استان بوشهر از دیر باز به صورت یکی از مراکز عمده اصلی ساخت لنج محسوب شده و بر پیشینه صنعتی آن نام و خاطره بسیاری از صنعتگران هنرمند و مشهور محفوظ مانده است.
این صنعت در سال هاى اخیر به واسطه افزایش مبادلات دریایى و صید ماهى از رونق زیادى برخوردار شده است .
نیروى شاغل این صنعت منحصر به همان " گلافان یا سازندگان لنج و قایق " قدیمى است.
مصالح اولیه مورد نیاز لنج سازی چوب هاى جنگلى مقاوم در مقابل رطوبت براى اسکلت و تخته هاى مرغوب هندى به نام ساى براى بدنه آن است. هنوز وسیله کار گلافان بسیار ابتدایى است که سبب کندى کار و کمى تولید سالیانه مى شود.
از مهم ترین مراکز تولید این صنعت در استان می شود به شهرهای بوشهر، بندر گناوه، بندر ریگ، جزیره شیف و برخى دیگر از بنادر استان اشاره کرد
لنج و لنج سازی از روزگاران قدیم ریشه در زندگی مردمان ساحل جنوبی کشور داشته که به مرور زمان و با آمدن فن آوری های جدید این دو دستخوش تحولات بسیاری شده اند، به طوری که لنج ها که زمانی به وسیله بادبان های بزرگ و در صورت نوزیدن باد با پارو حرکت می کردند امروزه توسط موتورهای بسیار قوی گازوئیلی حرکت می کنند و لنج سازانی که با استفاده از وسایل و ابزارهای دستی ساده و یا مرکب لنج هایی با تناژ پایین را چند ماهه می ساختند ولی امروزه با استفاده از ماشین ها و ابزارهای برقی لنج های بسیار بزرگتری را در همان مدت و یا مدت کمتری می سازند.
لنج سازان قدیمی برای آموزش فن لنج سازی که در گویش محلی به آن گلافی می گویند به فرزندان خود ابتدا چگونگی ساخت لنج های کوچک را آموزش می دادند تا آنها هر چه بیشتر با نحوه ساخت و نسبت های اجزای بدنه لنج آشنا شوند.
کم کم این ماکت ها به حالت تزئینی و سوغات تبدیل شدند که افراد آنها را به عنوان هدیه به یکدیگر می دادند، اگر از منظر دیگر به این ماکت ها بنگریم آنها را می توان پیام آوران گذشته سخت و درد و در عین حال پر از خاطره حاشیه نشینان خلیج فارس دانست .
حتی افرادی که با فرهنگ، تمدن و تاریخ مردم ساحل خلیج فارس آشنا نباشند با دیدن این تحفه خود را محو زیبایی و دقت به کار رفته در این کار هنری می یابند قطعات دور ریز چوب های زیبا و مقاوم مورد مصرف در ساخت لنج هم توانسته است نظر بعضی از جوانان استان را به خود جلب کند و ساخت ماکت از لنج یکی از هنرهای زیبا در بین آنان به شمار می رود که در ابتدا جنبه خود مصرفی داشته ولی اکنون به بازار های بزرگ ، شهر و استان های اطراف و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس عرضه می شود.
ولی می شود با اجرای برنامه های آموزشی لازم جوانان محلی مستعد و علاقه مند به ساخت ماکت های لنج بتوانند با اصول طراحی و رعایت تناسب و بهبود کیفیت ابزارهای مورد مصرف آشنا شوند و نهایتا ماکت هایی تولید کنند که بتوانند در صحنه رقابت در بازارهای داخلی و خارجی گوی سبقت را از دیگر صنعت گران هنرمند این رشته برباید.
گاهی از چوب های زیبا و مقاوم لنج که کم هم نیست توسط جوانان برای ساخت ماکت لنج استفاده می شود. این هنر در ابتدا به عنوان سرگرمی صورت می گرفت، اما همانطور که گفته شد امروزه پای این ماکت های زیبا علاوه بر بازارهای ایران به کشورهای همسایه نیز بازشده است.
