کارآفرینان زیست محیطی افرادی هستند که کسب و کارهایی نوین و اغلب با هدف کسب سود ایجاد می کنند که در جهت رفع مسائل و چالش های زیست محیطی است. این افراد مورد توجه بسیار زیاد طرفداران محیط زیست و همچنین متخصصان حوزه کسب و کار قرار می گیرند. با این وجود تا چند سال گذشته کمتر کارآفرینی تلاش می کرد قهرمان یک جنبش زیست محیطی باشد. به گفته هاردین، افرادی که فرصت ها را تشخیص و انتخاب می کنند (کارآفرینان) بیش از هر فرد دیگری بر سر دوراهی زیست محیطی هستند. به گفته هاردین همه به سمت خرابه ها هجوم می برند تا بیشترین غنیمت را از میان مسائل محیطی بردارند.
تعاریف دیگری نیز از کارآفرینی زیست محیطی یا کارآفرینی سبز وجود دارد. به عنوان نمونه، ایساک (۱۹۹۷) کارآفرینی زیست محیطی را به عنوان کسب و کار زیست محیطی متعهد به جامعه می داند که یکی از ویژگی های آن نوآوری تکنولوژیک است.
به طور کلی، تحقیقات حوزه کارآفرینی سبز چند زمینه از قبیل اخلاق، کارآفرینی، اقتصاد و توسعه پایدار را در بر می گیرند. اما اگر بخواهیم بررسی کنیم که عامل کارآفرینی زیست محیطی چیست می توانیم به سه دسته اصلی جهت دهنده به کارآفرینی سبز نگاه کنیم: انگیزه های اقتصادی، انگیزه های فردی و جو سازمانی.
مورد اول به انگیزه های کارآفرینان برای کشف و ایجاد فرصت برای محصول، کالا یا بازار جدیدی اشاره دارد. بر اساس نظریه شومپیتر (۱۹۳۴، ۱۹۴۲) تخریب خلاق بازار به دست فردی نوآور، کارآفرینی است. برخلاف عاملین حاضر در بازار، کارآفرین با انگیزه های اقتصادی قوی، سهم بازار را در هم می شکند تا ساختار جدیدی از رقابت را خود معرفی کند.
مورد دوم به مسائل فردی اشاره دارد که جهت دهنده کارآفرینان هستند و مورد آخر به فضای حاکم در اطراف کارآفرین زیست محیطی تأکید دارد. همچون هر کارآفرینی دیگری، کارآفرینی سبز تحت تأثیر شرایط سازمانی اطراف فرد است.
توسعه فعالیتهای اقتصادی جهان طی دهه های گذشته و شتاب گرفتن صنعتی شدن بسیاری از کشورها بدون توجه به ملاحظات و الزامات سازگاری با محیط زیست، دنیای امروز را با چالش ها و بحران های عظیمی چون تهی شدن منابع طبیعی، تغییرات آب و هوا، تراکم و انباشت مواد زاید و خطرناک، نابودی جنگلها، بحران آب و انواع آلودگی های محیطی زیستی مواجه نموده است. هرچند که هدف از رشد و توسعه اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیا در طی دهه های گذشته فراهم نمودن رفاه و وضعیت معیشتی بهتر برای مردم این کشورها بوده است، اما امروزه جهان به این نتیجه رسیده است که برخورد یکسویه با رشد اقتصادی بدون توجه به حفاظت محیط زیست در نهایت به دلیل بروز بحران ها و مشکلات مورد نظر به بن بست انجامیده و سلامت و رفاه بشری را به مخاطره خواهد افکند. لذا تفکر جدیدی در جهان مطرح گردیده که هر دو هدف رشد و توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست را با هم و برای هم میخواهد. از سوی دیگر به غیر از مسائل زیست محیطی، بحران های مالی اخیر که گریبانگیر بسیاری از کشورهای دنیا شده است، نظام فعلی اقتصاد جهانی را که متمرکز بر استفاده هر چه بیشتر از منابع زیر زمینی و سوخت های فسیلی است، یک نظام اقتصادی نا کار آمد معرفی نموده و به دنبال یافتن یک جایگزین مناسب برای آن میباشد. در همین راستاست که از سوی مجامع بین المللی از جمله برنامه محیط زیست ملل متحد (یونپ)، حرکت به سمت توسعه پایدار و تغییر به سمت اقتصاد سبز به عنوان یک تفکر جدید که همزمان هر دو هدف رشد اقتصادی و حفاظت محیط زیست را دنبال مینماید، مطرح گردیده است.
