مقدمه

جهت دستیابی به محورها و موضوعات مربوط به الگوی تاریخی دوره‌های پیشرفت تمدن اسلامی-ایرانی، محورها و موضوعات پيشنهادي زير تهیه شده است. جهت‌گیری اصلی آن، شناخت عوامل و دلایل پیشرفت و رکود تاریخی فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی به منظور شناخت و دستیابی به پارادایم‌ها و گفتمان‌های زمینه‌ساز پیشرفت و رکود و به‌کارگیری نتایج آن در پاسخ به مسائل بنیادین و پرسش‌های جامعه کنونی است.

اهداف: شناسایی و تعیین محورها و موضوعات در عرصه‌های زیر:

1- شاخصه‌ها، مؤلفه‌ها و ساختار فرهنگ و تمدن اسلامی

2- دلایل و عوامل پیشرفت تمدن ایران و اسلام

3- دلایل و عوامل ضعف و رکود تاریخی تمدن اسلامی

4- دستیابی به الگوی پیشرفت بر مبنای مؤلفه‌های فرهنگی تمدنی اسلامی-ایرانی

5- شناسایی اصلی‌ترین پارادایم‌ها و گفتمان‌های زمینه‌ساز پیشرفت جهت کمک به طراحی سند

محورها و موضوعات

1- مباحث ماهوی مرتبط با فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی

1-1- چیستی؛ ماهیت، تعریف مفاهیم

- تعریف فرهنگ و تمدن، جهان اسلام و ایران، فرهنگ و تمدن جهان اسلام و ایران

- تمدن اسلامی یا تمدن در جهان اسلام یا تمدن مسلمانان؟

- پیدایش، پیشرفت، پسرفت، رکود، توسعه، انحطاط و الگوی پیشرفت

- نسبت بین فرهنگ و تمدن، با اسلام و ایران

- مفهوم تاریخی فرهنگ و تمدن

2-1- عناصر و مؤلفه‌ها

3-1- شاخصه‌ها و ساختارها‌

- دستگاه‌های مفهومی و سرمشق‌ها (پارادایم‌های) تمدن‌ساز فرهنگ مسلط در هر دوره و تأثیر آن در پیشرفت و انحطاط تمدنی (هژمونی ادوار مختلف تاریخی و تأثیر مثبت و منفی آن در فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی)

- نسبت هژمونی و فرهنگ و تمدن

2- سرچشمه‌های تمدن اسلامی

1-2- قرآن

2-2- سنت نبوی

3-2- ضریب نفوذ آموزه‌های دینی در سیاست اقتصاد، فرهنگ و ... و تأثیر آن در پیشرفت و ركود

4-2- میراث ملل مختلف (ایرانیان، یونانیان، رومیان، سریانیان، هندیان و ...) و نسبت آن با فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی

3- گفتمان‌ها

1-3- نسبت گفتمان عقلانیت و پیشرفت در فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی

2-3- نسبت گفتمان نقلی و پیشرفت در فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی

3-3- نسبت گفتمان اشراقی و پیشرفت در فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی

4-3- نسبت گفتمان تجربی و علوم طبیعی در فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی

4- نهادهای علمی و فرهنگی و نهادهای دیگر جامعه

1-4- جایگاه علم و عالمان در قرآن و سیره نبوی

2-4- مراکز علمی (مساجد، مدارس، کتابخانه‌ها، بیت‌الحکمه‌ها، رباط‌ها، مکتب‌خانه‌ها و ...)

3-4- نهادهای رسمی (حکومتی) و غیررسمی (مردمی) علمی و فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی

4-4- روش‌های علمی و آموزشی

5-4- منابع مالی مدارس و مراکز علمی (خیرات، زکات، صدقات، صله‌ها، وجوهات و ...)

6-4- نهادهای دینی و پیشرفت و ركود (فقاهت، نقابت، وقف، اجتهاد، مرجعیت و ...)

5- سیاست و قدرت

1-5- حضور قومیت‌ها در حاکمیت

1-1-5- شرایط غلبه عرب بر حاکمیت و تأثير آن در پيشرفت يا ركود علمي، فرهنگي و تمدني

2-1-5- حضور عنصر ایرانی در حاکمیت و تأثير آن در پيشرفت يا ركود علمي، فرهنگي و تمدني

3-1-5- شرایط غلبه ترکان و تأثير آن در پيشرفت يا ركود علمي، فرهنگي و تمدني

4-1-5- شرایط غلبه مغولان و تأثير آن در پيشرفت يا ركود علمي، فرهنگي و تمدني

5-1-5- اقتدار غیررسمی (مذاهب، جنبش‌های سیاسی-اجتماعی) و نسبت آن با پيشرفت يا ركود علمي، فرهنگي و تمدني

6-1-5- تمرکزگرایی سیاسی و نسبت آن با پیشرفت و ركود علمي، فرهنگي و تمدني

7-1-5- تمرکززدایی سیاسی و نسبت آن با پیشرفت و ركود علمي، فرهنگي و تمدني

8-1-5- امنیت و پیشرفت و نسبت آن با پیشرفت و ركود علمي، فرهنگي و تمدني

9-1-5- نهاد خلافت و نسبت آن با پیشرفت و ركود علمي، فرهنگي و تمدني

10-1-5- نهاد سلطنت و نسبت آن با پیشرفت و ركود علمي، فرهنگي و تمدني

11-1-5- نهاد امارت و نسبت آن با پیشرفت و ركود علمي، فرهنگي و تمدني

6- مکاتب فکری و طریقت‌ها

1-6- مکاتب فقهی (حنبلی، حنفی، شافعی، مالکی، شیعی و ...) و نسبت آن با الگوی پیشرفت و ركود فرهنگی و تمدنی

