با سلام
در خصوص مباحثي كه در كلاس حقوق فرهنگي و رسانه اي پيش آمد براي آشنايي دوستان قوانين موجود در خصوص كپي رايت را به اطلاع مي رساند:
کپی رایت نوعی حفاظت قانونی آثار علمی و ادبی و هنری ميباشد .این قانون شامل هر نوع عرضه ای از آثار می باشدو به صاحب اثر اجازه می دهد که از حقوق انحصاری (به این معنی که فقط شامل صاحب اثر است و نه افرادی که به نحوی به اثر دسترسی دارند)که شامل تکثیر و اقتباس در شیوه بیان نو است استفاده کند.
این قانون حوزهٔ کارهای ادبی، سینمایی، تولید موسیقی، ضبط صدا، نقاشی، عکاسی و نرم‌افزار،نمایش‌های زنده،پخش برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، و طراحی‌های صنعتی را شامل می‌شود.
حق تکثیر نوعی مالکیت اندیشه است؛ طراحی‌ها یا طراحی‌های صنعتی ممکن است شکلی مجزا یا یکسان از مالکیت ذهنی در برخی از حوزه‌های قضایی باشند. در بیشتر موارد این حقوق یک دورهٔ زمانی محدود دارند.
قانون كپي رايت براساس پيمان برن تنظيم شده است. پیمان برن که در سال 1886 در شهر برن، بین کشورهای پادشاهی، منعقد شد. قبل از آن حقوق قانونی یک اثر متعلق به نویسنده آن بود اما نویسنده در خارج از مملکت مورد نظر، فاقد حقوق قانونی بود و مثلا در فرانسه، کتاب یک نویسنده انگلیسی بدون اجازه او چاپ میشد و نویسنده حق اعتراض نداشت. پیمان برن داشتن حق قانونی بر مالکیت یک اثر را در تمام کشورها قابل اجرا دانست.
پیمان برن تا کنون بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته و از سال 1967 مدیریت آن بر عهده سازمان جهانی حمایت از حقوق مایملک معنوی Word Intellectual Property Organization یا WIPO قرار گرفته است.

کپی رایت چیست؟


کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده و چاپ نشده ادبی، علمی و هنری است.این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی که دارای ماهیتی قابل درک باشند- یعنی دیده،شنیده یا لمس شوند، شامل این حمایت خواهند بود. اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، ترانه، کد HTML یا گرافیک کامپیوتری باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، CD یا هارد درایو کامپیوتر باشد هم، شامل قانون کپی رایت میشود. قانون کپی رایت به خالق اثر اجازه میدهد تا از حقوق انحصاری تکثیر، اقتباس در شیوه بیان نو (مانند به فیلم تبدیل کردن یک رمان)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری به این معنا است که تنها خالق اثر، نه کسی که به نحوی به اثر دسترسی دارد، میتواند از این حقوق استفاده کند.
قانون کپی رایت از چه زمانی آغاز میشود و چه شرایطی دارد؟
قانون کپی رایت از زمانی که اثری در شکلی ملموس به وجود بیاید، شامل آن اثر میشود. برای مثال، یک ترانه سرای ساکن آمریکا، اشعار خود را نوشته، نام خود را امضا کرده و با گذاشتن نشانه Copyright ©در کنار آن تاکید میکند که نویسنده اشعار است. سپس نوشته هایش را در پاکتی گذاشته و به آدرس خودش پست میکند و این پاکت را دربسته نگه میدارد. درواقع شاهد او تاریخ مهر پست بر پاکت است. حالا او با در دست داشتن این نامه، اثر خود را در دفتر کپی رایت آمریکا به ثبت می رساند تا از هرگونه سوئ استفاده حمایت شود. حتي اگر شخصی قبل از ثبت رسمی اثر از آن استفاده کند، او با در دست داشتن پاکت میتواند مالکیت خود را به اثبات برساند.
این مثال درباره آثار دیجیتالی هم صدق میکند به این صورت هنگام حفظ یک اثر در کامپیوتر، تاریخ و ساعت آن هم حفظ میشود و شما با در دست داشتن فایل اصلی همواره میتوانید ثابت کنید که زودتر از شخصی که به نحوی (برای مثال از وب سایت) به اثر شما دست یافته، آنرا به وجود آورده بودید. اگر این شیوه از نظر شما کاستی هایی دارد میتوانید اثر خود را بر روی دیسکت یا CD کپی کرده و به آدرس خود پست کنید. آنرا در جای مطمئنی نگه دارید و در موقع لزوم در حضور شاهد، آنرا باز کنید.

