نقش تلاش و كار در تربيت و بهداشت رواني انسانها
انسان موجودي است كه داراي روح و عواطف و احساسات زيادي است و سرشار از هيجانات كاذب و حقيقي كه اين هيجانات مي‌تواند بر روح و جسم انسان اثرگذار باشد و مسير انسان را تغيير دهد همه به سوي خير و همه به سوي بشر.
از آنجايي كه انسان نياز به زنده ماندن و زندگي كردن دارد پس بايستي كه به دنبال كار و تلاش باشد تا بتواند مايحتاج خويش را تامين كند انسان با داشتن كار و شغل مي‌تواند بسياري از مسائل روحي و رواني خويش را حل كند چون با داشتن كار و سرگرم بودن و انجام آن شغل ذهن انسان به هرست و سويي كه بتواند او را گرفتار كند نمي‌رود يا شايد كمتر دچار گردد كار جوهر هر انسان مي‌باشد انسان با تلاش و كوشش مي‌تواند به خواسته‌هاي مادي و معنوي خويش برسد مي‌توان در جمله‌اي كوتاه گفت «كه اگر آب بي‌حركت باشد و در جايي ساكن تبديل به مرداب مي‌گردد در حالي كه آب روان و جاري رودخانه‌اي پرخروش و رونده است كه حركت مي‌كند تا به جايي بزرگتر و هدفي بالاتر برسد مثل دريا يا اقيانوس» پس انسان نيز بايد در حال حركت و كار تلاش مستمر باشد تا بتواند نيازهاي مادي و معنوي خويش را مرتفع كند.
چون جسم و روح روان آدمي هر دو نياز به تحرك و حركت اصولي و خوب دارد انسان فعال و كوشا هميشه دنبال هدفهاي والا و برتر بوده و هست. گاهي مستقيم و گاهي غيرمستقيم اين كار و تلاش بر جسم و روان انسان تأثيرگذار بوده هست.
هرچه بهتر است كه به اين كار و تلاش ست و سو هدف دارد كه موجب تعالي به كمال رسيدن باشد آنهم كمالي مطلوب كه از ديدگاه اسلام تعريف شده است.
در قرآن كريم خداوند مي‌فرمايند «بونيت زمين قدم برداريد و از رزق آن بخوريد» اين آيه كنايه از آن دارد كه براي بدست آوردن روزي بد كار وعمل بپردازيد.
بهداشت روان مستلزم اقدامات ويژه‌اي است كه به منظور پيش‌گيري يا درمان و مهار ناهنجاري‌هاي اخلاقي روان شناختي طراحي و اجرا مي‌شود با وجود آنكه بهداشت روان گسترة وسيعي از پيش‌گيري تا اصلاح و درمان را شامل مي‌شود يافته‌هاي نشان مي‌دهد كه فعاليت‌هاي پيش‌گيرانه در بهداشت رواني از اهميت ويژه‌اي برخوردار است يكي از مفاهيمي كه بيش از همه با بهداشت رواني چه بعنوان پيشگيري و چه بعنوان ابزار درماني ارتباط دارد «كار» است امروز فوايد رواني و جسمي كار تا به آن حد است كه از آن بعنوان راهكار و تكنيكي در درمان اختلاف رواني استفاده مي‌شود.
درمان با كار در بعضي از اختلاف عضوي و عصبي بيشتر بيماريهاي رواني به عنوان يك درمان كننده بكار برده مي‌شود زندگي انسان همواره با كار تلاش پيوند خورده است نگاهي به آثار تمدنهاي باستاني به ما مي‌گويد كه هيچ گاه بشر بدون كوشش نبوده است.
يكي از عوامل تربيت كه خيلي ساده است و متأسفانه به آن كمتر توجه مي‌شود عامل كار است كار اگر از هر عامل ديگري اگر سازنده نباش نقشش در سازندگي روح كمتر نيست هم تربيت بر كار موثر است و هم كار بر تربيت يعني اين دو علت يكديگر هستند و هم معلول يكديگر انسان سازنده و خالق و آفريننده كار خودش است و هم كار (نوع كار) خالف آفريننده روح و چگونگي انسان.
