کاربینی - مجله رشد

توضیحات

منتشر شده در دوشنبه, 30 -3443 03:25

نوشته شده توسط مریم موسوی

بازدید: 1783

مجله رشد آموزش فیزیک در پاییز به شماره ۱۰۰ رسید

مجله رشد آموزش فیزیک دراشاره: اگر بگوییم فیزیک، علم حاکم بر جهان هستی و بنیان زندگی آدمی است به بیراهه نرفته‌ایم. از همین روست این علم نه تنها نیوتون، پاسکال و گالیله بلکه فیلسوفان بزرگی همچون ارسطو را نیز به خود جذب کرده است. شاید به همین دلیل هم باشد که برخی، فیزیک را، پس از ریاضی، نزدیک‌ترین علم به فلسفه می‌دانند.
نخستین قدمهای آموزش این علم بنیادی در ایران، مانند سایر علوم به تاسیس دارالفنون بازمیگردد. زمانی که «اگوستت کرشیش» اتریشی نخستین کتاب آموزشی در حوزه فیزیک را نوشت و گرچه اثر او چندان جامع و کامل نبود اما پس از او بزرگانی همچون «احمد آرام» به آموزش بنیادین، عملی و صحیح این علم به فرزندان ایران، همت گماشتند.
پس از آن و در دهه ۶۰، همزمان با جنبشی که در آموزش و پرورش کشور ایجاد شد، استادانی مانند «سید جعفر مهرداد» از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی مامور برنامه ریزی برای انتشار مجله رشد آموزش فیزیک شد. مجله‌ای که قرار بود همزمان با نوزایی علمی کشور، با هدف دانش افزایی آموزگاران، آشنایی با روشهای تدریس و مواد و وسایل کمک آموزشی و نیز اطلاع از تحقیقات و اخبار جدید در حوزه فیزیک منتشر و در اختیار معلمان قرار گیرد.
اکنون پس از گذشت ۲۷ سال و با همت بزرگانی که سهم بسیاری در ارتقای سطح آموزش فیزیک داشتند، این مجله به شماره ۱۰۰ رسیده است و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به همین مناسبت یاران دیروز و امروز مجله را دور هم جمع کرد تا از همه کسانی که در این سال‌ها در رشد مجله سهیم بوده‌اند، تقدیر کند.

