ضرورت روانشناسی ورزشی
آیا می دانید علت اینکه وزنه برداری در رده تیم ملی اعزامی به المپیک وقتی روی صحنه می رود فراموش می کند به دستان خود گچ مخصوص بزند چیست ؟
آیا می دانید علت اینکه تکواندو کاری در رده تیم ملی اعزامی به المپیک وقتی روی تشک مسابقه می رود فراموش می کند کلاه مخصوص خود را بر سر گذارد چیست ؟
آیا می دانید علت اینکه دوچرخه سواری در رده تیم ملی اعزامی به مسابقات آسیایی وقتی در ابتدا خط استارت قرار می گیرد چنان پاهایش می لرزد که نمی تواند روی پنجه رکاب دوچرخه نیرو وارد کند و از مسابقه باز می ماند چیست ؟
مسلماً پاسخ شما شامل توضیح مسائل فنی این رشته های ورزشی نیست و بر روی کلمه اضطراب متفق القول هستید .
اضطراب یکی از مهمترین مسئله هایی است که انسان با آن دست به گریبان است. بخصوص زمانی که پای رقابت در میان باشد. در اکثر کتابها و مقالات بیشتر به مسائل تخصصی رشته های ورزشی توجه شده است .
اما آیا می دانید طبق تحقیقات به عمل آمده بسیاری از عدم موفقیت های ورزشی ریشه در علل روانی دارد .
از آن رو تصمیم گرفتیم تا با طرح سلسله مقالات روانشناسی و آموزشی اضطراب، نقش کوچکی در موفقیت های آتی ورزشکاران شطرنج باز ایران عزیزمان داشته باشیم .
روان‌شناسی ورزش چیست؟
روان‌شناسی در ورزش، محدوده‌ای از موضوعات شامل «انگیزه پایداری و موفقیت، ملاحظات روان‌شناختی در صدمات ورزشی و توان‌بخشی، روش‌های مشاوره با ورزشکاران، ارزیابی استعدادها، پیگیری تمرینات، خودباوری برای موفقیت، مهارت ورزشی، ورزش جوانان و روش‌های بالا بردن کارایی و خود تنظیمی» را در بر می‌گیرد.
هر چند غالبا برداشت عمومی چنین است که روان‌شناسی ورزش تنها مربوط به ورزشکاران حرفه‌ای است اما این حوزه تخصصی دربرگیرنده محدوده وسیعی از موضوعات علمی، کلینیکی و کاربردی مربوط به ورزش و تمرینات است. دو زمینه اصلی در روان‌شناسی ورزش وجود دارد: یکی کاربرد روان‌شناسی در بالا بردن انگیزه و کارآیی و دیگری تاثیر ورزش در بهبود سلامت روانی و عمومی.
آمادگی روانی چیست؟
همه ما با مراجعه به حافظه خود می توانیم. لحظاتی را در مسابقات ورزشی به خاطر آوریم که تیم یا ورزشکاری با وجود آمادگی کامل جسمانی و فنی، به دلیل شرایط نامناسب روانی از ارائه بهترین عملکرد خود ناتوان مانده است .
ضعف آمادگی روانی در ورزشکاری که آمادگی جسمانی مطلوب دارد، به مثابه اتومبیل آماده و پر سرعتی است که راننده ای ناشی و نا آماده در آن نشسته باشد .
هر قدر هم که جسم آماده و ورزیده باشد، اگر ذهنی که آن را هدایت می کند فاقد ورزیدگی و آمادگی باشد جسم به درستی هدایت نخواهد شد .
احتمالاً در 30 سال پیش، واژه آمادگی جسمانی برای مربیان و ورزشکاران قدری نامفهوم بوده است، اما امروزه در پاسخ به مفهوم آمادگی جسمانی، بی درنگ عوامل متشکله آمادگی جسمانی مانند : قدرت، استقامت و ... به ذهن خطور می کند. همانطور که آمادگی جسمانی مستلزم صرف زمان کافی برای تمرین و تقویت عوامل آن است، آمادگی روانی نیز از عواملی همچون مهارت در توجه، مهارت در کنترل اضطراب و استرس، حفظ انگیزش، حفظ و افزایش اعتماد به نفس و ... تشکیل می شود. رسیدن به آمادگی روانی نیز به مرور و با صرف زمان و امکان پذیر می شود و مستلزم اینست که مدیران و مربیان آگاه چنین فرصتی را برای ورزشکاران فراهم آورند .
