تأثیر وسایل ارتباط جمعی بر پیوندهای عاطفی در خانواده ها
فاطمه عرب شیبانی
شاید خیلی بدبینانه به نظر برسد اگر بگوییم ما مثل حشره ای که در تار عنکبوت گرفتار شده، در محاصره رسانه هاییم، ولی حقیقت دارد. رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت، تلفن همراه و...؛ کمتر کسی است که حداقل ساعتی از روز را با یکی از اینها سپری نکند.
استفاده از این ابزار و فن آوری نو برای برقراری ارتباط، به دلیل شتابی که به زندگی می دهند و شرایطی که برای شیوه ارتباط فرد ایجاد می کنند و فرهنگی (فرهنگ غربی) که در دل خود دارند و ترویج می دهند، آثار عمیقی در روابط خانوادگی و اجتماعی فرد دارند.
در پژوهشی که معرفی خواهد شد، دکتر رضا پورحسین به چگونگی تأثیر این وسایل در پیوندهای عاطفی خانواده پرداخته است.
چکیده مقاله:
یکی از معیارهای خانواده منسجم، پیوند عاطفی است. این پیوند با گفت وگوی مداوم و تبادل افکار میان اعضای خانواده، شکل می گیرد. و به عنوان عاملی انگیزشی، بر انسجام خانواده می افزاید. این روند می تواند همچنان ادامه یابد. بر این اساس، پیوند عاطفی و انسجام خانواده، ارتباط مثبت و هم بستگی بالایی با یکدیگر دارند.
عوامل گوناگونی به پیوند عاطفی خانواده آسیب می رساند و در نهایت به هم پیوستگی آن را تهدید می کند. یکی از این عوامل، گسترش رسانه های جمعی و زیاده روی در استفاده از آنهاست. رسانه های جمعی به ویژه رسانه های شنیداری که ارتباط آنها یک سویه است، به دلیل کارکرد متنوع خود و دگرگون سازی های پیوسته، رفته رفته جای ارتباط های دوطرفه از نوع چهره به چهره را گرفته و توانسته اند فضای انفرادی را جایگزین فضای اجتماعی خانواده کنند، به گونه ای که گسترش فنی رسانه های شنیداری و رایانه ای، ارتباط مستقیمی با فردگرایی و دوری از گروه دارد.
در این سیر، ارتباط فرد با رسانه الکترونیکی و بی احساس شکل می گیرد و به دلیل برتری تکنولوژیکی و تجهیز فنی ابزارهای رسانه ای، نوعی بیم فرهنگی و انفعال شخصیتی در فرد ایجاد می شود. در نتیجه افراد خانواده به جای گفت وگوی صمیمی با یکدیگر، با ابزارهای الکترونیکی ارتباط برقرار می کنند، ارتباطی که فاقد بار احساسی و عاطفی است. این آسیب در ارتباط میان فرزندان و والدین و ارتباط زن و شوهر، بیشتر خود را نشان می دهد.
تجربه ها نشان می دهد که هر اندازه ارتباط میان فرزندان و والدین و همچنین ارتباط میان همسران، به دلیل تغییر مخاطب کاهش می یابد، اعضای خانواده از نظر عاطفی و هیجانی و نیز از نظر شناختی، از هم دورتر می شوند. بنا بر آمارهای رسمی میزان مشاهده تلویزیون در ایرانیان نزدیک به چهار ساعت و نیم در روز است. این میزان بسیار زیاد است و می تواند به کاهش فضای گفت و گو میان اعضای خانواده بینجامد. نتیجه ادامه این روند، افزایش فردگرایی و کاهش جمع گرایی است که عامل مهمی در از هم گسستگی خانواده قلمداد می شود.
برای رهایی از این وضعیت، باید فرهنگ استفاده از ابزارهای رسانه ای گسترش یابد؛ در این فرهنگ این ابزارها باید در خدمت انسان ها باشد نه شکل دهنده رفتار آنها. البته رسانه ها هر اندازه نجابت به خرج دهند و به سلامت پیام خود اهمیت بدهند، نمی توانند جای ارتباط چهره به چهره را بگیرند. پس خانواده ها باید به کاهش استفاده از ابزارهای رسانه ای و استفاده کنترل شده از آنها برای رسیدن به اهداف مورد نظر، روی آورند. طبیعی است در این وضعیت فضای خانواده برای گفت وگو و هم کلامی آماده می شود.
منبع مقاله: سایت باشگاه اندیشه، 26/4/1385. www.bashgah.net
خانواده و رسانه: فرهنگ رسانه ای، رسانه فرهنگی
فاطمه عرب شیبانی
تأثیر استفاده از وسایل ارتباط جمعی به دلیل شرایط آنها و غربی بودن فرهنگ استفاده از آنها یک مسئله است و تأثیر پیام ها و فرهنگ سازی نامناسبشان مسئله ای دیگر. برای مثال وقت گذراندن زیاد با تلویزیون یک مشکل است و فرهنگی که برنامه های نامناسب تلویزیونی منتقل می کنند مشکلی جدّی تر.
