يونسكو
سازمان‌ تربيتي،‌ علمي ‌و ‌فرهنگي ‌ملل ‌متحد (یونسکو) در چهارم نوامبر 1946 تأسیس شد، و شانزدهم نوامبر 1946، چهل و شش كشور از جمله ایران اساسنامة آن را امضا کردند. يونسكو در بند اول اساسنامة خود، هدف از تشکیل این سازمان را چنین بيان مي‌دارد: كمك به استقرار صلح و امنيت از طريق ترويج همكاري‌ ميان ملت‌ها در زمینه‌های آموزش، علوم و فرهنگ به منظور افزايش احترام همگان به عدالت، حاكميت قانون، حقوق بشر و آزادي‌هاي اساسي برای همه، بدون توجه به تفاوت‌های نژادي، جنسیت، زبان و مذهب، مطابق با منشور ملل متحد.

آشنایی با سازمان ملل متحد و رابطه ی یونسکو با این سازمان
کلیات:
سازمان ملل در تاریخ 24 اکتبر سال 1945 توسط 51 کشور تاسیس گردید. هدف از تاسیس سازمان ملل، حفظ صلح از طریق همکاریهای بین المللی و امنیت دستجمعی بود. فرانکلین روزولت رئیس جمهور وقت آمریکا برای نخستین بار عبارت ملل متحد را بکار برد و این عبارت برای اولین مرتبه در اعلامیه ملل متحد در تاریخ اول ژانویه ی1942 بکار رفت.
سازمان ملل شش رکن اصلی دارد که عبارتند از: مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیمومیت، دبیرخانه و دیوان بین المللی دادگستری. پنج رکن اول در مقر سازمان ملل در نیویورک واقع شده اند و رکن ششم یعنی دیوان دادگستری بین المللی در لاهه ی هلند قرار دارد. البته نظام سازمان ملل شامل 15 کارگزاری تخصصی، برنامه های متعدد، صندوقها و آژانس ها نیز می شود.
براساس منشور مل متحد (فصل 1، ماده ی 1) اهداف تاسیس سازمان ملل عبارتند از:
- حفظ صلح و امنیت بین المللی؛
- توسعه ی روابط دوستانه میان ملل؛
- دستیابی به همکاری بین المللی در حل مشکلات و ترویج احترام به حقوق بشر؛
- مرکزی برای هماهنگی اقدامات ملل.

یونسکو و سازمان ملل:
یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) یکی از مهمترین کارگزاریهای تخصصی سازمان ملل متحد است. در تاریخ 16 نوامبر 1945 نمایندگان 37 کشور جهان در لندن ملاقات نموده و اساسنامه ی یونسکو را امضا کردند. اساسنامه ی مزبور در تاریخ 4 نوامبر 1946 پس از تنفیذ توسط بیست کشور لازم الاجرا گردید و بدین ترتیب یونسکو متولد شد. تعداد اعضای یونسکو در حال حاضر از تعداد اعضای سازمان ملل نیز بیشتر است و شامل 195 عضو می شود.
یونسکو ازطریق نقش خود در ترویج صلح و ارتقای حقوق بشر و نیز اقداماتش در زمینه ی توسعه، جایگاه ویژه ای را در میان کارگزاریهای تخصصی سازمان ملل به خود اختصاص داده است. باتوجه به این عبارت معروف که "جنگ در ذهن انسانها آغاز می شود و لذا دفاع از صلح نیز باید ابتدا در اذهان ملت ها شکل بگیرد"، هدف یونسکو کمک به ارتقای صلح، ریشه کنی فقر، دستیابی به توسعه ی پایدار و ترویج گفتگوی بین فرهنگی با استفاده از نقش آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات می باشد. اساسنامه ی یونسکو صراحت دارد که تجربه ی بشر نشان داده است که تنها تمهیدات سیاسی و اقتصادی برای ایجاد صلح پایدار و آنچه لازمه ی تحقق عدالت و کرامت انسانی است کفایت نمی کند. در حال حاضر اولویت های یونسکو عبارتند از: آفریقا، برابری جنسیتی، آموزش برای همه، توسعه ی پایدار، ترویج تنوع فرهنگی گفتگوی میان فرهنگها و استقرار فرهنگ صلح.