چه زمانی کپی رایت یک اثر به پایان میرسد؟

گاهی اوقات در یک ثبت کپی رایت به چند تاریخ برمی خوریم برای مثال
"© Copyright 1998, 1999 John Smith."
از آنجایی که یک خالق اثر در طول زمان کار خود را تصحیح، تکمیل یا دوباره نویسی میکند، تمام تاریخهای ثبت شده زمان خلق اثر را در دوره های مختلف مشخص میکنند و نشان دهنده زمان پایان گرفتن کپی رایت نیستند.
تاریخ انقضای کپی رایت، بر اساس پیمان برن، حداقل شامل طول حیات خالق آن و 50 سال پس از مرگ او است. این مقدار زمان شامل تمام کشورهای عضو در پیمان برن میشود و هر کشور میتواند زمان بیشتری برای قابل اجرا بودن کپی رایت قائل شود اما این زمان نمیتواند از مقدار تعیین شده در پیمان کمتر باشد. گاهی اوقات در طی یک وصیت رسمی حقوق یک اثر به بازماندگان صاحب آن تعلق میگیرد که البته باید به تایید رسمی رسیده باشد.

کپی رایت بین المللی

هیچ قانون جهانی کپی رایتی وجود ندارد که از اثر شما در تمام جهان محافظت کند. البته کشورهای عضو پیمان برن و معاهده کپی رایت جهانی، این امکان را برای شما به وجود آورده اند تا از آثار خود در کشورهایی غیر از وطن خود، حمایت نمایید. بنابر این قرارداد، آثار زیر مورد حمایت قرار میگیرند:
1- آثار چاپ شده و چاپ نشده یک نویسنده که از اهالی یا ساکنین یکی از کشورهای تحت قرارداد باشد.
2- آثاری که با اجازه نویسنده اش که از اهالی یا ساکنان کشورهای تحت قرارداد نباشد، در یکی از کشورهای هم پیمان ، چاپ شده باشد.
در این صورت اثری که چاپ شده باشد، اگر به طور همزمان یا در فاصله 30 روز پس از اولین انتشارش در دو یا چند کشور تحت قرارداد به چاپ برسد، شامل حقوق کپی رایت پیمان برن و کپی رایت جهانی میشود و در تمام کشورهای این پیمان، تحت حمایت قرار میگیرد.

علامت


علامت جهانی حق چاپ © است که در برخی موارد به صورت (c) یا (C) نیز نمایش داده می‌شود. در زبان فارسی برای بیان این حقوق معمولاٌ از عبارت‌هایی مانند «همهٔ حقوق چاپ و نشر این کتاب محفوظ است.» و گاهی از علامت (ح) استفاده می‌شود.

ايران و كپي رايت

قانون وضعيت حفظ حقوق مادي و معنوي پديد‌آورندگان آثار هنري اعم از هنرمندان، مولفان، مصنفان مربوط به سال 1348 است كه بر اساس اين قانون اثرهايي كه توسط پديد‌آورندگان تهيه مي‌شود و آنچه اين پديد‌آورنده از راه دانش‌ و ابتكار پديد مي‌آورد از آن اوست.
چند بند از قانون سال 48 درباره اينچنين آثاري است كه توسط پديد آورنده به وجود مي‌آيد.
شعر، ترانه، تصنيف، سرود، كتاب، نقاشي، پيكره‌سازي، عكاسي و موارد ديگر كه جنبه فولكور دارد و مربوط به هنرهاي سنتي است بر اساس اين قانون حفاظتي از صاحبان فكر و انديشه در سطح جامعه پديد مي‌آيد، اما از حيث اجرا در ايران به طور جدي و اساسي، مشكلات و تعيين مصاديق آن مختلف است.
کشور ما در سال 1380 شمسي براي ثبت بين المللي علائم به کنوانسيون مادريد ملحق شد اما براي پيوستن به کنوانسيون ”برن” (که از کپي رايت حمايت مي کند) هنوز هم ترديد دارد و در حال حاضر هم برنامه اي نيز براي پيوستن به اين کنوانسيون در نظر گرفته نشده است.
رفتار قانون گذار در کشور ما در خصوص حمايت از کپي رايت همواره با ترديد و احتياط توأم بوده و حتي در پيوستن به ترتيبات بين المللي براي حمايت از مالکيت هاي معنوي نيز ترديد وجود داشته و دارد.
علاوه بر ترديدهايي که در خصوص لزوم حفظ حقوق مؤلف و مصنف وجود دارد، يکي از دغدغه هاي هميشگي کشورهاي جهان سوم اين بوده که پيوستن به نظامهاي بين المللي حمايت از کپي رايت به واسطه لزوم پرداخت مبالغ کلان بابت دريافت و خريد حق انتشار کتب، نشريات و آثار علمي و نرم افزارها، روند انتقال علم و تکنولوژي به اين کشورها را متوقف و يا دست کم کند مي سازد. البته ذکر اين نکته نيز ضروري به نظر مي رسد که در يک جامعه نرم افزاري که قانون حمايت از پديد آورندگان نرم افزار (Copy Right) رعايت نشود نمي توان به اجراي هر مقررات ديگري خوشبين بود.
موانع و راهكارهاي كپي رايت در ايران