رشد فیزیک، وفادار به سرمشق‌ها
مراسم نکوداشت انتشار صدمین شماره مجله رشد آموزش فیزیک در آبان ماه و همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی برگزار شد. موضوعی که از چشم محمد ناصری، مدیر دفتر تکنولوژی و انتشارات پنهان نماند و این مناسبت را به «منیژه رهبر» سردبیر مجله رشد آموزش فیزیک که برای ترجمه مجموعه «فیزیک مفهومی» برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۹ شده است، تبریک گفت.
ناصری همچنین، پس از گرامیداشت یاد و خاطره «اصغر نوروزیان» پدر آموزش فیزیک ایران به گزارشی از مهم‌ترین موضوعات ۱۰۰ شماره مجله رشد آموزش فیزیک اشاره کرد و گفت: «مجله رشد آموزش فیزیک در صد شماره خود سرمشقهایی را مدنظر قرار داده و به آن‌ها وفادار بوده است. از جمه آن‌ها می‌توان به عنایت ویژه به دانش افزایی معلمان از طریق طرح مباحث، روش‌ها و منابع موجود؛ معرفی آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی؛ آینده نگری در حوزه برنامه ریزی آموزشی و درسی فیزیک و بررسی وضعیت موجود آن طی ربع قرن اشاره کرد. علاوه بر این‌ها، کاربردی کردن فیزیک و گره زدن آن به زندگی نیز از مهم‌ترین موضوعاتی است که در بسیاری از شماره‌های این مجله به چشم می‌خورد.»
وی در ادامه به فعالیتهای موثر دست اندرکاران مجله رشد فیزیک همچون استفاده از زبان و بیان فصیح و روان در ارائه مطالب مجله پرداخت و افزود: «از فعالیتهای مثبتی که می‌تواند یک رسانه را از کلی گویی دور کند؛ شکستن عناوین کلی به مباحث و سوژه‌های خرد‌تر است که در مجله رشد فیزیک این کار به خوبی صورت گرفته و سوژه‌های متعدد و متنوعی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. کمک به تبادل تجربه‌ها میان معلمان فیزیک؛ جلب مشارکت آن‌ها در تولید محتوا برای مجله؛ نقد و پایش برنامه و کتابهای درسی این حوزه و بهره گیری از تجربه‌ها و اندوختههای همکاران حوزه فیزیک، از دیگر فعالیتهای مثبتی است که در مجله رشد آموزش فیزیک شاهد آن هستیم.»
مدیر دفتر تکنولوژی و انتشارات کمک آموزشی در انت‌ها دست اندرکاران فصلنامه رشد آموزش فیزیک را به استفاده از قالبهای متنوع رسانه‌ای و نیز تجربیات معلمان در سراسر کشور تشویق کرد و گفت: «با توجه به اینکه ما در این دفتر به کار انتشار مجلات مشغولیم، بهتر است به استفاده از قالبهای متنوع رسانه‌ای توجه بیشتری داشته باشیم. علاوه بر این، همه معلمان و دیگر افرادی که در حوزه آموزش فیزیک، حرفی برای گفتن و تجربه‌ای برای ارائه دارند در اطراف ما نیستند. چه بسا معلمان با تجربه‌ای در نقاط دیگر کشور باشند که تجربه‌های بسیار غنی دارند و می‌توانند آن‌ها را در اختیار دیگران قرار دهند. هر چه دامنه تولیدکنندگان مطالب مجله گسترده‌تر باشد، مجله بهتر و ماندنی‌تر خواهد بود. به این امید که مجله رشد آموزش فیزیک بتواند راه خود را بهتر از همیشه طی کند.»

فیزیک قدسی، پیوند فیزیک با دین
«حجت الاسلام والمسلمین محی الدین بهرام محمدیان»، رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در نکوداشت انتشار صدمین شماره رشد آموزش فیزیک، بر پیوند دانش با زندگی و نیز جایگاه علوم طبیعی در برنامه درسی ملی تاکید کرد و گفت: «من از فیزیک و علوم تجربی به عنوان دانش طبیعی منقطع از عالم ماورا طبیعت یاد نمی‌کنم به همین جهت هم در برنامه درسی ملی، موضوعاتی مانند علوم تجربی را در حوزه ارتباطی دانش با عالم خلقت پیگیری می‌کنیم.
در برنامه درسی ملی به ارتقای پنج عنصر تفکر، علم، عمل، ایمان و اخلاق در چهار عرصه ارتباطی با خود، خدا، خلق و خلقت تاکید شده است. ما در این برنامه به جای واژه طبیعت از خلقت استفاده کردیم چون در واژه طبیعت نوعی کژتابی و کج فهمی وجود دارد. معمولاً کسانی که این واژه را استخدام کرده‌اند گمان برده‌اند که طبیعت پدیده‌ای منقطع از علت فاعلی خود است یا بر آن علت فاعلی و علت غایی تصور نمی‌کنند. اما اگر با نگاه و جهان بینی الهیمان به خلقت نگاه کنیم، هم تفسیرپذیری خوبی پیدا خواهد کرد و هم ما را از مبدا آن منقطع نخواهد کرد.»
ارتباط میان فیزیک با دین و معاد نکته‌ای بود که رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به آن اشاره کرد و گفت: «پیش از این در حوزه ارتباط میان فیزیک و فلسفه مطالعات زیادی انجام شده است اما درباره ارتباط میان فیزیک و عالم معاد این اتفاق نیفتاده است. شاید عنوان فیزیک قدسی تعبیر جدیدی به نظر بیاید اما می‌توان فیزیک و دین را به هم پیوند زد.
گرچه ما باید در راه ترویج علم و پیوند علم با زندگی بکوشیم اما زندگی ما تنها به دنیای مادی محدود نمی‌شود. ما زندگی را امتدادی از این جهان به جهان دیگر می‌دانیم از این رو، فیزیک در آنجا هم وجود دارد گرچه فیزیک مادی نیست و به قول ملاصدرا در آن جهان حرکت به حرکت جوهری تبدیل شده است. امیدوارم رشد فیزیک به راه خود ادامه دهد و در این باب نیز تاملاتی داشته باشد.»