وجود چوب های دور ریز کارگاه های لنج سازی، علاوه بر رونق بخشیدن به تولید ماکت های لنج، برخی هنرمندان خلاق گناوه ای از جمله استاد این رشته سعید معرف را به خلق آثار بدیعی از چوب وا داشته که جذابیت آن بیشتر به دلایل شکل های زیبا و ظریف آن است که به شکل های مختلف طراحی شده و از قبیل تولیداتی است که بی تردید مورد توجه هر گردشگر تازه وارد به بندر قرار خواهد گرفت. کسب و کار " گلافی" زمانی سکه بود استاد سعید معرف با اینکه بسیار جوان است ولی دست هایش کار را خوب می شناسند و دلش عمری است که با پیشه مردمان این منطقه ساحل نشین عجین شده است البته او با لنج و دریا بیگانه نیست چرا که پدرش ناخدای لنج بوده و از بچگی با فوت و فن لنج آشنایی دارد.
کارش ساختن ماکت لنج است، خودش می گوید: " گلافی "مدتی کسب و کارش به قول معروف سکه بود اما این روزها به دلیل تحریم ها تولیداتش در کشورهای همسایه جایگاهی برای فروش و عرضه ندارد .
مرد جوان از بیکاری می ترسد و نمی داند که کارگاه سنتی ماکت لنج سازی تا چه زمانی سرپا می ماند، یاد کسادی بازار که می افتد، نفسش می گیرد، چون که ارمغان بیکاری دست های خالی است و شرمندگی در برابر زن و فرزند. ولی مرد جوان با تمامی این مشکلات دلسرد نیست و برای امرار معاش و کسب روزی حلال هنوز دستش به کار می رود و دل گرم است چون که او در اندیشه روزهای آینده است؛ هر چند دلش هنوز قرص نیست اما حالا باید کار کرد، چوب ها آماده اند، مرد گلاف هنوز ماکت لنج می سازد.
گفتگویی با سعید معرف ماکت ساز لنج استان بوشهر انجام دادیم که در این گفتگو به بیان نحوه آشنایی با لنج و ماکت و ساخت آن پرداخته است.
اواخر دهه هفتاد پدرم ناخدا عزیز برای من و برادرم "کپری" لب خور ساخت که در آن از لنج ها و قایق هایی که در آن منطقه می ایستادند نگهبانی کنیم، از آنجا بود که با لنج و نحوه ساخت آن آشنا شدم و هنگامی که شیفت نگهبانی من آغاز می شد ساعت ها می نشستم و به بدنه لنج ها نگاه می کردم.
کم کم با اجزای لنج مانند "قمباره" ) اتاق ناخدا (، "خن"(انبار پایین لنج ( ، "سکان" ) فرمان لنج ( و دیگر قسمت ها آشنا شدم و نحوه ساخت آن را به صورت نظری آموختم و برای اولین بار تصمیم گرفتم که ماکتی از "ماشوه" )نوعی لنج کوچک ( بسازم، اما دنبال راهی بودم که این ماکت را به ساده ترین حالت ممکن بسازم، به همین خاطر کاغذ و خط کش و مداد آوردم و با مختصر آشنایی که با رسم و ریاضی داشتم شروع به طراحی یک لنج با اسکلت درونی آن کردم.
بعد از آن مقداری چوب خریدم و الگوهایی از نقشه استخراج و روی چوب پیاده کردم و قطعات را برش زده و با دقت مطابق طرح مونتاژ کردم اما لنج جالبی از آب در نیامد ولی آن اولین کار من بود که به همراه پدرم که ناخدای لنج های صادراتی به ابوظبی بود دادم تا آن را در امارات بفروشد.
