يونسكو در يك نگاه:
سازمان‌ آموزشی،‌ علمی ‌و ‌فرهنگی ‌ملل ‌متحد (یونسکو) در چهارم نوامبر 1946 تأسیس شد و در شانزدهم نوامبر 1946، چهل و شش كشور از جمله ایران اساسنامه آن را امضا کردند . یونسكو در بند اول اساسنامه خود، هدف از تشکیل این سازمان را چنین بیان می‌دارد: كمك به استقرار صلح و امنیت از طریق ترویج همكاری‌ میان ملت‌ها در زمینه‌های آموزش، علوم و فرهنگ به منظور افزایش احترام همگان به عدالت، حاكمیت قانون، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه، بدون توجه به تفاوت‌های نژادی، جنسیت، زبان و مذهب، مطابق با منشور ملل متحد.
یونسكو برای اینکه بتواند اهداف خود را در قرن بیست و یکم تحقق بخشد، می‌کوشد چالش‌ها و پیامدهای جهانی‌شدن را با همه پیچیدگی‌هایش درک کند و به تعیین راهبردها و خط‌ مشی‌هایی از مواضع فرارشته‌ای، میان‌رشته‌ای و بین فرهنگی بپردازد که همگان ـ به ویژه کشورهای توسعه‌نیافته و قشرهای محروم جامعه ـ از دستاوردهای آن بهره‌مند شوند.
یونسكو چارچوبی را برای بررسی مشكلات جهانی انسان‌ها بر اساس برابری كشورهای عضو ارائه می‌دهد كه بر مبنای اصول جهان‌شمول، تنوع و کرامت انسانی استوار شده است. این سازمان به طور جدی در پی تقویت ارکان منسجمی است که صلح، توسعه پایدار و حقوق بشر را تشكیل می‌دهد و در زمینه فقرزدایی و ترویج گفت‌وگو میان تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و مردم مشارکت می‌کند.
کارکردها:
یونسکو در اجرای رسالت خود و در ارتباط با جامعه بین‌المللی پنج وظیفه اصلی بر عهده دارد:
آزمایشگاه عقاید: یونسكو به مثابه كانونی فكری به عنوان مرکز جهانی مبادله اطلاعات و آزمایشگاه ایده‌ها فعالیت می‌کند و مطالعات آینده نگرانه انجام می‌دهد.
هنجارسازی: یونسکو نقش سازمان معیارگذار و ناظر جهانی را بر عهده دارد و به صورت‌بندی مسائل فكری، هنجاری و اخلاقی از طریق تدوین دستور‌العمل‌ها، توصیه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی می‌پردازد.
مرکز مبادله اطلاعات: یونسكو مانند سایر نهادهای تخصصی نظام ملل متحد، حافظ و امانت‌دار دانشِ به‌دست آمده در گستره فعالیت‌های خود است و به عنوان مرکز اصلی مبادله اطلاعات در زمینه گردآوری اطلاعات از کشورهای عضو و تبادل و اشاعه برابر و عادلانه در بین آنها فعالیت می‌کند.
ظرفیت‌سازی: این سازمان از طریق فعالیت‌های آموزشی، علمی و فرهنگی كه در کشورهای عضو انجام می‌دهد، تلاش می‌كند تا توان فنی، علمی و انسانی آ‌‌نها را برای مشارکت فعال در زمینه‌های فعالیت خود و نیز پرکردن شکاف علمی بین کشورهای شمال و جنوب تقویت نماید.
تسهیل‌كننده همكاری‌های بین‌المللی: یونسكو از طریق دفاتری که در سراسر جهان دارد از توانمندی لازم برای اجرای برنامه‌هایش در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار است. بر این اساس، یونسكو نقش تسهیل‌كننده‌ای در همكاری‌های بین‌المللی دارد و اجرای مؤثر طرح‌ها را تضمین می‌كند.
اركان يونسكو:
كنفرانس عمومی
كنفرانس عمومی عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری یونسکو است که هر دو سال یكبار در مقر سازمان در پاریس با شرکت نمایندگان کشورهای عضو، سازمان‌های وابسته و ناظران بین‌المللی به منظور تعیین سیاست‌ها و خط‌ مشی‌های سازمان و موارد دیگری که در اساسنامه پیش‌بینی شده است تشکیل می‌شود. در این کنفرانس در مورد انتخاب اعضای شورای اجرایی، انتخاب مدیرکل و شوراها، کمیته‌ها و نهادهای وابسته و تصمیم‌گیری در مورد پیشبرد اجرای قطعنامه‌ها یا بیانیه‌های بین‌المللی در کشورهای عضو بحث و تبادل نظر می‌شود. این اقدام، با اظهار نظر و مشارکت هیئت‌های نمایندگی کشورها ـ بر اساس این اصل که هر کشور دارای یک حق رأی است ـ صورت می‌گیرد.