ضرورت آمادگی روانی
بسکتبالیستی که در تمرین همه پرتاب های پنالتی را تبدیل به گل می کند، چه می شود که در مسابقه از به ثمر رساندن یک پنالتی ناتوان می ماند؟ آیا وضعیت او با تمرین جسمانی و مهارتی بیشتر، بهتر خواهد شد؟ بعید به نظر می رسد، زیرا او مهارت لازم را دارد و این را در تمرین نشان می دهد، ممکن است مشکل او ناتوانی در حفظ توجه و کنترل اضطراب ناشی از هیجان مسابقه باشد. این مسئله با هدایت وی به سمت تمرینات توجه و تمرکز و یا مهارت کنترل اضطراب قابل حل است و گرنه انجام تمرینات جسمانی بیشتر، مشکل او را حل نخواهد کرد .
امروزه، قهرمانان سطوح عالی و المپیک بخشی از زمان تمرینات خود را صرف تمرینات آمادگی روانی می کنند. در بسیاری از رشته های ورزشی، تا 10 نفر اول مسابقات جهانی، به لحاظ فنی و جسمانی در یک سطح اند و آنچه نفرات برتر را متمایز می سازد، آمادگی روانی آنهاست (تفاوتی که ایجاد تفاوت می کند) . در دنیای امروز رقابت دیگر فقط بر سر تکنیک برتر نیست، ورزشکاری پیروز است که از آمادگی روانی بالاتری برخوردار باشد .
روان‌شناس ورزش چه کاری انجام می‌دهد؟
روان‌شناس ورزش، روان‌شناسی است که در حوزه‌های زیر تخصص دارد:
• بهبود کارآیی از طریق به‌کارگیری مهارت‌های روان‌شناسی
• موضوعات مربوط به سلامت روانی ورزشکاران
• همکاری با سازمان‌ها و نهادهای متولی ورزش
• عوامل رشدی و اجتماعی مؤثر بر مشارکت ورزشی
با وجودی که روان‌شناسی ورزش یکی از رشته‌های روان‌شناسی محسوب می‌گردد اما معمولا دوره‌های آموزشی آن در دانشکده‌های تربیت‌بدنی و ورزش ارائه می‌شود نه در دانشکده‌های روان‌شناسی. البته در اکثر دانشکده‌های روان‌شناسی، درسی با عنوان روان‌شناسی ورزش ارائه می‌شود.
این حرفه برای چه کسانی مناسب است؟
هر فرد تنها بر اساس تناسب با نیازها، علائق، استعداد و اهدافش می‌تواند در مورد یک حرفه تصمیم بگیرد. اگر کسی به ورزش یا تمرینات ورزشی علاقه‌مند نباشد احتمالا این حرفه مناسب او نیست. اما اگر فردی از کمک به دیگران برای رسیدن به حداکثر توانائیشان، حل مسائل پیچیده و کار کردن در قالب یک تیم لذت می‌برد احتمالا روان‌شناسی ورزش می‌تواند شغل مناسبی برای او باشد.