كار از ديدگاه اسلام:
در اسلام بيكارري مردود و مطرود است و كار بعنوان يك امر مقدس شناخته شده است در حديثي آمده است «خداوند مؤمني را دوست دارد كه داراي حرفه است و بدان اشتغال دارد دوست دارد» يا در جايي ديگر گفته شده است: «كسي كه خود را براي زندگيش به زحمت مي‌اندازد مانند كسي است كه در راه خدا جهاد مي‌كند» حديثي از حضرت علي(ع) كه مي‌فرمايند «اگر تو نفس خود را به كاري مشغول سازي او تو را احسابي مشغول مي‌سازد» يا اينكه در جايي ديگر پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايند «عبادت و پرستش خداوند هفتاد جزء دارد كه بالاترين جزء آن طلب روزي حلال است كار باعث مي‌شود كه قوه خيال چندان مجالي براي انحراف نداشته باشد و اصولاً يكي از مهمترين علل ارتكاب به گناه بيكاري است نفس انسان كه همان قوه خيال اوست اگر بيكار باشد انسان را به فساد مي‌كشاند اشتغال بكار باعث مي‌شود كه انرژيهاي متراكم شده به حالت انفجار نرسد و هم‌چنين باعث مي‌شود كه انسان از افكار و خيال شيطاني و پوچ بدور باشد.
در جايي ديگر امام باقر(ع) مي‌فرمايند «كسي كه براي بي‌نيازي از مردم رفاه خانواده كمك به همسايگانش در طلب روزي حلال باشد در روز قيامت خداوند را در حالي ملاقات مي‌كند كه چهره‌اش مانند شب چهارده مي‌درخشد»
البته خداوند در قرآن كريم همه چيز پيامبر اكرم(ص) امامان معصوم(ع) در اين باره بسيار ارزشمند و موثري را براي همه مايه ارمغان آورده و سخنان به جاي گذاشته‌اند كه جاي شكر دارد كه اين فقط در دين بين اسلام وجود دارد و ما را در رسيدن به هدف در اين مسير هدايت مي‌كند.
آثار كار تلاش بر بهداشت رواني و تربيت انسانها را مي‌توان برشمرد:
1- نگرش مثبت به خود: او كار خود را داراي نتيجه‌اي مي‌بيند كه ديگران نيز از آن بهره‌مندند اين باعث مي‌شود كه افزايش حرمت و عزت نفس و نگرش مثبت او به خودش.
2- كسب هويت: او بعلت ايفاي نقش موثر در خانواده و جامعه به هويت نسبتاً كاملي دست مي‌يابد و نواقص آنرا در تعاملات اجتماعي محل كار برطرف خواهد بود.
3- شناخت بهتر امكانات، خواسته‌ها، تواناييها و اهداف علايق ما علايق و اهداف خود را مي‌شناسيم؟ آيا مي‌دانيم براي چه زندگي مي‌كنيم؟ براي چه كار مي‌كنيم؟ براي چه شغل فعلي را انتخاب كرده‌ايم يا دانشگاه رفته‌ايم؟ بيشتر مردم نمي‌دانند براي چه زندگي مي‌كنند و چه از زندگي خود مي‌خواهند فردي كه اهل كار و تلاش است جست نيل به موقعيتهاي بيشتر شغلي و اجتماعي براي خود شناخت خود وقت مي‌گذارد تا توانايي و استعدادها.
اهداف و علايق خود را بشناسد آنها براي مقاصد خود بهره گيرد انسان قبل از آزمايش خودش مي‌داند چه استعدادهايي دارد با آزمايش استعدادهاي خود را كشف مي‌‌كند تا انسان دست به كار نزده نمي‌تواند بفهميد كه استعداد اين كار را دارد يا ندارد انسان با كار (خود را كشف مي‌كند) و خود را كشف كردن بهترين كشف است.
تا انسان دست به كار نزد نمي‌تواند بفهمد كه استعداد اين كار را دارد يا ندارد انسان با كار (خود را كشف مي‌كند) و خود را كشف كردن بهترين كشف است.
انسان هميشه بدنبال كار مورد علاقه‌اش است و كاري را كه از پس آن برآيد و اين باعث مي‌شود كه در آينده شاهكارهاي عجيبي و خوبي را بيافريند در رابطه با كار و شغلش ولي بيكاري فرد را به سوي پوچي و بيهودگي خواهد برد.
4- افزايش علم و آگاهي: كار روي عقل و فكر انسان اثر مي‌گذارد انسان با كار تجربه كسب مي‌كند و علم بدست مي‌آورد و كار «مادر» علم است كار منشاء علم است و كار موجب اصلاح و تربيت و تنظيم و تقويت انسان مي‌شود.
5- عدم احساس يأس و نااميدي: فردي كه مشغول كار است بدليل ديگري با حقايق زندگي مي‌داند كه زندگي آرماني براي هيچ انساني وجود ندارد لكن از تلاش و كوشش باز نمي‌ايستد و اگر زماني هم با مشكل يا مانع روبرو شود ضمن اينكه دچار يأس و نااميدي نمي‌گردد آن را مانع نداشته بلكه تنگناهاي تلقي مي‌كند كه با كمي تلاش مي‌توان از آن گذشت.