اقتصاد سبز اقتصادی است که در آن رشد درآمد و اشتغال از طریق سرمایه گذاری های عمومی و خصوصی برای کاهش انتشار کربن و آلودگی، افزایش و بهبود کارایی انرژی و منابع و پیشگیری از اتلاف تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی حاصل شود. اقتصاد سبز میتواند با ایجاد هم افزایی (سینرژی) بین بخشهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به سوی اهداف ذیل حرکت کند :
الف - رشد اقتصادی کشش پذیر
ب - ایجاد شغل
ج - توسعه کم کربن (بدون آلودگی) و کارآمدی (استفاده بهینه) منابع.
در چنین شرایطی کلیه سازمانها و تشکلهای بین الملی، فعالیتها و همایشهایشان را هم راستا با اقتصاد سبز تنظیم کرده اند. محور اصلی اجلاس کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل متحد که با حضور سران بسیاری از کشورها و ازجمله ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در ماه اخیر در کشور برزیل برگزار خواهد شد، براقتصاد سبز و ریشه کنی فقر متمرکز شده است. همچنین روز جهانی محیط زیست با عنوان "اقتصاد سبز، آیا شامل شما هم میگردد؟ " از طرف یونپ نامگذاری شده است و دلیل این پرسش یونپ تاکید بر قابلیت اجرایی این طرح در تمام کشورهای دنیا میباشد. با این رویکرد که به این موضوع نباید به عنوان مسئله پیچیده ای نگریست و با توجه به سهم منابع محیط زیستی در اقتصاد کشورهای دنیا و وابستگی معیشت مردم به این منابع هر کشوری میتواند تمرکز بیشتری بر سرمایه گذاری در حوزه های منابع طبیعی نماید و از این طریق در بسط و توسعه یک نظام اقتصادی با کربن کمتر، کارایی منابع و با آفرینش فرصت های فراگیر اجتماعی سهم داشته باشد.
در این راستا در کنفرانس وزرای محیط زیست کشورهای اسلامی (آیسکو) که در تاریخ 28-29 اردیبهشت امسال برگزار گردید تلاش شد تا با اتخاذ موضعی واحد در بین کشورهای اسلامی در اجلاس یونپ به گونه ای عمل شود که از فرصت های بیشتری در این زمینه برخوردار شوند.
با این حال گذار به اقتصاد سبز ممکن نیست مگر آنکه ساز و کارهای آن اتخاذ گردد. طرح مشاغل سبز با ابتکار سازمان جهانی کار و یونپ، کانون این انتقال میباشد. مشاغل سبز مشاغل معقول و مناسبی هستند که اثرات زیست محیطی را کاهش می دهند و از حقوق و مزایای کافی، تامین اجتماعی، بهداشت و ایمنی برخوردارند.
این مشاغل با کاهش مصرف انرژی و مواد خام، محدود کردن تولید گازهای گلخانه ای، به حداقل رساندن پسماند و آلودگی و حفاظت و احیا اکوسیستم، اثرات زیست محیطی را کاهش می دهند. این مشاغل در نهایت توسعه اقتصادی را از لحاظ محیط زیستی، اجتماعی و سیاسی پایدار خواهند کرد.
