موضوع : تپه های سیلک کاشان


گرد آورنده : محسن شادپور

رشته: مديريت امور فرهنگي – برنامه ريزي فرهنگي

درس : سواد هنري

روز کلاس : چهارشنبه ساعت 17– 15:30

در سال 1311 خورشیدی بود كه ریزش باران و جاری شدن سیل در منطقه كاشان ؛ موجب شد تا غبار

زمان از تمدنی بزرگ و چندین هزار ساله برداشته شود.

در صبح روزی كه كشاورزان منطقه در راه كسب روزی حلال قدم به روی خاكی گذاشتند كه تا پیش از آن

برایشان به جز زمین كشاورزی ارزش دیگری نداشت ، با ابزار آلات و سفالینه هایی روبرو شدند كه متفاوت

از وسایل روزگار زندگی شان بود و این امر موجب برانگیختگی حیرت و حس كنجكاوی شان شد.

كشاورزان ساده دل كه قسمت خود را از روز جدید آثاری با قدمت بسیار می دانستند با دیدن قبور شسته

شده از باران روز قبل همچون كاوشگری كه برعكس قبل كه از روی خاك طلب روزی می كرد این بار در دل

خاك بود كه بخت خود و خانواده اش را می جستند.

با فروش آثار بدست آمده (با بهایی اندك) به دلالان عتیقه پای این غارتگران و حریصان همیشه بیدار تاریخ و

فرهنگ این مرز و بوم به سیلك باز شد. تمدنی گمشده كه هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان

مانده بود با آوردن حرص و آز و عدم شناخت بر بالین آن تبدیل به مزرعه عتیقه فروشان شد. با انتقال آثار به

دیار فرنگ چشم تیزبین بیگانگان از دیدن این همه قدمت و زیبایی در حیرت ماند و بدین جهت از طرف موزه

لوور فرانسه ، رومن گیرشمن به منظور شناخت و شاید نجات تمدنی كه تمام جهانیان در آن سهم داشتند

روانه ایران شد .


از آنجا كه رئیس وقت موزه ایران آقای آندره گدار فرانسوی بود كارهای مربوط به هماهنگی خیلی سریع

فراهم آمد تا كاوش علمی در سیلك شروع شود. هیئت باستان شناسی مزبور سه فصل كاوش در

سالهای 1933 ، 1934 و 1937 میلادی بر روی هر دو تپه سیلك و دو گورستان حوالی آن انجام داد و

بلافاصله در سال 1938 م (1317ش) گزارش آنرا در دو مجلد تحت عنوان ’ سیلك كاشان’ به زبان فرانسه و

در پاریس نمود كه خوشبختانه اخیراً هر دو جلد كتاب توسط آقای اصغر كریمی ترجمه و بوسیله انتشارات

میراث فرهنگی چاپ و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

گیرشمن بر روی تپه شمالی سیلك موفق به كشف آثار اولین انسان هایی شد كه برای بار نخست به خود

جرات داده بودند تا از خانه های از پیش ساخته شده توسط طبیعت یعنی غارها بیرون آمده و روانه

دشت ها شوند. این انسان ها اولین كسانی بودند كه برای خود خانه ساخته و كشاورزی را شروع كرده

بودند.

انسانی كه پای به دشت گذاشت قبلاً از شكار حیوانات تغذیه می كرد و گاه خود شكار حیوانات درنده

می شد.
در هزاره های پیش از میلاد و زمانی كه بخاطر بارندگی های زیاد به نام ’عصر باران’ معروف بود قسمت

مركزی ایران كه شهر فعلی كاشان نیز جزئی از آن بود همه در زیر آب بود و دریاچه ای آنرا فرا گرفته بود كه

هم اكنون باقیمانده این دریاچه ، حوض سلطان بین قم و تهران و دریاچه نمك در كویر آران و بیدگل بوده و از

زیبایی خاصی برخوردار است.


در حدود 9 هزار سال پیش بر اثر تغییر تدریجی آب و هوا از باران ها كاسته شد و بیشتر منطقه را هوای

صاف و آفتابی فرا گرفت. این تغییرات باعث فرو رفتن آب دریاچه گردید ، سپس از بجای ماندن گل و لای

موجود ؛ زمین حاصلخیزی بوجود آمد كه از درختان سرسبز و بوته زارها پر شد. این شرایط مساعد باعث

جذب حیوانات گوناگون به این منطقه شد و انسان ها نیز بدنبال شكار حیوانات روانه دشت شدند. وجود

حیوانات وحشی در دشت و همچنین جهت در امان ماندن از گزند عوامل طبیعی چون باد و باران باعث شد

تا انسان ها بفكر ساختن خانه در دشت بیفتند كه آثاری از دیوار این خانه ها (كه بصورت چینه بود) توسط

گیرشمن در تپه شمالی سیلك پیدا شده است .

با افزایش جمعیت و پیشرفت در تمام عرصه ها كم كم سیلك از روستا به یك شهر تبدیل شد.

انسان ها با ساختن ظروف ساده و ابتدایی كم كم توانستند به مهارت خاصی در این زمینه دست پیدا كنند

به طوری كه سفالینه هایی با طرح ها و رنگ های منحصر بفرد باعث شهرت این شهر شد بطوری كه در بین

آبادی ها و تمدن های اطراف به نام شهر سفالگران یا شهر سیلك مشهور شد. (سیلك = سیاله = سفال

پیدا شدن دوك های بافندگی در سیلك نشان از آشنایی مردمان این دیار با صنعت ریسندگی و بافندگی در

هزاره های پیش از میلاد دارد. با شناخت فلزات و ذوب آن ساكنان سیلك توانستند ابزار و لوازم زندگی را كه

قبلاً از سنگ و چوب بدست می آوردند این بار با فلزات بسازند . كشف كوره های ذوب فلز در قسمتی از

تپه جنوبی سیلك را در زمره صنعتی ترین شهرهای زمان خود قرار داد.

