1ـ سن و نقش خانوادگي

مسأله اوقات فراغت به عنوان يك مسأله تعيين كننده و حساس مطرح مي شود جوانان در مورد چگونگي گذران اوقات فراغت نيز خواستها و گرايشهايي متفاوت از پدران و مادران خود دارند. بعضي از اين تفاوتها طبيعي و ناشي از تفاوتهاي سني و مقتضيات آن است يعني جوانان علاوه بر نيازهاي زيستي اوليه نيازهاي ثانويه اي نيز دارند مانند: محبت، معني جويي براي زندگي، تعلق خاطر به گروه و جمع متجانس با خود، امنيت، احساس ارزشمندي و موفقيت، نوآوري، همدلي و همدردي نياز به احساس كمال، تعالي و پيشرفت پذيرفته شدن توسط گروه همسال، شناخت ارزشهاي اخلاقي. بعضي از صاحب نظران معتقدند كه پاسخ عاقلانه و منطقي به تمايلات و خواستهاي اقتصادي و فن آورانه كه به افزايش قيمت وقت آزاد كمك مي كند ممكن است به تشويق توسعه اوقات فراغت منجر شود. اين امر از طريق سرمايه گذاري و خدماتي عملي خواهد بود كه امكان استفاده و لذت بردن از مسافرت، ورزش، پرداختن به امور هنري، آموزش مناسب براي دور شدن از جو خشن و جدي كار، تقويت تمايلات مردم در مورد گذران اوقات فراغت را فراهم مي سازد.

نتيجه اين تلاشها ممكن است به تقاضا براي بازنشستگي زودرس، اشتغالات نيمه وقت ، استقبال جوانان از فرصتهاي مطالعاتي و همچنين تقاضا براي تقليل ساعات كار بينجامد كه اينهمه مي تواند به توزيع كار ميان تعداد بيشتري از نيروهاي آماده به كار منجر شود البته اين راه حل را بايد به عنوان يك چاره انديشي درازمدت تلقي كرد زيرا به عللي كه قبلاً مورد اشاره قرار گرفت اوقات فراغت نمي تواند مشكلات كساني را كه در حال حاضر بيكار هستند در كوتاه مدت حل كند به هر حال بسياري از كارگزاران سطح بالا كه مهارت آنان محرز است معتقدند بهرة آنها از ساعات فراغتشان بيش از حداكثر درآمدي است كه از طريق شغل و حرفه و زور بازوي خود به دست مي‌آورند.

2ـ عوامل فردي، اجتماعي

نظريه هاي زيست شناختي و روانشناختي، بازي و تفريح را يكي از منابع رفع نيازهاي انسان دانسته و آن را نوعي برون ريزي انرژي و تنش زداني مي دانند. از اين رو كار را نوعي فعاليت تنش زا و فعاليتهاي تفريحي را متضاد آن تلقي مي كنند. همچنين انسان بوسيله بازي مي تواند از اثرات مضر و زيان آور خستگي ناشي از كار جلوگيري كند.

3ـ خانواده

نهاد خانواده با توجه به خصوصياتي كه دارد مي تواند نقش بسيار مهمي در امر گذران اوقات فراغت ايفا كند. هر فرد ساعات متعددي از شبانه روز خود را در خانه به سر مي برد كه از اين اوقات براي استراحت، غذا خوردن، رفع خستگي، گفتگو با ديگر اعضاء خانواده، مطالعه، بازي و مانند آن استفاده مي كند. بديهي است كه خانواده به عنوان يكي از واحدهاي اجتماعي با ديگر واحدها و نهادها در تماس و از انها متأثر است همانگونه كه بر آنها تأثير مي گذارد در ارتباط با موضوع مورد بحث نيز اين قاعده مصداق پيدا مي كند مثلاً شرايط فعلي افراد خانواده بر نحوة گذران اوقات فراغت آنها اثر مي گذارد. افرادي كه از يك كار سخت و فشرده روزانه به خانه برمي گردند نمي توانند افراد خلاق، فعال و پراحساسي باشند.