همواره همراه رشد فیزیک
نزدیک به سی سال پیش، «سید جعفر مهرداد» از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی حکمی را دریافت کرد که طی آن، به عنوان یکی از اعضای هیئت تحریریه مجله رشد آموزش فیزیک انتخاب شده بود. گرچه مهرداد در آن زمان دوران بازنشستگی‌اش را می‌گذراند اما باز هم به منظور اعتلای سطح آموزش فیزیک در مدارس، قدمهای نخستین برای انتشار این مجله را برداشت و تا کنون هم همواره همراه و هم گام این نشریه بوده است.
او در مراسم نکوداشت انتشار صدمین شماره رشد آموزش فیزیک، در سخنانی کوتاه درباره نحوه ورودش به این مجله گفت: «در سال ۱۳۶۲، رئیس وقت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دکتر غلامعلی حداد عادل طی نامه‌ای، احکام هیئت تحریریه مجلات رشد را صادر و ابلاغ کرد و ۱۴ ماه پس از آن نخستین شماره مجله رشد آموزش فیزیک منتشر شد.»
مهرداد در ادامه گفت: «دکتر غلامعلی حداد عادل، علت موجبه و تامه مجلات رشد از جمله مجله رشد فیزیک بود اما رشد، بالندگی، دوام و بقای آن حاصل زحمات افراد بسیاری است که در واقع علت مقبیه انتشار مجله بودند.
این علت مقبیه، ویژگیهایی داشتند که باعث رشد و تداوم انتشار مجله شدند. از جمله اینکه به کار خود علم داشتند؛ پایه و مایه کار را می‌دانستند و به کار خود ایمان و اعتقاد داشتند. اما از همه مهم‌تر همت عالی آن‌ها بود که باعث شد امروز صدمین شماره مجله منتشر شود و امیدوارم از این پس نیز راه مجله ادامه داشته باشد تا به قول پروین اعتصامی:
دیبه معرفت و علم چنان باید بافت
که توانیم فرستاد به بازاری چند

