رسانه و تفكر


در تعليمات ديني سه نوع عبادت داريم. عبادت بدني مثل نماز خواندن؛ عبادت مالي مثل زکات دادن؛ و عبادت فکري که نامش «تفکر» است، و تفکر افضل انواع عبادات است. طوري‌که شايد يک ساعت تفکر، درهايي از معارف به روي سالک بگشايد که هفتاد سال عبادت بدني نگشايد. البته نبايد سوء تفاهم شود که مقصود جانشين‌سازي است که آن عبادت را رها کنيد و به اين بچسبيد. مقصود بيان ضرورت اين امر است.

اميرالمؤمنين(ع) مي‌فرمايد: «نَبِّه بِالتَّفکر قَلبَک...»دل خود را باتفکرمتنبه و آگاه کن. «تنبيه»، آگاهي دادن از غفلت و بيدار کردن از خواب است.چه بسا چشم ظاهر بيدار و چشم باطن در خواب گران و جنبه ملکوت نفس در غفلت و بي‌هوشي است. جناب خواجه عبدالله مي‌فرمايد: «...التَّفَکّر طلبٌ وَ التَّذَکّر وجودٌ» تفکر طلب محبوب است و تذکر، حصول مطلوب. چنان‌که امام خميني(ره) مي‌فرمايد: «آن تفکر که نتيجه‌اش تذکر تام معبود است، در ميزان ساير اعمال نيايد و با آن‌ها در فضيلت، طرف مقايسه نشود».

يکي از درجات تفکر، تفکر در احوال نفس است. اين نوع تفکر چيزي نظير محاسبه نفس است؛ يعني انسان بايد در شبانه‌روز فرصتي براي خودش قرار بدهد که در آن فرصت، خودش را از همه چيز قطع کند و به اصطلاح نوعي درون‌گرايي نمايد، به خود فرو رود و درباره‌ي خود و اوضاع خود و تصميماتي که بايد بگيرد و کارهايي که بايد انجام دهد و آن‌چه که واقع شده، ارزيابي کارهاي خودش در گذشته، ارزيابي رفقايي که با آن‌ها معاشرت مي‌کند، ارزيابي کتاب‌هايي که مطالعه کرده است، درباره‌ي همه‌ي اين‌ها فکر کند. مثلاً کتابي را خوانده، بعد بنشيند فکر کند که من از اين کتاب چه گرفتم؟ اين کتاب در من چه اثري داشت؟ انسان آن‌قدر وقت ندارد که تمام کتاب‌هاي دنيا را مطالعه کند، بلکه بايد انتخاب نمايد.
با توجه به آن‌چه گفته شد اگر نگاهي به رسانه‌ها و وسايل جديد الکترونيکي بيندازيم متوجه خواهيم شد که به‌طورکلي جهت‌گيري اين وسايل، خواسته يا ناخواسته به‌گونه‌اي است که فرصتي براي «تفکر»، براي بشر امروز باقي نمي‌گذارد. اين نوشته مدعي يک نگاه همه‌جانبه به وسايل الکترونيکي و در پي اثبات کارکردهاي منفي و نقد نظريات حوزه‌ي رسانه‌ها نيست ولي با نگاهي گذرا به نظريات مربوط به رسانه‌ها و وسايل جديد الکترونيک و به‌خصوص «کارکردهاي عملي» آن‌ها متوجه مي‌شويم اين وسايل با کارکرد سرگرم‌کنندگي و پر کردن «اوقات فراغت» خود، انسان مدرن را به مسائلي مشغول کرده‌اند که در نگاه اسلامي، دست کم از امور اصلي و حياتي براي ذهن بشر محسوب نمي‌شوند. در بين رسانه‌ها، رسانه‌هاي ديداري تأثير ويژه‌اي روي ذهن ناخودآگاه انسان و نيم‌کره‌ي احساس‌محور مغز انسان دارند. ذهن انسان و قوه‌ي خيال او مانند پرنده‌اي است که هر لحظه به شاخه‌اي مي‌پرد. رسانه‌هاي ديداري با استفاده‌ي ويژه از اين قابليت ذهن، علاوه بر زماني‌که تماشا مي‌شوند وقتي‌که تماشا نمي‌شوند هم ذهن انسان را طوري مشغول عالم «ملک»مي‌کنند که فرصتي براي «تفکر» در عالم «ملکوت»و احوال نفس براي وي باقي نمي‌ماند.

فکر يکى از اعمال ذهنى بشر و شگف انگيزترين آنها است. ذهن، اعمال چندىانجام مى‏دهد.ما در اينجا فهرست وار آنها را بيان مى‏کنيم تا عمل فکر کردنروشن شود و تعريف فکر مفهوم مشخصى در ذهن ما بيايد.