مزایا و معایب این حرفه
روان‌شناسی ورزش نیز مثل تمامی حرفه‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود است. از جمله مزایای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• کار به صورت مشارکتی و تیمی
• فرصت‌های تخصصی گسترده و متنوع (مثل آموزش، ورزش جوانان، آموزش ورزشکاران حرفه‌ای)
به‌عنوان معایب این حرفه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• تاکید بر کار گروهی برای افرادی که دارای ذهن مستقلی هستند می‌تواند مشکل باشد
• نیار به آموزش، تمرین و تجربه ی زیاد
• چاقی و ورزش
• انجام ورزش به تنهائی برای کاهش وزن نتیجهبخش نیست. مثلاً اگر بعد از یک ساعت پیادهروی چند لقمه غذا یا چند عدد بیسکوئیت بخورید کالری مصرف شده جبران میشود و نتیجهای از این ورزش به لحاظ لاغری نخواهید گرفت. بهعبارت دیگر اگر بخواهید تنها با پیادهروی یک کیلوگرم از چربی جمع شده در بدن را از بین ببرید، لازم است طی دو ماه روزانه یک ساعت با سرعت ۵/۴ کیلومتر در ساعت پیادهروی کنید، به شرط اینکه پس از پیادهروی هیچ غذای جبرانی نخورید. زیرا چنانکه گفته شد، این غذا کالری مصرف شده را به بدنتان باز خواهد گرداند و مانع سوخت چربی خواهد شد، به همین دلیل، ورزش برای کاهش وزن بدون رعایت رژیم غذائی هیچ نتیجهای دربر نخواهد داشت.
نوع ورزش انتخاب شده نباید خیلی شدید و خستهکننده باشد. زیرا فرد پس از چنان ورزشهائی خسته شده، تعریق بدنش زیاد شده، دچار تنگی نفس و تپش قلب میشود. در حقیقت میتوان گفت از ورزشهای شدید و حاد و بهخصوص نامنظم باید خودداری کرد.
• انتخاب ورزشهای منظم و معتدل که معمولاً با دوام است، نتیجهای مناسبتر خواهد داشت. مثلاً اگر روزی یک بار یا یک روز در میان، یک جلسه نیم ساعته بهطور معتدل ورزش کنید، دوام و اثر آن بیشتر خواهد بود نگذارید طی ورزش نبض شما به بیش از ۱۱۰ بار در دقیقه برسد. اگر نبضتان از ۱۱۰ بار در دقیقه بیشتر شد، ورزش را متوقف کنید و به انجام حرکات تنفسی عمیق بهمنظور رساندن اکسیژن بیشتر به عضلات روی آورید. انتخاب نوع ورزش باید با احتساب توانائی شخصی و دسترسی هر فرد به وسایل و امکانات آن باشد.
• دویدن و پیادهروی از جمله ورزشهائی هستند که انجام آنها معمولاً برای همه میسر و بدون ضرر است. شنا، مخصوصاً برای افراد خیلی چاق مفید است. زیرا فشاری بر زانو و ناحیه کمر، و ستون فقرات وارد نمیکند. از میان انواع شنا، حرکت قورباغهای یا شنای قورباغهای به سبب آنکه بیشتر عضلات بدن در انجام آن دخیل هستند و بهکار و فعالیت واداشته میشوند، بهتر است، اما هر وقت احساس افزایش ضربان یا تنگی نفس کردید، بهتر است کنار استخر دراز بکشید و با کشیدن نفسهای عمیق، به قلب فرصت بدهید که اکسیژن بیشتری را به همراه خون تلمبه کند. استفاده از دوچرخه ثابت یا متحرک نیز بر مهرههای کمر و زانو فشار زیادی وارد نمیکند. اگر تهیه آن ممکن بود، هر روز مقداری که خسته نشوید مسافتی را به آهستگی پا بزنید.
سعی کنید مدت ورزش در هر نوبت بیش از نیم ساعت نباشد. زیرا ورزش کردن بیش از نیم ساعت، باعث افزایش اشتها میشود و این امر هم منجر به پرخوری میشود. در این صورت از ورزش خود به نتیجه مطلوب دلخواه نرسیدهاید.
• * همیشه این نکات را به یاد داشته باشید
• هر چند ساعتی که ورزش میکنید به همان اندازه به عمرتان اضافه خواهد شد. در حقیقت، این بهترین سرمایهگذاری است، یعنی سود بهاندازه سرمایه، بسیار غمانگیز است که شاهد توقف بسیاری از قلبها باشیم در حالیکه میتوانیم فقط با یک رژیم غذائی و چند حرکت ورزشی و کاهش چند کیلو وزن، با این پیش آمد دردناک مبارزه کنیم.
ورزش را فراموش نکنید. ورزشی را انتخاب کنید که مجبور به ترک آن نشوید.