نخستین قدم: تحول در آموزگاران
تا سی و یکمین شماره رشد آموزش فیزیک، نام «اصغر لطفی» به عنوان سردبیر در این مجله درج شده است. او که آن زمان مسئولیت گروه فیزیک در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی را نیز بر عهده داشت، نهالی را که به دست استاد سید جعفر مهرداد کاشته شده بود، تا سی و یکمین شماره رشد داد.
وی با حضور در مراسم نکوداشت انتشار صدمین شماره رشد فیزیک، از اهداف انتشار این مجله و نیز ایجاد آزمایشگاه برای آموزگاران درس فیزیک به منظور آموزش بهتر به دانش آموزان سخن گفت: «هر فرایندی آموزشی دو طرف دارد؛ یاددهنده و یادگیرنده. همیشه معتقد بودم ما نمی‌توانیم یادگیرنده را تغییر دهیم اما باید خودمان را که یاددهنده هستیم تغییر دهیم. با همین دیدگاه بود که وقتی همراه با دوست بزرگوارم، شهید سید کاظم موسوی به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی آمدیم، تصمیم گرفتیم ابتدا خود و سپس معلمان را تغییر دهیم. به همین منظور آزمایشگاهی را ایجاد کردیم و همه معلمان فیزیک را به مدت یک هفته در دبیرستان البرز آموزش دادیم تا درس فیزیک را همراه با آزمایش تدریس کنند و به این ترتیب فهم و درک عمیقی از مفاهیم فیزیک در دانش آموزان صورت گیرد. پس از آن هم کتابی را در این زمینه تالیف کردیم که به صورت دست نویس چاپ و توزیع شد چرا که فرصت حروف چینی را هم نداشتیم.»
یکی دیگر از روشهای آموزش دبیران و ارتقای مهارتهای حرفه‌ای آنان، تولید مجله‌ای در حوزه آموزش فیزیک بود. به این ترتیب بود که نخستین گامهای انتشار فصلنامه رشد آموزش فیزیک برداشته شد: «یکی از مهم‌ترین روشهای آموزش معلمان، انتشار مجله بود. به همین دلیل سراغ دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس وقت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی رفتیم. با استقبال ایشان و گروههای آموزشی دیگر، هیئتی برای تولید مجلات تشکیل شد و به این ترتیب ابتدا مجله رشد آموزش ریاضی و پس از آن رشد آموزش فیزیک منتشر شدند.»
اصغر لطفی در آخر گفت: «تا وقتی دانش آموزان مطلبی را باور نکنند، آن را یاد نمی‌گیرند. با آگاهی به این موضوع بود که در مجله سعی کردیم به معلمان کمک کنیم تا بتوانند به بهترین شکل مطالب و مفاهیم فیزیک را به دانش آموزان منتقل کنند. امیدوارم این روند همچنان ادامه پیدا کند.»
فیزیک، بنیان زندگی انسان
«سید حجت الحق حسینی»، عضو هیئت تحریریه فصلنامه رشد آموزش فیزیک است. او نیز در سخنانی به ارتباط میان فیزیک و طبیعت اشاره کرد و گفت: «انسان نخستین منشاء همه اتفاقات طبیعی را آسمان و اسطوره می‌دانست. بعد‌ها این موضوع در مقوله دین هم تکرار و گرایشهای دینی به طبیعت مطرح شد. همچنانکه کتابهای آسمانی نگاه ویژه‌ای به طبیعت دارند.
در قرآن، ۸۵۰ آیه راجع به طبیعت‌شناسی وجود دارد. ۱۴ سوره صراحتاً اسامی طبیعی دارند و در ۲۶ سوره به تفصیل درباره طبیعت‌شناسی بحث شده است. البته طبیعت‌شناسی دینی نه برای بهره برداری از طبیعت بلکه برای نشان دادن نشانه‌های توحید و معاد در آنهاست. پس از آن نیز فلسفه و فیلسوفان به کنکاش و جست‌و‌جوگری در فیزیک پرداختند اما بیش از آن‌ها فیزیک در زندگی انسان حضور دارد. حضوری از ابتدای خلقت تا به حال.
بشر برای رهایی از پاره‌ای رنج‌ها، باید راهی را برای مهار نیرو‌ها و انرژی‌ها پیدا می‌کرد که جز با رفتار علمی و شناخت فیزیک ممکن نبود. طوری که به قول «محمد عبدالسلام» دانش امروز مخصوصاً با رویکرد فیزیکی، بنیان فناوری فرداست.»