تأثیر گسترده رسانه ها از آنجاست که افراد، وقت زیادی را در حالی که سراپا چشم و گوش هستند با این رسانه ها می گذرانند و از سوی دیگر، کوچک ترین عنصر صوتی یا تصویری در رسانه، دارای کارکرد بیانی ویژه ای است و تأثیر خاصی بر مخاطب می گذارد.
از این تأثیرگذاری عمیق و گسترده می توان برای کاهش اثرهای منفی رسانه بر فرد و خانواده استفاده کرد. به بیان دیگر، خود رسانه ها بهتر از هر عامل دیگری می توانند فرهنگ درست ارتباط با رسانه ها را رواج دهند و ب فرهنگ سازی مثبت، آثار منفی فرهنگی حاصل از این رسانه ها را بی اثر سازند. برای عملی کردن این دو راه کار، نیاز به ساخت برنامه های ویژه نیست، بلکه می توان در قالب برنامه های معمول مثل سریال ها، مسابقه ها و... این فرهنگ را به سادگی و بسیار نامحسوس منتقل کرد.
فضاهای پس زمینه ای برنامه ها، به ویژه سریال ها و فیلم ها قابلیت زیادی برای گنجاندن پیام در خود دارند، ولی اغلب آن طور که شایسته است به آنها توجه نمی شود. برای مثال حتی موضوع رفتار شخصیت های فرعی یک فیلم با خانواده و اطرافیان، می تواند جایگاهی برای ارائه کلیه رفتارهای خیلی ساده و پیش پا افتاده، ولی مهم در زندگی خانوادگی یا اجتماعی باشد (البته این موضوع با اتوپیاپی کردن دنیای فیلم متفاوت است) یا مدل مو و لباس شخصیت های فیلم که مخاطب به آنها توجه زیادی هم می کند، می تواند جایگاه ارائه مدل مو و لباس بومی به جای مدهای وارداتی باشد. حتی صحنه هایی که در حال عبور شخصیت از جلوی دوربین، برای چند لحظه در قاب تصویر می گنجند نیز در سلیقه مخاطب تأثیر می گذارند.[13]
تأثیرهای رسانه را می توان در معماری خانه، چیدمان و رنگ آمیزی منزل، فرهنگ غذا خوردن، مدل مو و آرایش صورت، نوع تفریحات و سرگرمی افراد، روابط عادی روزانه آنها و واژه گزینی شان دید. همه اینها عناصر فرهنگ سازند و اگر در نمایش این عناصر در برنامه ها از فرهنگ پربار بومی استفاده شود، افزون بر پربارتر شدن اثر از جنبه زیبایی شناختی، با تکرار این عنصرها در برنامه های مختلف، به ترویج فرهنگ بومی هم کمک بزرگی می شود.
به بیان دیگر، داشتن برنامه های ویژه آموزش مهارت های زندگی خانوادگی و فردی و اجتماعی در رسانه ها بسیار ارزشمند و خوب است، ولی می توان کلیه رفتارهای ساده و در عین حال بسیار مهم را در دل برنامه های روزانه و عادی رسانه به مخاطبان منتقل کرد.
بنا بر آنچه گفتیم، در ارتباط با برنامه های کنونی رسانه ملی پرسش های زیادی مطرح می شود، از جمله اینکه چرا آنچه در برنامه های این رسانه می بینیم، بیشتر درگیری کلامی میان زوجین است، نه ارتباط مناسب کلامی بین آنها؟ چرا برای نشان دادن رابطه صمیمی پدر با پسر نوجوانش آنها را در کافی شاپ نشان می دهیم نه در کوهنوردی یا زمین های ورزشی و...؟ چرا در بسیاری سریال ها و فیلم ها، آنچه از تلویزیون خانه شخصیت ها در حال پخش است، چه فیلم و چه کارتون و چه برنامه های دیگر، به زبانی غیر از فارسی است؟ چرا عشق را غیرواقعی به جوانانمان نشان می دهیم؟ آیا جز این است که در موارد بسیاری اگر پوشش هنرمندان زن و زبان فیلم را تغییر دهیم، هیچ اثر و نشانه فرهنگی نخواهیم یافت که نشان دهد این یک فیلم ایرانی است؟ (البته برج میلاد را استثنا کرده ایم). و آیا هنر افزون بر اینکه وظیفه دارد مشکلات را نمایش دهد، نباید دریچه ای به دنیای مطلوب باشد؟
بنابراین به طور خلاصه می توان گفت برای کاهش آثار منفی وسایل ارتباط جمعی، کافی است از قابلیت پیام رسانی آنها و تأثیرپذیری مخاطب از آنها در جهت درست و هوشمندانه استفاده کنیم.
