حکمت عملی علم اخلاق:
1. بیداری از خواب غفلت:
اگر انسان از مقصد خود جا بماند برای همیشه نابود شده است و اگر انسان غفلت را از خودش دور نکند از حیوان پست تر است. انسان باید ازخواب حیوانی بیدار شود مسافر نباید بخوابد، زیرا از سفر جا می ماند. به مقصد که رسید ثابت می شود نه ساکن؛ چرا که در سکون تکامل وجود ندارد ولی در ثبات تکامل هست و انسان در بهشت ثابت است.
2. توبه:
انسان اول باید ظرف خود را از آلودگی ها پاک کند؛ توبه انواع مختلف دارد و با توجه به مقام انسان ها متفاوت است.
1. توبه انسان های عوام:
توبه ازگناهان کبیره واگر گناهان صغیره او اندک باشد،خداوند او را می بخشد
2. توبه خواص:
توبه از گناهان صغیره و کبیره
3. توبه خاص خواص:
توبه از گناهان کبیره و صغیره و مکروهات
4. اخصّ الخواص:
توبه از همه آنچه که گفته شد و عدم انجام مستحبات و اینکه هرگز از یاد خدا غافل نشود.
برحسب مقام ها توبه هم متفاوت است پیامبر با اینکه هیچ گناهی نداشت در هر مجلس که حضور می یافتند 25 بار استغفار می نمودند و روزی صد بار توبه می کردند.
3. تقوا:
زاد و توشه و از لوازم سفر است و مرکبی است برای رساندن انسان به بهشت و چراغی برای هدایت انسان است برای حرکت به سوی خدا.
ازعوامل دیگر؛ خوش خلقی است که خوش خلقی انسان را بهشتی می کند و بیشتر اهل بهشت بخاطر خوش خلق وارد بهشت شدند. روایت داریم که کافر خوش اخلاق نزد خدا محبوب تر از مومن بد اخلاق است. پیامبر اکرم می فرمایند: مومن باید حسن خلق داشته باشد و نیز می فرمایند: بترسید از آتش جهنم که بداخلاق ناگزیر در آتش جهنم است.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: تاعبی نیست که توبه ی او پذیرفته شود مگر بد اخلاق، که بد اخلاق از یک گناه توبه می کند و به یک گناه دیگر و بزرگتر دچار می شود.خوش اخلاقی ازعواملی است که همیشه همراه انسان است: در قبر، در برزخ و در قیامت و سرانجام سبب بهشتی شدن انسان می شود. مجازات خدا درمورد بد اخلاقی نسبت به پدر و مادر صد برابر می شود و مجازات آن جهنم است. یکی از همراهان راه انسان خوش اخلاقی است وبهترین زمان برای این که انسان بخواهد روی شخصیت خود کار کند در دوران جوانی است، درختی که کج شد راست نمی شود مگر با شکستن آن.
خوف و رجا:
یکی از حالت هایی که انسان باید بدست بیاورد خوف و رجا است و اگر انسان به این حالت نرسد به مقصد نمی رسد و این حالت باید در حد تعادل باشد:
اگر حالت خوف غالب باشد : انسان دچار یأس می شود و از پا در می اید.
اگرحالت رجا غالب باشد: انسان دچار تجلی، جرئت و بی باکی می شود و گناه او را از پا در می آورد.
اگر نور خوف و رجا وزن شود نور خوف ذره ای از نور رجا بیشتر نیست.
کسی که گناه کند به امید بخشیده شدن، آن گناه بخشیده نمی شود.
هیچ بنده مومنی نیست مگر این که درقلبش دو نور است؛
1. نور خوف از خدا
2. نور رجا و امید به خدا
امام صادق(ع): می فرمایند در بین صحبتهای لقمان به پسرش همگی عجیب بود ولی این نکته از همه عجیب تر که به پرش گفت: انسان اگر تمام خوبی های جن و انس را داشته باشد باز باید از خدا و از عذاب خدا بترسد و اگر تمام گناهان جن و انس را داشته باشد باز باید به رحمت خداوند امیدوار باشد.
عابدی که بخاطر عبادت مغرور شد احتمال جهنمی شدن او زیاد است ولی گناه کاری که از گناه خود پشیمان است و در برابر خدا توبه کند و خود را در برابر خدا خار و ذلیل ببیند چه بسا بهشتی شود.
اهل بیت علیه السلام از خدا می ترسیدند و حضرت علی علیه السلام روزی چند بار از شدت خوف از خدا از هوش می رفتند. چون می دانستند نسبت به خدا خیلی کوتاهی کرده اند ولی ما این را نمی دانیم.