نتایج بدست آمده از كاوش ها و لایه نگاریهای صورت گرفته توسط گیرشمن بدین قرار می باشد:

1- از همان آغاز استقرار در تپه های شمالی ، اقوام ساكن در این محل ، استقرار دایم در روستا را آغاز

كردند.

2- صنعت سفالگری از تكامل تدریجی برخوردار بوده است.

3- خانه های آن ها ابتدا با چینه ساخته می شد و بعدها با خشت دست ساز و سپس با خشت های

قالب ریزی شده.

4- سنت تدفین ابتدا زیر خانه های محل سكونت، بعدها در خارج محل سكونت و در قبرستان های ویژه

انجام شده است.

5- رگه های طبیعی مس را شناخته و استخراج نمودند.

6- از گل اخری برای تدفین اجساد استفاده كرده اند.

7- ارتباط اقتصادی و اجتماعی با تمدن های اطراف داشته اند.

بعد از اتمام فعالیت های گیرشمن و چاپ گزارش های آن تا سال 1380 ش توجهی به سیلك نشد بطوری

كه بسیاری از اراضی سیلك تبدیل به زمین های كشاورزی شد و با گسترش شهر و خانه سازی تا خود

سیلك چیزی نمانده بود كه از این محوطه باستانی جز نام و خاطره ای دیگر باقی نماند. سرانجام در سال

1380 ش از طرف سازمان میراث فرهنگی دكتر صادق ملك شهمیرزادی جهت بررسی و ادامه حفاری به

سیلك اعزام گردید و ایشان با انجام 5 فصل كاوش كه تا سال 1385 طول كشید توانستند نتایج كارهای

خود را در چند مجلد به رشته تحریر درآورند كه تاكنون این عناوین منتشر شده است : زیگورات سیلك (نتایج

فصل اول كاوش) ، سفالگران سیلك ، نقره كاران سیلك و شكارچیان سیلك.

نكته حائز اهمیت در گفته های دكتر شهمیرزادی پیرامون سازه خشتی بزرگ تپه جنوبی این است كه

ایشان آنرا به عنوان زیگورات یا عبادتگاهی كه انسان های سیلك آنرا برای پرستش خدایشان ساخته بودند

؛ می دانست. تاكنون 32 زیگورات در ایران و عراق شناسایی شده كه 11 عدد بر اساس متون تاریخی و 21

عدد بر اساس كشفیات باستان شناسی می باشد. از این تعداد 5 زیگورات در ایران و 27 زیگورات در عراق

واقع شده است كه زیگورات سیلك كهن ترین آنها می باشد.

محوطه سیلك در سال 1997 میلادی در فهرست ثبت آثار موقت جهانی قرار گرفت.


سیلک کاشان در یک نگاه:

مسکن انسان در این ناحیه نخست به صورت کوه‌ها، یا خانه‌های محقری که از نی و شاخه‌های درخت

ترکیب یافته بود، ساخته شد، و بعدها روی نی و شاخه‌های درخت گل مالیدند،و یا دیوارهای خانه را با

چینه بالا بردند ولی خیلی زود برای بالا بردن دیوارها از خشت خام استفاده کردند. در ابتدا خشتها را بدون

قالب می‌ساختند،ولی بعداً برای ساختن آن قالب به کار بردند، و توانستند خشتها را یک اندازه و منظم

بسازند. در داخل خانه‌ها دیوارها را با گل اخری رنگ می‌کرند. و مردگان را در زیر کف اطاق‌ها که آجر فرش

یا سنگ فرش نبود، دفن می‌نمودند. مردگان را در این قبرها به صورت «چمپاته» به خاک می‌سپردند، و

همراه آنها در گورشان اشیایی قرار می‌دادند و این اشیا در بعضی از گورها پر ارزش و زیاد بود، و در بعضی

دیگر کم و بی ارزش. ذوق و سلیقه هنری این مردم از روی حکاکی‌های آنها که نخستین بار روی استخوان

انجام گردیده‌است، و از روی نقوش سفالشان ظاهر می‌گردد. در خانه زن که نگهبان آتش است، مدتها کار

کوزه‌گری بدون چرخ را انجام می‌دهد. علت دیرکرد به‌کار گیری چرخ را نیز همین دانسته‌اند. تنها در هزاره

چهارم پیش از میلاد اختراع شد. در آن موقع کوزه‌گر با به‌کار گیری چرخ تکمیل شده سفالگری، توانست

انواع گوناگون سفال‌هایی را که از دید هنری به درجه بلندی رسیده بودند به مشتریان بدهد. این سفال

اطلاعات بسیار زیادی راجع به هنرمندان در آن زمان در دسترس ما می‌گذارد. سیلک یکی از مکانهای

تاریخی پس از تمدن جیرفت کرمان در فلات ایران است که مدارک نوشته از دوران پیش از هخامنشی در آن

پیدا شده ولی خطی که هم‌زمان با آغاز تاریخ در ایلام به وجود آمده‌بود،تحت نام پرتو ایلامی شناخته شده

پس از رها شدن این پایگاه تجارتی از میان رفت.

در هنر سیلک جنبه تزیینی آن شدید است و هنری است که آریائی‌ها با خود آورده‌اند.

ممنون از قرار دادن مطلب در سایت.