرهنگي، فرهنگ سياسي، فرهنگ اجتماعي، فرهنگ اقتصادي،
فرهنگ سازماني، فرهنگي است كه افراد يك سازمان در آن مشترك اند.
در يك تقسيم بندي ديگر فرهنگ را به انواع و سطوح زير طبقه بندي مي كنند كه در يك بستركنش و واكنش اين
فرهنگ ها با يكديگر در تعامل مي باشند.
- -1 فرهنگ سازماني 2-فرهنگ تخصصي 3-فرهنگ عمومي 4-فرهنگ ملي 5-فرهنگ منطقه اي 6
فرهنگ جهاني
مقام معظم رهبري سطوح وانواع فرهنگ را بدين صورت مورد اشاره قرار داده اند.
الف) فرهنگ ملي
۲۹
عاملي كه يك ملت را به ركود و خمودي يا تحرك و ايستادگي، يا صبر و حوصله، يا پرخاشگري و بي حوصلگي، يا »
اظهار ذلت در مقابل ديگران، يا احساس غرور و عزت در مقابل ديگران، به تحرك و فعاليت توليدي يا به بيكارگي و
خمودي تحريك مي كند فرهنگ ملي است. فرهنگ با همين تعريف ويژه، محصول تعريف جمعي از يك جامعه است و
1«. خودش موثر در همه حركات و تحولات و تشكيل دهنده هويت يك جامعه است
ب) فرهنگ عمومي
در داخل كشور، چيزهايي كه در فرهنگ عمومي ما ضعيف است يا جايش كم است يكي از آنها انضباط است، ديگري »
اعتماد به نفس ملي و اعتزار ملي است، مورد بعدي قانون پذيري است، موضوع ديگر غيرت ملي است، موارد ديگر،
نقل به مضمون 2 « فرهنگ ازدواج، فرهنگ رانندگي، فرهنگ خانواده فرهنگ اداره و فرهنگ لباس است
ج) فرهنگ تخصصي
فرهنگي كه بايد در توليد، خدمات، ساختمان سازي،كشاورزي، صنعت، سياست خارجي و تصميمات امنيتي رعايت »
3« شود
د) فرهنگ سازماني
. فرهنگ اداره- رشوه بگيريم يا نگيريم- با رشوه گير چكار كنيم- كار مردم را چگونه راه بياندازيم 4 »
بنابراين يكي ديگر از شاخص هاي فرايند مهندسي فرهنگ شناخت انواع و سطوح مختلف فرهنگ است كه در اين
زمينه بايد ضمن شناخت فرهنگ ها، نوع تعامل و تاثير و تاثري كه آنها نسبت به يكديگر دارند را نيز مشخص نمود.
فرهنگ مادى
فرهنگ مادى به مجموعه پديده هائى اطلاق مى گردد كه محسوس و ملموس و قابل اندازه گيرى با موازين
كمى و علمى است. شامل اشياء قابل لمس و ابزار و اشيائى است كه به دست اعضاء پيشين جامعه ساخته
شده و به ارث به اعضاء حاضر جامعه رسيده است و مانند: ابزارهاى كار، وسايل صنعتى و كشاورزي، لباس،
لوازم خانه، داروهاى شيميائي، فنون پزشكي، وسايل توليدي، ساختمان و بنا و دست ساخته هاى ديگر انسان،
به عبارت ديگر فرهنگ مادى در واقع مشتمل بر كليه دست آوردهاى مادى يا تكنولوژى است كه در جامعه
وجود دارد.
فرهنگ غيرمادى يا معنوى
كيفى دارد . با موازين كمى قابل اندازه گير ى نيست و ب ه آسانى ◌ مشتمل بر موضوعاتى است كه جنبه ٴ
نمى توان آنها را مقايسه و ارزيابى نمود. آداب و رسوم، معتقدات، اخلاقيات، باورها، آثار ادبى و هنري، فكرى و
دانستنى هاى عامه (فولكلور ) و غيره... كه عمدتاً به وسيله زبان و خط فراگرفته مى شوند از اجزاء فرهنگ
معنوى هستند.
اينها در واقع 'هويت فرهنگي' هر جامعه را تشكيل مى دهند و از دست دادن و يا عاريه گرفتن آن، ضايعه اى
است كه قوميت و مليت يك گروه اجتماعى را تهديد مى كند. فرهنگ هاى مادى را مى توان عاريه گرفت،
توسعه داد و غنى ساخت. در حالى كه عاريه گرفتن 'فرهنگ معنوي ' نه به آسانى امكان پذير است و نه
ضروري.