فیزیک، جلوه‌گاه ریاضی
ریاضی و فیزیک رابطه تنگاتنکی با یکدیگر دارند تا جایی که برخی ریاضی را الفبای فیزیک و برخی فیزیک را جلوه‌گاه ریاضی می‌دانند. حجت الحق حسینی در سخنانی به رابطه این دو علم پرداخت و گفت: «فیزیک به ما هو فیزیک وجود خارجی دارد اما ریاضی، علمی اعتباری است. ریاضیات آنجا که می‌توانسته مباحث فیزیک را حل و فصل کند، در اعمال گالیله بنیان گذار فیزیک تجربی، به عنوان جدا کننده روش علمی از روشهای غیر علمی به کار رفته است. به تعبیر من، فیزیک جلوه‌گاه ریاضی است. اما متاسفانه فیزیک آموزشی ما بیشتر مهارت حل مسئله است تا درک و فهم طبیعی فیزیک. این درحالی است که امروزه فیزیک به طور جدی وارد همه عرصه‌های زندگی بشر شده و پاسخگوی بسیاری از نیازهای اساسی و مهم انسان برای پیشرفت شده است و این ویژگی خاص روزگار ماست.»
یاد نادره مردان
نام «اسفندیار معتمدی» برای خوانندگان مجلات رشد آشناست. کسی که سالهاست به تاریخ آموزش و پرورش در ایران می‌پردازد تا غبار تاریخ، خدمات آن‌ها برای رشد و توسعه کشورمان را نپوشاند.
او در مراسم نکوداشت انتشار صدمین شماره رشد آموزش فیزیک هم یاد و خاطره همه کسانی را که با همت خود جنبش و تغییری در نظام آموزشی کشور را ایجاد کردند، زنده کرد: «اصغر نوروزیان، با فعالیت‌هایش جنبشی را در میان آموزگاران ایجاد کرد. او اعتقاد داشت نباید ذهن دانش آموزان را از مطالب غیرکاربردی انباشته کرد و به همین دلیل هم باید تغییری در آموزگاران ایجاد کرد. نوروزیان در سال ۱۳۳۸ سه آزمایشگاه فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی برای آموزش معلمان در مدرسه ولی الله نصر که امروز دبیرستان نرجس نامیده شده، ساخت.
پس از آن، معلمان از گوشه و کنار کشور به آزمایشگاه آمدند تا آموزش ببینند. سپس انجمن معلمان علوم تجربی، انجمنهایی در شهرهای دیگر و حتی آزمایشگاه سیار راه اندازی شدند. نتیجه این جنبش علمی، تلاش برای دگرگونی نظام آموزشی در سال ۱۳۴۵ بود. بر اساس این دگرگونی، آموزش علوم نه فقط در دبیرستان، بلکه در دوره ابتدایی هم آغاز شد. در این دوره بود که کسانی همچون دکتر محمود بهزاد، هوشنگ شریف‌زاده، ابوالقاسم قلم سیاه و محمدعلی پیغامی تلاش خود را برای نگارش کتابهای حوزه علوم برای دوره‌های مختلف تحصیلی آغاز کردند.»
معتمد در ادامه سخنانش به نقش انتشار مجله رشد فیزیک اشاره کرد و گفت: «با تلاشهای این بزرگان بود که نوزایی علمی در کشور صورت گرفت. پس از آن و با تغییرات دیگر، زمینه و بستر ایجاد و تولید مجله رشد آموزش فیزیک فراهم شد. وقتی این مجله را از شماره یک تا صد مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم که محتوای آن هم رشد داشته است. شماره‌های نخست این مجله به دانش افزایی معلمان اختصاص دارد چرا که در آن زمان این موضوع، مهم‌ترین نیاز معلمان بود. اما حالا علاوه بر اینکه محتوای مجله ارتقا پیدا کرده، معلمان هم دست به قلم شده و مقالات علمی می‌نویسند و این از نتایج فعالیتهای مثبت مجله رشد آموزش فیزیک است.»
مجله رشد فیزیک؛ پیوند فیزیک و زندگی