ارتباط میان یونسکو و سازمان ملل متحد:
روابط میان یونسکو و سازمان ملل متحد توسط اسناد ذیل تبیین گردیده است:
منشور ملل متحد (1945): طبق ماده ی 63 منشور ملل متحد، "شورای اقتصادی و اجتماعی می تواند با هریک از کارگزاریهای تخصصی سازمان ملل (مورد اشاره در ماده ی 57 به توافق رسیده و براساس آن موافقتنامه، شرایطی را که کارگزاری مورد نظر می بایستی طبق آن با سازمان ملل رابطه داشته باشد، بیان نماید".
اساسنامه ی یونسکو (1945): ماده ی 10 اساسنامه یونسکو تصریح نموده این سازمان می بایستی بعنوان یکی از کارگزاریهای مورد اشاره در ماده ی 57 منشور ملل متحد، رابطه ی خود را به محض تاسیس، با سازمان ملل برقرار نماید. براساس ماده ی 4، این سازمان می بایستی درخصوص ابعاد آموزشی، علمی و فرهنگی موضوعات مورد نظر سازمان ملل متحد مشاوره ارائه کند.
موافقتنامه ی میان سازمان ملل و یونسکو (1946): این موافقتنامه، یونسکو را بعنوان یکی از کارگزاریهای تخصصی، مسئول انجام اقدامات مناسب برای تحقق اهداف مندرج در اساسنامه ی یونسکو، مورد شناسایی قرار داده است.
يونسكو برای اینکه بتواند اهداف خود را در قرن بیست و یکم تحقق بخشد، می‌کوشد چالش‌ها و پیامدهای جهانی شدن را با همة پیچیدگی‌هایش درک کند و به تعیین راهبردها و خط‌مشی‌هایی از مواضع فرارشته‌ای، میان‌رشته‌ای و بین فرهنگی بپردازد که همگان ـ به ويژه کشورهای توسعه نیافته و قشرهاي محروم جامعه ـ از دستاوردهاي آن بهره‌مند شوند.
يونسكو چارچوبي را براي بررسي مشكلات جهاني انسان بر اساس برابري كشورهاي عضو ارائه مي‌دهد كه بر مبناي اصول جهان شمول، تنوع و کرامت انسانی استوار شده است. این سازمان به طور جدي در پي تقويت ارکان منسجمي است که صلح، توسعة پايدار و حقوق بشر را تشكيل مي‌دهد و در زمينة فقرزدايي، و ترويج گفت‌وگو ميان تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و مردم مشارکت می‌کند.

کنفرانس عمومی یونسکو
کنفرانس عمومی رکن حاکم یونسکو بوده و نمایندگان کشورهای عضو هر دو سال یکبار در این کنفرانس شرکت می کنند. با اینکه پیشتر، برخی نشست های کنفرانس عمومی در سایر نقاط جهان تشکیل شده است (برای مثال 1947 در مکزیکوسیتی، 1950 در فلورانس و 1985 در صوفیا)، اما در حال حاضر نشست کنفرانس عمومی در پاریس و در مقر یونسکو برگزار می شود مگر اینکه درخواست یکی از اعضاء برای برگزاری این کنفرانس مورد تصویب قرار گیرد. ساختار و وظایف اصلی کنفرانس عمومی در ماده 4 اساسنامه یونسکو مورد اشاره قرار گرفته است. قبل از برگزاری هر نشست کنفرانس عمومی، یونسکو راهنمایی را برای هیئت ها منتشر نموده و در اختیار آنها قرار می دهد که در آن جزئیات کاملی از ابعاد اصلی کار کنفرانس درج گردیده است.
وظایف اصلی کنفرانس عمومی:
وظایف اصلی کنفرانس عمومی یونسکو به شرح زیر می باشد:
تعیین سیاست های کلی یونسکو؛
ایفای نقش مشورتی در رابطه با سازمان ملل متحد؛
تصویب برنامه و بودجه ی دو سالانه ی یونسکو و نیز تصویب راهبرد میان مدت سازمان (هر 6 سال یکبار)؛
تصویب پیش نویس توصیه ها به کشورهای عضو و کنوانسیون های بین المللی که قرار است توسط کشورهای عضو مورد تصویب قرار گیرد؛
انتخاب اعضای شورای اجرایی و اعضای کمیته ها، کمیسیون ها و ساختارهای بین الدولی مشخص؛
انتصاب مدیرکل یونسکو برای یک دوره ی چهار ساله بنا به توصیه شورای اجرایی. لازم به ذکر است نامزد مدیرکلی سازمان می تواند حداکثر به مدت دو دوره به این سمت انتخاب شود.

شورای اجرایی
شورای اجرایی یونسکو یکی از سه رکن اصلی این سازمان می باشد که زیر نظرکنفرانس عمومی عمل می کند. شورای اجرایی برنامه ی کاری و نیز بودجه ی یونسکو را مورد بررسی قرار می دهد. این شورا از 58 کشور عضو تشکیل شده است و دوره ی عضویت در آن 4 سال می باشد. اعضای شورا در انتخاباتی که طی اجلاس کنفرانس عمومی برگزار می گردد انتخاب می شوند.
شورای اجرایی سالی دوبار تشکیل جلسه می دهد و در سالهایی که اجلاس کنفرانس عمومی یونسکو برگزار می شود یک نشست اضافی هم در پایان اجلاس مزبور برگزار می نماید. کشورهای غیر عضو شورا، سازمان های بین الدولی، سازمانهای بین المللی غیردولتی و و نهضت ها نیز به عنوان ناظر در نشست های شورای اجرایی شرکت می کنند.

