بطور کلی تقسیم بندی شرکت های تجاری بر این گونه خواهد بود و این نوع تقسیم بندی بر اساس مسئولیت شرکا در قبال بدهی خواهد بود:
1. شرکت های سرمایه
2. شرکت های شخصی
3. شرکت های مختلط
4. شرکت های تعاونی
شرکت های سرمایه ، شرکت هایی هستند که شرکا نسبت به بدهی شرکت مسئولیتی ندارند یعنی اگر شرکت منحل شود و امورش تصفیه گردد و بدهی اش محرز گردد شرکا نسبت به این مازاد بدهی مسئولیتی نخواهند داشت
شرکت های سرمایه به دو نوع تقسیم می شوند:
1. سهامی
2. با مسئولیت محدود
که در ادامه توضیح بشتری در این مورد داده خواهد شد.
در شرکت های شخصی شرکا مسئولیت دارند و این نوع شرکت ها نیز دو نوع هستند:
1. نسبی
2. تضامنی
اصولا در شرکت های تضامنی مسئولیت شرکا بیشتر از شرکت های نسبی است و علت ان نیز بدین صورت است که شرکت تضامنی به هر میزان که بدهی داشته باشید این مبلغ را یک شریک به تنهایی می تواند پرداخت کند و خود شریک به سایر شرکا برای پرداخت این مبلغ رجوع کند اما در شرکت های نسبی یک شرکت تنها به همان نسبتی که در تامین مالی سرمایه اولیه شریک سهم بوده در پرداخت بدهی مسئولیت دارد یعنی اگر در تامین سرمایه اولیه شرکت سهیم بوده است نسبت به همان سهم مسئول خواهد بود.
شرکت های مختلط : در قانون تجارت ایران ، 2 نوع شرکت مختلط پیش بینی شده است ،
1. شرکت مختلط سهامی
2. شرکت مختلط غیر سهامی
در قانون تجارت فرانسه نیز از همین 2 نوع شرکت صحبت شده است .در این دو نوع شرکت برخی از شرکا مسئولیت محدود دارند و برخی از شرکا دارای مسئولیت نا محدود می باشند یعنی شرکای ضامن مسئولیتشان نا محدود است و شرکای سهامی و با مسئولیت محدود ، مسئولیتشان محدود است.
شرکت های تعاونی
این شرکت ها بسیار شبیه شرکت های سهامی خاص هستند و چون این نوع شرکت ها جهت اموری چون تعاون ، کاهش هزینه و اهدافی از این قبیل تشکیل می شوند این ها را در دسته ی مجزا قرار می دهند و اما از زمان تصویب قانون بخش تعاون جمهوری اسلامی ایران هستند می توان جدا بودن ان ها را توصیه کرد چرا که این قانون می پذیرد که این ها شرکت های با مسئولیت محدود هستند ولی می توان در قرارداد شرکا این مسئولیت را تغییر داد بر فرض مثال انها را تضامنی و یا نسبی کرد بنابرین این ویژگی شرکت تعاونی نسبت به گذشته قابل توجیه است.
براساس چکیده ای که از انواع شرکت ها گفته شد به طور کلی زمانی که دو یا چند شخص به موجب قرارداد برای عملیات تجارتی اورده های خودشان را به اشتراک می گذارند و سود و زیان حاصله را تقسیم می کنند شرکت تجارتی به عنوان شخصیت حقوقی قانون تجارت به وجود می اید . بنابرین عناصر تشکیل دهنده ی شرکت بدین گونه می باشد:
1. عقد قرارداد
2. پرداختن به عملیات تجارتی ( طبق ماده 2 قانون تجارت(
1. تقسیم سود و زیان
2. آورده های نقدی و غیر نقدی
آورده های شرکا می تواند به صورت نقدی و یا غیر نقدی هرچیزی به غیر از پول ( مانند ماشین الات ، زمین ، امتیاز نامه ، ساختمان و ... ) است اما باید توجه داشته باشید که آورده غیر نقدی از نظر پولی باید در اکثر مواقع با نظر کارشناس رسمی مشخص شود و در بعضی از مواقع خود شرکا تصمیم می گیرند . در بعضی از منابع نیز آورده شده که آورده شریک نیز می تواند به صورت نیروی کار می باشد که برای شرکت ارائه می کند اما بر اساس قانون تجارت در شرکت های سهامی و با مسئولیت محدود آورده به صورت نیروی کار نمی تواند باشد اما در شرکت های مختلط ( سهامی و غیر سهامی ) مشکلی نخواهد داشت.