2-6- مکاتب کلامی (معتزله، اشاعره، شیعه، مرجئه، خوارج، زیدیه و ...) و نسبت آن با الگوی پیشرفت و ركود تمدنی

3-6- مکاتب فلسفی، و نسبت آن با الگوی پیشرفت و ركود تمدنی

4-6- مکاتب عرفانی و طریقت‌ها و نسبت آن با الگوی پیشرفت و ركود تمدنی

- ظهور گفتمان‌های عرفانی؛ شاخصه‌ها و مؤلفه‌ها

- تطور و تحول گفتمان‌های عرفانی در ادوار تاریخی اسلامی

7- اقتصاد و تمدن اسلامی-ایران

1-7- نوع زندگی اقتصادی (روستایی-کشاورزی، شهری-مبادله‌ای، خرده‌صنعتی و ...) و نسبت آن با پیشرفت فرهنگی و تمدنی

2-7- راه‌ها و مسیرهای اقتصادی، جاده ابریشم، کاروان‌سراها، امنیت جاده‌ها

3-7- بازرگانی و کانون‌های تجاری

4-7- روستاها؛ رونق، تخریب و گرایش به روستانشینی

5-7- تشکیلات مالی و نهادهای اقتصادی (بازار و کاروان‌سرا و کانون‌های تولیدی و ...)

6-7- سیاست‌های اقتصادی پولی و مالی و نسبت آن با پیشرفت و ركود

7-7- جغرافیای جهان اسلام و پیشرفت

8-7- شهرسازي و شهرنشيني

8- هنر و معماری به عنوان شاخصه فرهنگ و تمدن

1-8- نوع‌شناسی هنر به عنوان شاخصه فرهنگ و تمدن و نسبت آن با گفتمان‌های سیاسی

2-8- هنر اسلامی و نسبت آن با گفتمان‌های فرهنگی

3-8- نوع‌شناسی هنر اسلامی و نسبت آن با گفتمان‌های علمی

4-8- هنر اسلامی و نسبت آن با گفتمان‌های اقتصادی

5-8- نوع‌شناسی معماری اسلامی ایرانی به عنوان شاخصه فرهنگی تمدنی و نسبت آن با گفتمان‌های سیاسی ادوار تاریخی

6-8- نوع‌شناسی معماری اسلامی ایرانی و نسبت آن با گفتمان‌های علمی ادوار مختلف

7-8- هنر و هویت اسلامی

9- دیوان‌سالاری و دیوان‌سالاران

1-9- دیوان‌سالاری و تمدن اسلامی

2-9- دیوان‌سالاری ایرانی؛ تسامح یا تعصب

3-9- دیوان‌سالاری؛ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی

4-9- دیوان‌سالاران و حاکمیت

10- وضعیت اجتماعی و فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی

1-10- تحول در قشربندی اجتماعی

1-1-10- دهقانان

2-1-10- شعرا، ادبا، نویسندگان

3-1-10- نظامیان-سپاهیان

4-1-10- روحانیون، فقها و متولیان مذهبی

5-1-10- اصناف؛ (ادبی، علمی، اقتصادی، نظامی و ...)

2-10- مردم و تحولات نظام ارباب-رعیتی در دوره‌های مختلف تاریخ ایران و اسلام

1-2-10- مردم (رعیت) در آموزه‌های دینی و تأثیر آن در پیشرفت و ركود (امر به معروف و نهی از منکر، تولی و تبری و ...)

2-2-10- مشارکت سیاسی مردم و نسبت آن با پیشرفت تمدنی

3-2-10- تأثیر ضریب مشارکت اقتصادی مردم در پیشرفت و ركود تمدنی

4-2-10- تطور و تحول جایگاه و نقش رعیت در تمدن ایرانی اسلامی



3-10- نقش و جایگاه زنان در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی

1-3-10- زن از نظر قرآن و سیره پیامبر

2-3-10- زن در ادوار تاریخی با تکیه بر منابع

4-10- وضعیت پوشاک، خوراک، بهداشت و ...

5-10- جنبش‌های اجتماعی

6-10- اصناف و طریقت‌ها

11- گسترش مناسبات با غرب و تأثیر آن

1-11- تحولات اقتصادی

2-11- تحولات اجتماعی

3-11- تحول فرهنگ و اندیشه

4-11- موانع تاریخی پیشرفت و توسعه

12- زمینه‌ها، سوابق و نتایج اصلاحات تاریخی در ایران

1-12- اصلاحات در ایران

2-12- مصلحان

13- فرهنگ و تمدن اسلامی و جوامع امروزی مسلمان

- رابطه میراث و تمدن اسلامی با جوامع امروزی مسلمان

- هویت جوامع اقلیت مسلمان در کشورهای غیرمسلمان و رابطه آنان با میراث فرهنگ و تمدن اسلامی

14- بررسی و ترسیم فرایند و روند واقعی پویایی و ضعف هر کدام از شاخصه‌‌های تمدنی فوق در ادوار تاریخی فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی

- ریشه‌یابی علل و عوامل اوج و افت فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی در ادوار مختلف