الف) وظایف شورای اجرایی:
وظایف اصلی شورای اجرایی به شرح ذیل می باشد:
- تهیه برنامه کاری کنفرانس عمومی؛
- بررسی برنامه و بودجه ی سازمان و ارائه ی توصیه در این خصوص به کنفرانس عمومی؛
- توصیه به کنفرانس عمومی درخصوص پذیرش اعضای جدید که در سازمان ملل متحد عضویت ندارند؛
- ارائه ی توصیه به کنفرانس عمومی درخصوص انتصاب مدیرکل یونسکو؛
- اجرای برنامه ی مصوب کنفرانس عمومی؛
- بررسی گزارش مدیرکل یونسکو درخصوص فعالیت های سازمان؛
- پیشنهاد برگزاری نشست های فوق العاده ی کنفرانس عمومی؛
پیشنهاد برگزاری کنفرانس های بین الدولی و نیز غیردولتی درخصوص مقولات مربوط به آموزش، علوم طبیعی، علوم انسانی و نشر دانش براساس ظوابط تعیین شده توسط کنفرانس عمومی.




دبیرخانه
دبیرخانه ی یونسکو شامل مدیرکل و کارمندان بین المللی این سازمان است. اعضای دبیرخانه ی یونسکو کارمندان بین المللی هستند که به موجب مقررات موجود، عملکرد خود را تنها براساس منافع سازمان تنظیم نموده و در رابطه با وظایفشان از هیچ دولت یا مقام خارج از یونسکو دستور نمی پذیرند.

وظایف دبیرخانه:
مدیرکل یونسکو مسئول اصلی اداری سازمان است. مدیرکل توسط شورای اجرایی نامزد احراز این پست شده و توسط کنفرانس عمومی برای یک دوره ی 4 ساله به این مقام انتخاب می شود. امکان انتخاب مدیرکل فعلی برای یک دوره ی 4 ساله ی دیگر نیز وجود دارد ولی پس از آن، شخص موردنظر دیگر نمی تواند برای دوره ی بعدی به مدیرکلی یونسکو انتخاب شود. مدیرکل یا نماینده ی وی در تمامی جلسات کنفرانس عمومی، شورای اجرایی و کمیته های این سازمان شرکت می کنند. بنا به تصریح بند 4 ماده ی 6 و بند 1 ماده ی 4 اساسنامه ی یونسکو، مدیرکل این سازمان می تواند اعضای دبیرخانه را منصوب نماید.
در انتصاب اعضای دبیرخانه، مدیرکل سازمان می بایستی فرآیند رقابتی را ترتیب دهد تا بدین طریق اشخاصی که دارای بالاترین استانداردهای مربوطه می باشند به این پست ها منصوب شوند.
مدیرکل یونسکو با شورای اجرایی بصورت شفاهی یا کتبی برای انتصاب یا تمدید ماموریت اعضای دبیرخانه که دارای رده بندی D1 یا بالاتر از آن هستند و پست آنان در برنامه های جاری یونسکو تعیین می شود، رایزنی می نماید. مدیرکل همچنین می بایستی درخصوص اینکه اعضای دبیرخانه حتی الامکان از توزیع جغرافیایی لازم برخوردارند، اطمینان حاصل نماید. هر کشور عضو در این رابطه دارای سهم می باشد که بطور عمده بر مبنای سهم آن کشور در بودجه ی یونسکو محاسبه می شود. کنفرانس عمومی این سهمیه را تعیین نموده و شورای اجرایی بطور نظام مند نسبت به تنظیم مجدد میزان سهمیه ها با توجه به تعداد پست های مربوط به هر کشور عضو اقدام می نماید. با این وجود، انتصاب در برخی پست ها براساس توزیع جغرافیایی صورت نمی پذیرد عبارتند از پست هایی که از منابع فرا بودجه ایجاد می شوند، پست های مترجمین و پست های خدمات عمومی.
مدیرکل سازمان و تمامی کارکنان بین الملی دبیرخانه دارای مسئولیت بین المللی می باشند. به همین دلیل است که کشورهای عضو یونسکو متعهد به عدم اعمال نفوذ بر مدیرکل و کارکنان دبیرخانه در اجرای وظایفشان بوده و لذا استقلال آنها را محترم می شمارند.

مدیران کل یونسکو از گذشته تا حال:
نام مدیران کل یونسکو، ملیت آنان و دوره ی تصدیشان از گذشته تا حال به ترتیب به شرح ذیل می باشد:
جولین هاکسلی، انگلستان، (۱۹۴۸-۱۹۴۶)؛
تورس بودت، مکزیک، (۱۹۵۲-۱۹۴۸)؛
جان ویلکینسون تیلور، آمریکا، (موقت۱۹۵۳-۱۹۵۲)؛
لوتر اوانس، ایالات متحده، ؛ (۱۹۵۸-۱۹۵۳)؛
وتیورنیو ورونسه، ایتالیا(۱۹۶۱-۱۹۵۶)؛
رنه ماهو، فرانسه، (۱۹۷۴-۱۹۶۱)؛
آمادو – ماهاتار ام بو، سنگال(۱۹۸۷-۱۹۷۴)؛
فدریکو مایور زاراگونوزا، اسپانیا(۱۹۹۹-۱۹۸۷)؛
کوئیشیرو ماتسورا، ژاپن(۱۹۹۹ - ۲۰۰۹)؛
ایرینا بوکووا، بلغارستان(۲0۰۹ - تا کنون).

خلاصه است؟