نظریه ارزش در علم اقتصاد

آدام اسمیت نخستین کسی بود که میان ارزش مربوط به استفاده از یک کالا، یعنی قدرت آن کالا در ارضای نیازهای بشری و ارزش مربوط به مبادله، یعنی کمیت دیگر کالاها و خدماتی که یک فرد حاضر است برای کسب یک واحد کالا از دست بدهد، تمایز گذاشت؛ و به همراه آن، اقتصاددانان سیاسی نظریه های ارزشی را مطرح کردند که مبتنی بر هزینه تولید بود.
یک عنصر مهم در مباحثه قرنهای هیجدهم و نوزدهم درباره ارزش، عبارت از ایده "ارزش طبیعی" بود؛ یعنی مجموعه ای از قیمت ها که بر حسب شرایط تولید و هزینه تعیین می شدند و مرکز ثقلی را نشان می دادند که قیمت های واقعی، فارغ از تحریف های کوتاه مدت، به طرف آن حرکت می کردند. یک مفهوم مرتبط، عبارت بود از مفهوم ارزش مطلق یا درونی، عدد یا مقداری که می شد به یک واحد کالا فارغ از هر گونه مبادله ای از طریق خرید و فروش نسبت داد. یا مقدار و عددی که بر حسب زمان و مکان تغییر نمی کرد. اسمیت ارزش مطلق را در چارچوب نظریه کار خود تعریف کرد. از طرفی دیگر در پایان قرن نوزدهم، انقلاب مارژینالیستی رخ داد که نظریه های "ارزش مبتنی بر هزینه تولید" را با یک "مدل رفتار اقتصادی" -مبتنی بر مطلوبیت فایده های فردی- جایگزین کرد. از این خاستگاهها نظریه "مطلوبیت فایده" سر بر آورد. نظریه ای که شالوده نظریه رفتار مصرف کننده در اقتصاد مدرن است. در این نظریه تصور می شود که افراد دارای ترتیب های ترجیحی در خصوص کالا ها هستند، به طوری که قادرند به روشنی بگویند که کمیت مفروضی از این کالا را به کمیت مفروضی از آن کالا ترجیح می دهند(یا ترجیحی بین آن دو قایل نیستند). علی رغم رضایت بسیاری از اقتصاد دانان در خصوص دست یابی به نظریه ارزشی که به نظر آنان به دلیل جهان شمولی و ظرافتش کامل است، تحلیل مطلوبیت نهایی به شدت مورد انتقاد بوده است. مهم ترین مسیر انتقاد از این نظریه، این بوده است که گفته اند: ارزش پدیده ای است که به‌طور اجتماعی برساخته شده است و تعیین ارزش- بنابراین قیمتها- را نمی توان از زمینه اجتماعی که این فراگردها در آن رخ می دهند، جدا کرد.
شاید ابداع مطلوبیت نهایی، اصطلاحا تناقض ارزش را حل کرده باشد، اما به دشواری می توان گفت که نیاز به یک نظریه ارزش را برطرف کرده است.