«رشته فیزیک، نخستین انتخاب من برای تحصیل در دانشگاه بود. چرا که معلمان خوب و کتاب خوب استاد نوروزیان در دوره دبیرستان باعث شده بود حس کنجکاوی من نسبت به جهان اطراف برانگیخته شود. دوران تحصیلم در دانشگاه با افتتاح راکتور هسته‌ای مصادف شد که آن زمان جزئی از مرکز اتمی دانشگاه تهران بود. من در‌‌ همان مرکز کارآموزی خود را گذراندم و در آنجا بود که فهمیدم همه آنچه را که در فیزیک خوانده‌ایم تنها نظریه و تئوری نیستند بلکه کاربرد عملی هم دارند. این‌ها باعث شد تا تحصیلاتم را در رشته فیزیک هسته‌ای ادامه دهم. اکنون هم اگر به گذشته بازگردم، بار دیگر فیزیک را انتخاب می‌کنم چرا که باعث شد با محیط اطرافم برخورد منطقی و درست داشته باشم.»
دکتر «منیژه رهبر» سردبیر کنونی مجله رشد آموزش فیزیک که از مشاره ۳۸ با این مجله همراه بوده، پس از بیان علاقه خود به رشته فیزیک، مشارکت در انتشار این مجله را یکی از دستاوردهای بزرگ زندگی حرفه‌ای خود دانست و ادامه داد: «شاید برای بسیاری از دانش آموزان ما، فیزیک درسی سخت باشد. اما این اشکال سیستم آموزشی ماست که کمتر به ارتباط میان آنچه در کتاب‌ها می‌خوانیم با آنچه در دنیای اطرافمان می‌گذرد توجه می‌کند. اگر می‌خواهیم در راه و مسیر ترویج علم قدم بگذاریم باید مطالب درسی فیزیک را با آنچه در جهان اطراف می‌گذرد پیوند دهیم.»
به حافظه سپردن فرمول‌ها به جای سعی در درک مفاهیم فیزیک، از موضوعاتی بود که منیژه رهبر به آن اشاره کرد و گفت: «ما امروز شاهدیم که دانش آموزان وقت بسیاری را صرف آموزش می‌کنند اما متاسفانه کتابهایی که ترویج می‌شوند، بیش از آنکه به درک مفاهیم منجر شوند، آن‌ها را به حفظ کردن مفاهیم تشویق می‌کنند. به همین دلیل است که به رغم تلاش و کوششی که صورت می‌گیرد، شاهد دستاورد چندانی در این حوزه نیستیم.»
رهبر به اهمیت استفاده از آزمایشگاه در تدریس درس فیزیک نیز اشاره کرد و گفت: «متاسفانه در سیستم آموزشی ما، به آزمایشگاه اهمیت چندانی داده نمی‌شود درصورتی که فیزیک بیش از هر چیز یک علم تجربی است که اساس آن بر تجربه و آزمایش است. اکنون بیشتر دانش آموزان ما قادر به حل بسیاری از مسائل فیزیک هستند اما کاربرد آن را نمی‌دانند و وقتی با مسئله‌ای مربوط به زندگی روزمره‌شان روبه رو می‌شوند قادر به حل آن نیستند و نمی‌توانند از دانش خود استفاده کنند. به همین دلیل است که ما در مجله رشد آموزش فیزیک بر انتقال ساده مفاهیم به مخاطبان، مفهومی کردن فیزیک و نیز پیوند این مفاهیم با زندگی واقعی تاکید داشته‌ایم. البته می‌دانیم که تا رسیدن به وضعیت مطلوب راهی طولانی در پیش داریم ولی سعی ما همواره در این جهت خواهد بود تا دانش آموزان ما بتوانند با استعداد خود کشورمان را به جایگاه شایسته خود برسانند.»
تقدیر از رشددهندگان رشد
از اهداف اصلی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی برای برگزاری نکوداشت انتشار صدمین شماره مجله‌های رشد، تقدیر از همه کسانی است که در رشد و بالندگی این مجلات نقش داشته‌اند. در انتشار مجله رشد آموزش فیزیک بزرگان بسیاری نقش داشته‌اند که طی این مراسم و در دو بخش مورد تشویق و تقدیر قرار گرفتند.
در بخش نخست از «آزیتا سیدفدایی»، «جهانگیر ریاضی»، «عزت الله عرضی»، «اسفندیار معتمدی»، «حجت الحق حسینی»، «روح الله خلیلی بروجنی»، «محمدعلی سعادت بخت»، «امیر بیژن عدالت»، «صمد فرخی» و «محمدرضا خوش بین خوش نظر» تقدبر شد.
بخش دوم نیز به تقدیر از مرحوم «اصغر نوروزیان»، «اصغر لطفی»، «سید جعفر مهرداد»، «احمد احمدی»، «غلامعلی محمودزاده» و دکتر «منیژه رهبر» اختصاص داشت که تلاش آن‌ها در طی بیش از ۲۷ سال، تدوام حیات فصلنامه رشد آموزش فیزیک را در پی داشت.
پاییز به شماره ۱۰۰ رسید

نويسنده : مریم موسوی

این کاربر 2 مطلب منتشر شده دارد.