شورای اجرایی:
ارگان نظارتی یونسکو در اجرای برنامه‌ها و تصمیمات کنفرانس عمومی است که 58 عضو آن برای دوره‌ای چهارساله توسط كنفرانس عمومی انتخاب می‌شوند. شورای اجرایی مسئولیت تدارک دستور کار کنفرانس عمومی، بررسی برنامه کار سازمان و نظارت بر جذب و صرف بودجه برآوردشده توسط مدیرکل را بر عهده دارد که باید بر این اساس توصیه‌هایی به کنفرانس عمومی ارائه دهد.
دبیرخانه:
مسئول اجرای برنامه‌های یونسكو و شامل مدیركل و كاركنان است. مدیرکل، مدیر اجرایی سازمان محسوب می‌شود که هر چهارسال یکبار بر اساس توصیه‌های شورای اجرایی توسط کنفرانس عمومی انتخاب می‌شود. دبیرخانه یونسکو از بخش‌های برنامه‌ای، پشتیبانی و خدماتی تشکیل شده است.



بخش‌های برنامه‌ای:
این بخش‌ها مطابق با پنج زمینه اصلی فعالیت سازمان یعنی آموزش، علوم طبیعی، علوم ‌اجتماعی و انسانی، فرهنگ و ارتباطات و اطلاعات شکل گرفته‌ است که برای پیشبرد و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های یونسکو در حوزه‌های خاص موضوعی با همکاری کمیسیون‌های ملی و دفاتر منطقه‌ای و خوشه‌ای هماهنگی‌های لازم را به عمل می‌آورد.
بخش‌های پشتیبانی: این حوزه شامل بخش‌های همکاری و روابط خارجی و بخش اداری است که زمینه‌های لازم را برای اجرای فعالیت بخش‌های برنامه‌ای فراهم می‌سازد.
بخش‌های خدماتی:
این بخش‌ها که واحدهای متعددی را در بر می‌گیرد، شامل دبیرخانه‌های کنفرانس عمومی و شورای اجرایی، دفتر معیارهای بین‌المللی و امور حقوقی، دفتر اخلاق، دفتر برنامه‌ریزی راهبردی و....می‌باشد.
کمیسیون‌های ملی:
طبق ماده 7 اساسنامه یونسكو، كشورهای عضو به منظور مشاركت نهادهای علمی، آموزشی و فرهنگی خود در برنامه‌ها و فعالیت‌های یونسكو، می‌توانند برای تشكیل كمیسیون‌های ملی اقدام كنند. کمیسیون‌های ملی، نهادهای رابط کشورها با یونسکو در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های تصویب‌شده و پیشبرد اهداف و تعهدات بین‌المللی در خصوص اجرای توصیه‌نامه‌ها و کنوانسیون‌ها هستند. در حال حاضر 195 کمیسیون ملی در کشورهای عضو یونسکو در مناطق مختلف جهان فعالیت می کنند.
برنامه‌ریزی راهبردی:
راهبرد میان‌مدت شش‌ساله و برنامه و بودجه دو‌ساله
راهبرد میان‌مدت شش‌ساله: یونسکو هر شش‌سال یکبار راهبرد میان‌مدت را تنظیم و اهداف راهبردی و نتایج مورد انتظار فعالیت‌های سازمان را مشخص می‌کند. راهبرد میان‌مدت
2013-2008 یونسکو که در سی و چهارمین کنفرانس عمومی (اکتبر- نوامبر 2007) به تصویب کشورهای عضو رسید، رویکرد راهبردی و چارچوب برنامه‌ای فعالیت‌های یونسکو را در همه زمینه‌ها در سطوح ملی، محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای شش‌سال آینده مشخص می‌کند. این راهبرد بر اساس پنج هدف فراگیر و برنامه‌محور شکل گرفته که عبارت‌ است از :
• تأمین آموزش كیفی برای همه و یادگیری مادام العمر
• به‌كارگیری دانش و سیاست‌ علمی در خدمت توسعه پایدار
• مقابله با چالش‌های جدید اخلاقی و اجتماعی
• تقویت‌ تنوع فرهنگی، گفت‌وگوی بین فرهنگی و فرهنگ صلح
• ایجاد جوامع دانش‌مدار فراگیر به كمك اطلاعات و ارتباطات.
چالش‌های جهانی و یونسكو:
یونسکو باید با توسل به راهبردها و فعالیت‌های خود برای تحقق اهداف توسعه هزاره ملل متحد تا سال 2015 به‌ویژه در موارد زیر مشارکت کند:
- به نیمه‌رساندن تعداد افرادی که در فقر مطلق زندگی می کنند
- دسترسی فراگیر به آموزش ابتدایی
- حذف نابرابری جنسیتی در آموزش ابتدایی و متوسطه
- مشاركت در مبارزه با HIV/AIDS، مالاریا و سایر بیماری‌های مسری
- تضمین ثبات و پایداری زیست‌محیطی.
شبکه‌های تخصصی یونسکو:
تحقق وظایف و کارکردهای یونسکو، مستلزم ایجاد نوعی همکاری و هماهنگی بین نهادها و شبكه‌های متفاوت اجتماعی است. یونسکو برای ترویج ایده‌ها و ارزش‌های خود شبكه‌هایی را در سطوح ملی، محلی و بین‌المللی گرد هم آورده که عبارت است از:

- کمیته‌های مشورتی و شوراها و کمیسیون‌های بین‌المللی و بین‌الدولی: این کمیته‌ها با مشارکت کشورهای عضو یونسکو در حوزه‌های خاص تشکیل می‌شود و وظیفه مدیریت، برنامه‌ریزی و نظارت بر اجرای برنامه‌ها را در جهان به عهده دارد. عنوان برخی از این کمیته‌ها و شوراها به این قرار است: كمیته بین‌الدول تربیت ‌بدنی و ورزش، شورای دفتر بین‌المللی آموزش، شورای بین‌الدول برنامه بین‌المللی آب‌شناسی، شورای هماهنگی بین‌المللی برنامه انسان و كره مسكون، كمیته بین‌الدول استرداد اموال فرهنگی، شورای بین‌الدول برنامه بین‌المللی توسعه ارتباطات، شورای بین‌الدول برنامه اطلاعات برای همه، شورای بین‌الدول برنامه مدیریت دگرگونی‌های اجتماعی و كمیته بین‌الدول اخلاق زیستی.
- مراکز، مؤسسات و باشگاه‌های یونسکو: این بخش از شبکه‌ها در 100 کشور جهان افكار و عقاید یونسکو را ترویج و گسترش می‌دهد و فعالیت‌های آن را غنا می‌بخشد. اکنون 4000 واحد باشگاه، و 100 مرکز و مؤسسه یونسکو در سراسر جهان فعال است.
- مدارس مرتبط با یونسكو: این مدارس به جوانان کمک می‌کند که برداشت‌های خود را در مورد بردباری و تفاهم بین‌المللی توسعه بخشند. در حال حاضر 7900 باب مدرسه یونسكو در 176 کشور جهان دایر است.
- سازمان‌های غیر دولتی: بیش از نیم قرن است که یونسکو با این‌ سازمان‌ها متناسب با زمینه‌های فعالیت خود همكاری می‌كند كه در مسیر تحقق اهداف و برنامه های سازمان و انتشار ایده‌های اخلاقی و معنوی آن در جامعه مدنی گام بر می‌دارد. یونسکو با 305 سازمان غیر دولتی بین‌المللی و 270 نهاد و بنیاد مشابه در جهان روابط رسمی دارد.
- کرسی‌های یونسکو و شبكه‌های دانشگاه‌های همزاد: این بخش شامل نهادها و شبکه‌هایی است که تحقیق، تعلیم و توسعه را در آموزش عالی پیرامون یک موضوع خاص در جهان تشویق و ترویج می‌کند. در حال حاضر یونسكو دارای 618 کرسی و 60 شبكه دانشگاهی است.
- مجالس قانونگذاری: مجالس قانونگذاری کشورها نقش مهمی در تعیین مناسبات کاری دولت‌ها با کشورهای دیگر و مؤسسات محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای ترویج صلح و توسعه پایدار دارد.
- رسانه‌ها: این بخش روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و متخصصان رسانه‌های دیداری و شنیداری را در بر می‌گیرد که در انتقال پیام‌های یونسکو به مخاطبان جامعه مدنی تأثیر فراوان دارد.
عرصه‌های فعالیت یونسکو:
یونسکو اهتمام خویش را به فعالیت در زمینه‌های آموزش، علوم‌طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات مصروف کرده است

محورهای اصلی برنامه‌های یونسکو:
- آموزش و پرورش برای همه
- پیشبرد تحقیقات زیست محیطی از طریق برنامه های علمی جهان
- حفظ و تقویت میراث طبیعی جهان
- پیشبرد جریان آزاد اطلاعات، آزادی مطبوعات و توسعة رسانه‌ های کثرت گرا و در عین حال تقویت امکانات و ظرفیت های ارتباطی کشورهای در حال توسعه
این تلاش‌ها با همکاری کارگزارهای گوناگون نظام ملل متحد و سایر سازمان های درون دولتی به عمل می‌آیند.

توجه کارهای یونسکو معطوف به این امور سه گانه است: زنان، کشورهای آفریقایی و کم توسعه یافته ترین کشورهای جهان