علاوه بر تأثيري پذيري نحوة گذران اوقات فراغت از محيط شغلي، اين امر به عوامل ديگري نيز وابسته است از جمله پايگاه اجتماعي خانواده است كه خود به موقعيت شغلي پدر بستگي دارد و تا حد زيادي حوزة رفت و آمدهاي خانوادگي بيرون از محدودة خويشاوندان، ميزان درآمد، مسافرتهاي مشترك خانواده، مدت و محل اين مسافرتها را مشخص مي كند همچنين استفاده از تعطيلات آخر هفته دقيقاً به ميزان درآمد خانواده بستگي دارد. علاوه بر اين، وجود مراكز متعدد تفريحي، علمي، هنري و آموزشي سبب مي شود نقش خانواده در امر گذران اوقات فراغت تحت الشعاع قرار مي گيرد. حضور وسائلي مانند تلويزيون و ويدئو در خانه ها باز هم به نوبة خود بر نقش خانواده تأثير گذاشته آن را كمرنگ تر مي كند . با اينهمه به خصوص در جوامع غيرصنعتي هنوز هم خانواده ها مي توانند در راهنمايي و هدايت جوانان در گذران صحيح اوقات فراغت نقش بسيار مهمي ايفا كنند.

خانواده مي تواند با توجه به شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي خود امكانات مناسبي براي گذران اوقات فراغت اعضاي خود فراهم آورد. شناختي كه پدر و مادر از ويژگيهاي شخصيتي، استعداد، خواسته و اميال، نقاط ضعف و قوت و حيات فرزندان خود دارند. آنان را به عنوان مراجع صالحي براي كمك به گذران صحيح فراغت فرزندانشان مطرح مي سازد.

در زندگي انسان لحظه ها و اوقاتي وجود دارد كه از اهميت و حساسيت فوق العاده اي برخوردار است. اين اوقات مي تواند فرصتي براي رشد و شخصيت فرد باشد يا به عكس موجب بروز اختلالات رفتاري و انحرافات اخلاقي و بزهكاري اجتماعي شود.

منظور از اوقات فراغت فرصتهايي است كه انسان مسئوليت‌پذير هيچگونه مسئوليت و كار موظفي را به عهده ندارد، و همه چيز در اختيار او مي باشد تا با ميل انگيزه خودش به برنامه خاصي بپردازد. به مسأله اوقات فراغت دانش آموزان مقطع راهنمايي و متوسطه با توجه به تراكم و فشردگي برنامه هاي درسي بايد بيشتر توجه شود. بايد توجه شود. بايد توجه داشت كه انحرافات اخلاقي و رفتاري به طور ناكهاني ظاهر نمي شود، بلكه به تدريج شكل مي‌گيرد.

اين حقيقت موجب مي شود كه والدين در طول سال تحصيلي نتوانند انحرافات اخلاقي و رفتاري فرزندان خود را مورد سنجش قرار دهند.

در اوقات فراغت، فرزندان زير فشار و تنشهاي درسي نيستند و فرصتي است كه والدين عادات غلط رفتاري و اخلاقي فرزندان را اصلاح كنند. به عبارت ديگر مي شود گفت كه اوقات فراغت مناسب ترين زمان براي اصلاح بسياري از اختلالات رفتاري نظير پرخاشگري، افسردگي ، اضطراب كم رويي و ... است. و به اين نكته بايد توجه نمود كه هر رفتاري قابل اصلاح است. اما اعمال هر روشي به وسيله هر كسي و در هر شرايطي ممكن است موثر واقع نشود .

گذران اوقات فراغت براي استراحت و رفع خستگي، تفريح و سرگرمي، رشد شخصيت يا شكوفايي خلاقيتهاي ذهني مي باشد كه در هر حالت مطلوب و خوشايند است. از ويژگيهاي اوقات فراغت 1ـ انگيزه 2ـ انتخاب است.

اين دو ويژگي موجب مي شود كه اوقات فراغت، مستقل از هدف آن، خوشايند و مطلوب باشد.