رعایت قوانین کپی رایت به نفع صنعت نرم افزار و حتی کاربران کامپیوتر در کشور است.
1- قیمت : تقریبا دلیل اصلی مخالفت برای رعایت قانون کپی رایت برای محصولات نرم افزاری خارجی قیمتهای بالای نرم افزار به توجه به متوسط درآمد در ایران است.طبیعی است که قیمتهای بالای سیستم عامل یا نرم افزاری مختلف که گاهی چندین برابر حقوق کارمندان سطح بالای کشورمان است میتواند سدی بزرگ برای خرید و تجهیز کامپیوترها به اینگونه نرم افزارها باشد. اما اول آنکه متاسفانه دوستان مخالف فقط قیمت محصولات نرم افزاری را در سایتهای شرکت تولید کننده یا در بازار آمریکا و اروپا میدانند در حالیکه ما بایستی قیمتها را بازار دیگر کشور های جهان سوم بررسی کنیم ومثلا قیمت سیستم عامل ویندوز را در کشورهای آسیای جنوب شرقی یا حتی همین کشورهای همسایه ببینیم. در حال حاضر حتی شرکتهای مشهوری چون مایکروسافت و حتی تولید کننده محصول گرانقیمت اوراکل برای حضور در بازاری کشورهای جهان سوم و همچنین با توجه به سطح درآمد آنها که بسیاری مواقع پایین تر از سطح درآمد در کشور ایران است محصولات خود را قیمت گذاری جدید میکنند و قیمت برخی محصولات گاهی يك دهم قیمت واقعی خود در بازارهای آمریکا یا اروپا خواهد رسید. بنابراین طبیعی است که در صورتی که ایران با رعایت قوانین کپی رایت بتواند بازار مناسبی را ایجاد کند شرکتهای تولید کننده نرم افزار نیز با رغبت و با توجه به درآمدهای ایرانیان محصولات خود را قیمت گذاری و وارد بازار ایران خواهند کرد.در مورد آموزش و نربیت نیروی متخصص نیز که تقریبا اکثر شرکتهای نرم فزاری محصولات خود را یا به رایگان و یا با هزینه بسیار اندک در اختیار دانشگاها و مراکز آموزشی قرار میدهند.
2- بسیاری از خریداران کامپیوتر به راحتی بابت قطعات جانبی آن هزینه و پول پرداخت میکنند اما حتی اگر نرم افزاری مورد نیازشان باشد که بتوانند از آن نیز در آمد کسب کنند باز مایل به پرداخت هزینه نیستند و در واقع نوع تفکر ما نسبت به پرداخت پول بابت محصولی نرم افزاری و البته قابل کپی اشتباه است .
3- ما کشورهای جهان سوم با درآمد پایین هستیم و هزینه نرم افزارهای درجه یک و با کیفیت برای ما بالاست . و متاسفانه ما تمایل به استفاده از بهترین نسخه های نرم افزارهای معروف را داریم . بسیاری از کاربران خانگی ما از ویندوز نسخه حرفه ای استفاده میکنند در حالیکه هرگز نیازی به امکانات آن ندارد.
برخی تنها نرم افزار برای کارهای گرافیک را Adobe Photoshop و یا Corel Draw میدانند و طبیعی است که این افراد نسبت به پرداخت هزینه واقعی این نرم افزارها مقاومت به خرج میدهند .در حالیکه اکثر این محصولات مناسب شرکتها یا کارهای تجاری است و طبیعی است که افرادی که از این محصولات استفاده میکنند یا نیاز به امکانات خاص آنها دارند یا امکان کسب درآمد از این نرم افزارها را دارند. در عین حال برای کاربرانی که بصورت آماتور و غیر تجاری نیاز به کارهای گرافیکی دارند نرم افزارهای بسیاری زیادی به صورت رایگان یا با قیمتهای بسیاری پایین تر و یا حتی نسخه های آموزشی و خانگی همین محصولات گرانقیمت نیز وجود دارد که متاسفانه بدلیل رایگان بودن محصولات قدرتمندی همچون Corel Draw در ایران دیگر کسی رغبتی به شناخت یا بکار گیری دیگر محصولات در این زمینه را ندارد .
4-در صورت رعایت قانون کپی رایت بازار و کاربران ایرانی به سمت محصولات اوپن سورس یا رایگان پیش خواهد رفت و طبیعی است که در چنین حالتی توجه به سیستم عاملهایی مانند لینوکس و دیگر نرم افزارهای مشابه بیشتر خواهد شد و همچنین به دلیل تمایل به استفاده و ایجاد بازار و نیاز منطقی به این محصولات شرکتهای تولید کننده نیز مشخصات و نیازهای زبان فارسی را در نرم افزارهای خود جدی تر میگیرند.