بعدالتحریر
محمدعلی روزبهانی
*سلام بر همه جهادگران عرصه رسانه و همکاران و دردمندان عرصه فرهنگ و هنر، و سلام بر همه بندگان صالح خدا و سلام بر عبد صالح خدا حضرت امام روح الله الموسوی الخمینی و سلامی چو بوی خوش آشنایی، آشنایی ما و شما در بستر طوبای جدید...
* و اما طوبای جدید
* «الَّذِین َ آمنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحّاتِ طُوبَی لَهُم وَ حُسْنُ مَآبٍ؛ کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند خوشا به حالشان و خوش سرانجامی دارند». (رعد: 29)
* ... یعنی طبق آیه شریفه فوق می خواهیم ایمان بیاوریم و کارهای شایسته انجام دهیم تا به حال خوشی که خدای متعال وعده داده است، دست یابیم. خوش به حال آنها که تا زنده اند به جسم، زنده می شوند به جان! خداوند به همه ما «حال خوش» عنایت فرماید.
* «اللهم حول حالنا الی احسن الحال».
* طوبای جدید با انگیزه های جدید و با توانی دوچندان آمده است تا عمل کند به آنچه که دغدغه دردمندانه شماست در پیروی از آن پیر فرزانه: « بنگاه هایی که شب و روز، ملت در سراسر کشور با آنها تماس سمعی و بصری دارند، چه مطبوعات در مقالات و نوشتارهای خود و چه صدا و سیما در برنامه ها و نمایش نامه ها و انعکاس هنرها و انتخاب فیلم ها و هنرهای آموزنده، باید همت گمارند و بییشتر کار کنند و از گردانندگان و هنرمندان بخواهند تا در راه تربیت صحیح و تهذیت جامعه، وضعیت تمام قشرها را در نظر گرفته و راه و روش زندگی شرافتمندانه و آزادمنشانه را به هنرها و نمایش نامه ها به ملت بیاموزند و از هرن های بدآموز و مبتذل جلوگیری کنند».[14]
سرمقاله را که حتماً خوانده اید؟!
* به شما هم خدا قوت می گوییم که هنوز پای طوبی ایستاده اید و صبر می کنید تا طوبی چنان شود که باید بشود. برای شما آرزوی صبر می کنیم و برای خودمان آرزوی توفیق و اصلاح.
* موضوع طوبی جدید، زن و خانواده است و قرار است دست مایه ای باشد برای اهالی رسانه و آنهایی که مخاط
بشان خانواده ها هستند. «فعلاً» در تهیه و ارائه محتوا می کوشیم و این «فعلاً» را از یاد نبرید، چون در آینده در عرصه های دیگر نیز قصد ورود داریم.
* تمام تلاش تحریریه طوبی آن است که رضایت خدای «مخاطبان طوبی» را به دست آورد و این مهم نیز از مسیر کسب رضایت مخاطبان دردآگاه و دغدغه مند طوبی امکان پذیر است. برای آغاز و اولین شماره بیش از پنج ماه جلسه گذاشتیم و بحث کردیم و این و آن را دیدیم و فکر کردیم و نوشتیم و خط زدیم و دوباره نوشتیم و... تا رسید به آنجا که بعد از برگزاری بیش از 15 جلسه هیأت تحریریه این اولین شماره از سری جدید را به شما تقدیم کنیم. برای آن که از هر طریق ممکن بتوانیم پیشنهادات و انتقادات سازنده و گرانقدر شما را دریافت کنیم، خانه ای را در پهنه جهانی وب برای طوبی طراحی کردیم که هر از چند گاهی بد نیست به آن سری بزنید و ما را با نظرات خویش مورد عنایت قرار دهید. پست الکترونیکی، تلفن و یا ارسال نامه؟ کدام را انتخاب می کنید؟
* نشانی الکترونیکی طوبی: Email: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
* نشانی طوبی در اینترنت: http://www.toobamil.com .
* دعا کنید که طوبی در حرکت تازه خویش، آن باشد که او می خواهد، نه آنچه که ما می خواهیم باز هم ان شاءالله. جدا دعا کنید.
[1] . مطلع عشق، ص 13.
[2] . همان، ص 14.
[3] همان، ص 38.
[4] . همان، ص 29.
[5] . همان، ص 70.
[6] . همان.
[7] . همان، ص 31.
[8] . همان، ص 24.
[9] . کیمیای سعادت، ص 244.
[10] . اصول کافی.
[11] . کیمیای سعادت، ص 245.
[12]. همان، ص 246.
[13]. البته اگر کارگردان کارکرد ویژه ای مثل اشاره به یک فیلم خاص را برای آن در نظر نگرفته باشد.
[14]. صحیفه نور، جلد 19، ص 109

سلام


ملاحضه شد.



تشکر