6- سرمايه‌گذاري درست انرژي‌ها: انسان مجموعه‌اي از انرژيهاي رواني و جسمي است كه راهي براي بروز رفتاري مي‌جويند وقتي اين انرژيها علاقه فرد متوجه كار است بصورت ناهنجار سرمايه‌گذاري نمي‌شود و باعث بروز ناهنجاريهاي فردي و اجتماعي نخواهد شد.
7- احساس رضايت مندي از زندگي: فردي كه مشغول كار است احساس ارزشمندي به او دست مي‌دهد و كارش را داراي نتيجه مادي و معنوي مي‌داند و محدوديتهاي موجود را درك مي‌كند و از زندگي بيشتر احساس رضايت و خوشي مي‌كند و كمتر گرفتار نارضايتي و ناخوشي مي‌شود.
8- برقراري ارتباطت مناسب دوستانه و صميمانه با ديگران محيط كار يك محيط اجتماعي است وقتي كه بتواند با ديگران ارتباط برقرار كند انسان سالمي است اين ارتباط باعث روابط عميق و صميمي بلند مدت مي‌شود.
9- احساس تعهد و مسئوليت در زندگي: فرد اهل كار ضمن پذيرفتن مسئوليت در محل كار مي‌آموزد كه نسبت به كل زندگي تعهد داشته باشد به آن پايبند و عهده‌دار زندگي خويش است و انتظار ندارد ديگران براي او زندگي بي‌دغدغه‌اي فراهم كنند برخلاف كسي كه بيكار است مسئوليت خود و زندگي را بر عهده ديگران مي‌بيند.
10- دوست داشتن ديگران و لذت بردن از محبت آنها: فرد شاغل از آنجا كه داراي حسب و نفس مثبت و احساس ارزشمندين مي‌تواند چوشش اين علاقه را در محبت و عشق به ديگران نشان دهد او از هر اقدامي براي ديگران فروگذاري نمي‌كند و احساس شبتن را به ديگران به هر شكلي نشان مي‌دهد.
11- ابراز ناراحتي‌ها به شكل جامعه پسند: فردي كه اهل كار و تلاش است ناراحتي‌هاي خود را به نحو قابل قبول جامعه پسند آشكار مي‌كند حضور در محيط كار و تعامل با ديگران بسياري از مشكلات دروني و بيروني او را تخليه يا حل مي‌كند ولي فرد بيكار توان سازگاري كمتري دارد و بيشتر بسوي انحرافات اجتماعي پيش مي‌‌رود.
12- كنترل قوه خيال: انسان يك نيرويي دارد و آن اين است كه دائماً ذهن و خيالش كار مي‌كند اگر انسان قوه خيالش را در اختيار خودش نگيرد انسان را فاسد مي‌كند و اگر آزاد باشد قوه خيال او منشاء فساد اخلاقي و اختلالات جسمي و رواني انسان مي‌شود اگر اين قوه خيال ست و سو داشته باشد بطور منظم ان را مي‌شود گفت تعقل و تفكر.
13- پذيرش واقعيتها همانگونه كه هست: كار و محيط انسان را از خيال پردازي كودكانه و افراطي بدور نگه مي‌دارد.
14- احساس شخصيت: انسان در اثر كار و مخصوصاً اگر مقرون به ابتكار باشد به حكم اينكه نيازش را از ديگران برطرف كرده است در مقابل ديگران احساس شخصيت مي كند يعني احساس حقارت نمي‌كند.
15- عدم تفاخر به خود و تحقير ديگران: ديگران را كوچك نمي‌شمارد و حقير جلوه نمي‌دهد و خود را نسبت به ديگران برتر مي‌داند و ارج نشان نمي‌دهد اين حالت خضوع و تواضع بر حضور قلب او مي‌افزايد از قساوت قلب بدور نگاهش مي‌دارد او در محيط كار هم زير دست بودن را درك كرده و هم مافوق بودن را اين گونه رفتار خوب و انساني را هم در خانواده دارد و هم‌چنين با آشنايان و دوستان رفتار خوب و مناسب و انساني از خود نشان مي‌دهد.
16- مستقل است وستر مي‌گويد هر وقت احساس درد و رنج بيماري مي‌خواهد مرا از پاي در بياورد به كار پنا مي‌برم كار بهترين درمان دردهاي دروني من است سقراط مي‌گويد: كار سرمايه سعادت و نيكبختي است بهترين مدرسه بعد از ديانت براي تربيت انسان مدرسه كار مي‌باشد حضرت علي(ع) مي‌فرمايند: «بهترين تفريح كار است.
برو كار مكن مگو چيست كار كه سرمايه جاوداني است كار

نعمت عبدلي
دانشجوي مديريت كسب و كار پودمان 1