شروع به کار ماکت سازی لنج به صورت رسمی پس از پایان خدمت سربازی من هم مانند بسیاری از جوانان گناوه ای جذب بازار و در مغازه ای مشغول به کار شدم اما کار کردن در بازار با روحیات من سازگار نبود و پس از دو سال تصمیم گرفتم به کار مورد علاقه ام یعنی ماکت سازی لنج روی بیاورم چون که می دانستم بازاری برای عرضه این ماکت ها وجود دارد که می توانم آنها را با قیمت خوب به فروش برسانم.
با مختصر وسایلی که در خانه داشتم و مقداری چوب ساج در حیاط خانه شروع به ساخت ماکت کردم و پس از ساخت چندین ماکت در خرداد سال 58 تصمیم گرفتم برای عرضه کارهایم به کشورهای حوزه خلیج فارس سفر کنم و به همین خاطر به عنوان ملوان لنج های صادراتی به امارات رفتم و در آنجا ماکت هایم با استقبال چشمگیری از سوی توریست ها و مردم امارات روبرو شد .
پس از آن تقاضا آنقدر زیاد شد که دیگر نمی توانستم در حیاط خانه کار کنم و به همین دلیل کارگاه کوچکی دایرکردم و دستگاه برش چوب و دیگر وسایل مورد نیاز را تهیه و کار را کمی بیشتر گسترش دادم.
این روند به طوری پیش رفت که سه ماه مشغول ساختن ماکت می شدم و یک ماه برای صادر کردن و فروش آنها به خارج سفر می کردم به نوعی سالانه سه مرتبه می توانستم تولیدات کارگاهم را صادر کنم.
البته در این مدت به عنوان ملوان می بایستی وظایفی که بر عهده داشتم را انجام دهم و اینکه چند روز را در مسیر رفت و برگشت هدر می دادم و این باعث می شد که وقت زیادی از من تلف شود و نتوانم به کار اصلی خود برسم به همین خاطر تصمیم گرفتم که تولیدات کارگاه را با لنج به خارج ازکشور صادر و خودم با پرواز هوایی به کشور امارات سفرکنم.
در این چند سال پیشرفت در کارم به وضوح دیده می شد و دیگر نمی توانستم تمامی مراحل تولید تا فروش را به تنهایی انجام دهم به همین دلیل فروش ماکت ها را به شخص دیگری سپردم و کارگاه بزرگتری را در اوایل سال 09 دایر کردم و آن را با عنوان شرکت تعاونی ساج جنوب گناوه به ثبت رساندم و برای گسترش تولید و صادرات جذب نیرو کردم به صورتی که قسمت های مختلف تولید که شامل برش قطعات، مونتاژ، رنگ آمیزی و خیاطی هست را به شاگردانم سپردم و اینگونه چند نفر دیگر هم با خودم مشغول به کار کردم.
چگونگی صادرات ماکت ها به کشورهای همسایه نحوه فروش به این صورت بود که تولیدات را با لنج به کشور امارات و شهر ابوظبی می فرستادم و در آنجا با پرداخت مختصر گمرکی ماکت ها را در بازاری که به همین منظور در نظر گرفته شده بود عرضه می کردم.با وجود اینکه ویزای سیاحتی داشتیم می توانستیم کار فروشندگی محصولات را ادامه دهیم، اما متاسفانه در این اواخر تمامی این امکانات از ما گرفته شد و به عنوان مثال گمرکی اجناس 09 برابر شد.
همچنین مکانی که برای فروش اجناس در نظر گرفته شده بود از ما گرفته شد و همچنین فرصتی که به ما برای فروش اجناس داده می شد نیز برداشته شد و هر لنج ایرانی فقط اجازه تخلیه بار را دارد.
و اما وضعیت کار در حال حاضر در این هفت سال فعالیتم گسترش و پیشرفتی هر چند آهسته و پیوسته داشته ام که این دو را مدیون برنامه ریزی و آینده نگری واقع بینانه هستم.
من اکنون با مختصر فروشی که در بندر گناوه دارم روزگار می گذرانم اما در شرایط کنونی با قطع صادرات و کاهش شدید فروش دور نمای واضحی از آینده ندارم و امیدوارم هر چه زودتر شرایط بهتری بوجود آید.