در هر حال بين جنبه هاى مادى و معنوى فرهنگ، كنش هاى متقابل وجود دارد و تغيير يكى موجب تغيير
ديگرى خواهد شد. در اين مورد بعضى از جامعه شناسان يعنى پيروان مكتب 'تكنوكراسي' از جمله 'آگ برن'
معتقد هستند كه دگرگونى در تكنيك اشياء و ابزار مادى باعث تغيير در فرهنگ معنوى و طرز افكار و عقايد
مردم مى گردد. به عبارت ديگر آنها معتقد هستند براى آنكه در فرهنگ معنوى مردم تغييرى حاصل شود و
بتوان نظرات و عقايد خود را بر آنها تحميل كرد و بايد در تكنيك و تكنولوژى آنها دگرگونى حاصل مى گردد.
بدون ترديد تغييراتى كه در تكنيك و ابزار كار پديد مى آيد، محصول تفكر و انديشه يا به عبارت ديگر آموزش
و پرورش است. انديشه هاى مترقى و خلاق انسان سبب تغيير در فرهنگ مادى مى گردد. بنابراين جنبه هاى
مادى و معنوى فرهنگ كه هر دو از جمله 'پديده هاى اجتماعي' هستند درهم تأثير متقابل دارند. اين كنش
متقابل در درون جامعه روى مى دهد و نمى توان تغييراتى را كه در پديده هاى فرهنگي، اجتماعى و اقتصادى
به وجود مى آيد با عامل واحد و مشخصى تبيين كرد. بلكه پديده هاى اجتماعى 'تام' هستند و عوامل مختلفى
در آنها مؤثر هستند.
در اينجا بايد گفت كه بعضى از جامعه شناسان و مردم شناسان در تقسيم بندى خود فقط فرهنگ غيرمادى يا
معنوى را 'فرهنگ' ناميده اند و 'فرهنگ مادي' را 'تمدن' دانسته و تحقيق درباره آن را موضوع جامعه شناسى
مى دانند. از جمله اينها ، 'آلفرد وبر' جامعه شناس آلمانى است اما فرهنگ مادى و غيرمادى را نمى توان به
آسانى از يكديگر مجزاء ساخت. زيرا اين دو بخش به هم پيوستگى و وابستگى متقابل دارند . پيوستگى
۳۱
سوالات عمومي جامعه شناسي فرهنگي ونظريه ها ي جامعه شناسي
-1 جامعه شناسي چيست ؟
جامعه شناسي بعنوان يك رشته علمي مشخص در جستجوي شناخت انسانها همانند يك انسان اجتماعي است و
مسائلي از قبيل اجتماعات انساني و تطابق با آنها ، آداب و رسوم و نهادها ، الگوهاي ثابت و دگرگونيهاي اجتماعي را
مورد بررسي قرار مي دهد .
2 - پديده اجتماعي را تعريف كنيد ؟
عبارتند از مو قعيت ها ، رابطه ها يا واقعياتي كه بتوانند بنحوي يك يا چند جنبه از جنبه هاي مختلف حيات اجتماعي
را عرضه بدارند
3 – پديده هاي اجتماعي داراي چه ويژگيهايي هستند ؟
خارجي بودن – جبري بودن – عموميت داشتن
4 – نظريه دوركيم در مورد پديده اجتماعي را شرح دهيد ؟
دوركيم در اين مورد مي نويسد : پديده جمعي حالتي گروهي است كه بر همه افراد تحميل مي شود و در همه بنحو
مكرر به چشم مي خورد . چون در كل است در جزء نيز هست نه اينكه چون در اجزاء هست در كل هم يافت مي شود
5 – برجسته ترين خصلت پديده هاي اجتماعي چيست ؟
پيوندي است كه ميان پيچيدگي ، وسعت دامنه و غير قابل پيش بيني بودن عواقب برخي از آنها وجود دارد
6 – جامعه را تعريف كنيد ؟
يكي از مفاهيم بنيادي ، وسيع و در عين حال مبهم جامعه شناسي است كه كاربرد آن از حوزه بررسي اين رشته نيز
فراترميرود در مفهوم گسترده كلمه جامعه به معناي اجتماعي از انسانها ، نباتات و حيوانات را شامل مي شود
7 - نظر ارسطو در خصوص جامعه چيست ؟
در نظر ارسطو جامعه در حكم موجود زنده اي است كه تحت تاثير قوانين ولادت و مرگ قرار دارد
8 – ابن سينا در مورد تشكيل جامعه چه نظري دارد ؟
فرهنگ مادى و معنوى هرچند به ظاهر ممكن است مشخص نباشد. اما اين پيوند و تأثيرات متقابل را با
اندك دقتى مى توان دريافت. مانند مسجد كه نمودى او فرهنگ معنوى دين اسلام است يا كليسا يا معمارى
به سبك 'گوتيك' . 'كارل گوستا و يونگ' از ديدگاه روانشناسى به اين موضوع توجه داشته است.