بنابرین برای تاسیس یک شرکت تجارتی باید به این موارد توجه داشته باشید ، موسسه حقوقی ملک پور.....
اصولا بیشتر شرکت هایی که در ایران به ثبت می رسد شرکت های تضامنی و با مسئولیت محدود می باشد که لازم است توضیحات بشتری در این باره داده شود:
مهمترین مطلبی که در این مورد به نظر می رسد مسئولیت شرکا در این دو شرکت می باشد . هر زمانی که به مسئولیت شرکا اشاره می کنیم دوره پس از تصفیه و انحلال است . همانطور که توضیح داده شد ، در شرکت های سرمایه اگر شرکت منحل شود و امورش تصفیه گردد و بخشی از بدهی های شرکت پرداخت نشده باقی بماند شرکا در قبال بدهی هیچ گونه مسئولیتی نخواهند داشت و تنها راه حلی که برای طلبکارها باقی می ماند این است که علیه مدیر عامل اقامه دعوی کنند و این مورد هم تنها در صورتی امکان پذیر است که بدهی ناشی از تخلف مدیر باشد لایحه اصلاح قانون تجارت این مورد را صراحتا بیان می کند.
و اما در شرکت های تضامنی و نسبی شرکا مسئولیت دارند باید پاسخگوی بدهی های شرکت باشند یعنی پس از انحلال و تصفیه امور مسئول بدهی های شرکت هستند . یعنی در صورت وجود بدهی ، طلبکارها حق مراجعه به هر یک از شرکا صرفه نظر از سهام هر یک را دارند . بنابرین مسئولیت شرکا نا محدود است.
ماده ی 116 قانون تجارت به تعریف شرکت تضامنی می پردازد :
شرکت تضامنی شرکتی است که تحت اسم مخصوص برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود و اگر دارایی شرکت برای تآدیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت هستند بر طبق این ماده می توان نتیجه گرفت که انحلال شرکت موجب از بین رفتن شخصیت حقوقی شرکت نمی باشد و این شخصیت توسط شرکا ادامه خواهد یافت . بر طبق ماده ی 118 قانون تجارت شرکت تضامنی وقتی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی تآدیه و سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد . برای تاسیس شرکت تضامنی باید شرکت نامه تنظیم شود و به اداره ثبت شرکت ها همراه سایر مدارک سلیم شود.
بر طبق قاعده ی کلی و بر طبق ماده ی 124 قانون تجارت :
مادام که شرکت تضامنی منحل نشده باشد مطالبه قروض ان باید از خود شرکت به عمل آید و پس از انحلال طلبکاران شرکت می توانند برای وصول مطالبات خود به هر یک از شرکا که بخواهند و یا به تمام انها رجوع کنند اما بر طبق ماده ی 129 قانون تجارت :
طلبکاران شخصی شرکا حق ندارند طلب خود را از دارایی شرکت تامین یا وصول کنند ولی می توانند نسبت به سهم مدیون خود از منابع شرکت یا سهمی که در صورت انحلال شرکت ممکن است به مدیون مزبور تعلق گیرد هر اقدام قانونی که مقتضی باشد به عمل آورند . در واقع راه حل این است که شرکت از محل سودی که به شریک تعلق می گیرد بدهی شریک را به طلبکار او بپردازد ، سهم الشرکه را نمی تواند بپردازد ولی سود آن را می تواند بپردازد زیرا سهم الشرکه رضایت سایر شرکا را می خواهد اما در سود لازم بد نیست که این کار انجام شود.
اکثر شرایط گفته شده در رابطه با شرکت های تضامنی در رابطه با شرکت های نسبی نیز صادق است ولی انچه که مهم است ذکر این نکته است که مسئولیت شرکا در مقابل بدهی به نسبت سهم الشرکه می باشد.