5-رعایت قانون کپی رایت میتواند کاربران را با بهای واقعی تر نرم افزار آشنا کند و بنابراین آنها نسبت به محصولات ایرانی نیز رغبت بیشتری نشان داده و هزینه بیشتری پرداخت خواهند کرد. در حال حاضر کاربران ایرانی که عادت به کپی محصولات نرم فزاری های خارجی با هزینه بسیار انداک دارند دیگر هرگز تمایلی به پرداخت هزینه واقعی نرم افزاری ایرانی ندارند و شرکتهای ایرانی مجبورند محصولات خود را با هزینه و سود بسیار کمتری به فروش برسانند.
6-شاید عده ای معتقد باشند که خرید و پرداخت هزینه واقعی نرم افزارها باعث افزایش قیمت خدمات یا محصولات نرم افزاری تولید ایران شود.
اما پاسخ من این است که مگر ما بابت خرید تجهیزات کارخانه ها ،کاغذ ، انرژی و...هزینه واقعی پرداخت نمیکنیم. پس چه دلیلی دارد که محصولات نرم افزاری با قیمت غیر واقعی تولید یا خریداری شود؟
7-با رعایت قوانین کپی رایت شرکتهای ایرانی موقعیت مناسبی پیدا خواهند کرد که از کلیشه های بازار نرم افزار ایران که تنها به نرم افزارهای مالی یا صرفا فارسی محدود شده است خارج و به رقابت با محصولات شرکتهای نرم افزاری خارجی بپردازند . بطور مثال در زمینه نشر، گرافیک،نرم افزارها ومحیطهای توسعه ، بانکها اطلاعات و دهها مورد دیگر جا برای تولیدات محصولات نرم افزاری ایرانی وجود دارد که البته تا وقتی که نمونه های درجه یک و خارجی آن به رایگان قابل استفاده در ایران است کسی نه در مورد تولید اینگونه محصولات سرمایه گذاری میکند و نه کسی آنرا خواهد خرید.
8-همانطور که در بالا نیز اشاره شد رعایت قوانین کپی رایت باعث رونق و ایجاد بازار برای محصولات نرم افزاری ایرانی خواهد شد . بنابراین طبیعی است که مشاغل مرتبط بیشتر شده و افراد و کارشناسان بیشتری جذب این بازار خواهند شد و این یعنی افزایش سطح درآمد و ایجاد شغل در بخش نرم افزار و همچنین جاذبه بیشتری برای سرمایه گذاری در این بخش ایجاد خواهد شد که این میتواند باعث بالندگی ، ورود و خرید تکنولوژی های پیشرفته و در نتیجه افزایش سطح و کیفیت محصولات ایرانی شود.
9- ایران با توجه به میزان افراد تحصیکرده در رشته کامپیوتر و همچنین استعداد نیروی انسانی خود میتواند تبدیل به قطب مهمی در تولید و صادرات نرم افزار حداقل در سطح منطقه و یا قاره شود. متاسفانه عدم رعایت قانون کپی رایت باعث شده که هیچوقت صنعت نرم افزار ایران را جدی گرفته نشود و در واقع عدم رعایت قوانین کپی رایت سد اصلی برای علاقمندی شرکتهای بزرگ خارجی برای سرمایه گذاری یا سفارش به شرکتهای ایرانیست.
10-در نهایت آنکه بالاخره زمانی خواهد رسید که ما مجبور به رعایت قوانین کپی رایت شویم چه این زمان پس از پیوستن به WTO باشد و چه الزام ایران به رعایت قوانین بین المللی و البته بهتر است که از همین امروز کاربران و بازار ایران برای رعایت قوانین آماده شود چرا که زمان موعود ما نه بازاری خواهیم داشت که ظرفیت پذیرش این شک را داشته باشد و نه کاربرانی که از نظر مالی و روانی آنرا بپذیرند و نه صنعت نرم افزاری که بتواند نقش موثری را بازی کند و البته آن زمان تازه نقطه شروعی برای بومی کردن محصولات رایگان یا اوپن سورس و یا ایجاد جاذبه برای شرکتهای نرم افزاری برای کاهش قیمت محصولات خود با توجه به سطح درآمد مردم ایران است. زمانی که دیگر خیلی دیر خواهد بود.
منابع تحقیق :
www.senmerv.com
irane1404.com
www.khorasannews.com
Aftab.ir
www.hoghooghdanan.com
itiran.net
www.jahannews.com
Fa.wikipedia.org