گذار به توسعه کم کربن و پایدار تغییراتی را در بازار کار و تقاضا برای مهارتهای جدید و برنامه های بازسازی مهارتها به وجود خواهد آورد و امنیت اجتماعی و طرح های مالی به خصوص برای کارگران و کسب و کارها بیشتر در معرض توجه خواهد بود. تغییر در الگوهای تولید و مصرف که نیروی محرکه اقتصاد سازگار با آب و هوا تلقی می شوند نیازمند مشارکت ابعاد اجتماعی، جنسیتی و اشتغال در تصمیم گیری ها هستند.
اقدامات ویژه ای در بخشهای مختلف جامعه برای سرعت بخشیدن به تحولات اشتغال سبز وجود دارند که عبارتند از : الف - ظرفیت سازی جهت توسعه سرمایه گذاری ها و شرکتهای کوچک مقیاس و ایجاد و تقویت بازارهای سبز
ب - آموزش کارافرینی برای جوانان در کسب و کارهای سبز از جمله صنعت بازیافت، انرژی های نو، کشاورزی ارگانیک و...
ج - ایجاد آگاهی زیست محیطی در بین تصمیم گیرندگان و مدیران موسسات رسمی و غیر رسمی با تاکید بر بخش های اقتصادی
د - تقویت مکانیزم های گفتمان سازی اجتماعی در ارتباط با آموزش مشاغل سبز و بازده اقتصادی آنها
سه نوع اصلی تغییر در مهارتهای نیروی کار در جهت سبز سازی اقتصاد وجود دارد :
الف - تغییر فعالیتها در اقتصاد، این سطح از انتقال در سطح صنعت در جهت استفاده کاراکتر از انرژی و کاهش آلودگی رخ می دهد که آن را بازسازی مینامند.
ب - تغییرات ساختاری که قوانین جدید و فناوری های جدیدی را معرفی می کند و منجر به ایجاد مشاغل کاملاُ جدید می شود (مانند تکنیسین انرژی خورشیدی)
ج - سبز سازی مشاغل موجود
ظرفیت ایجاد این مشاغل در کشورهای در حال توسعه به مراتب بیشتر از کشورهای توسعه یافته می باشد زیرا این کشورها به دلیل وجود ظرفیتهای فراوان، نیروی انسانی جوان و ساختارهای اقتصادی و صنعتی جوان در کشورهایشان با سرعت بیشتری می توانند سازگاریهای عمیق و پایداری را در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کشورهایشان به وجود بیاورند.
با عنایت به نامگذاری امسال از سوی معمار نوین تمدن اسلامی، مقام معظم رهبری به عنوان سال تولید ملی و حمایت از سرمایه و کار ایرانی و با اهتمام به اینکه امسال از طرف برنامه محیط زیست سازمان ملل اقتصاد سبز نامگذاری شده و سازمان حفاظت محیط زیست نیز در سال جاری برنامه های ویزه را در ترویج و عمومی سازی فرهنگ محیط زیستی در دست اجرا دارد و نظر به ظرفیت های زیست محیطی بسیار ارزشمندی که در کشورما به واسطه ویژگیهای بسیار متنوع اقلیمی و اکوسیستمی وجود دارد، طرح مشاغل سبز و کارافرینی زیست محیطی می تواند در حمایت از کار و تولید ملی نقشی بنیادی به عهده گیرد. همکاریها و هم افزایی کلیه دستگاه ها و بهره برداران ذیربط با حفظ محیط زیست می توانند حرکت به سمت اقتصاد سبز و پایدارتر را تسریع نماید. این مهم نیازمند شناسایی، سازماندهی و بسیج همه امکانات با جلب همکاری مؤثر اشخاص حقیقی، حقوقی، نهادها و دستگاههای دولتی و غیردولتی میباشد و می بایست کلیه دستگاههای ذینفع در ایده پردازی، طراحی و اجرای این طرح همکاری نمایند. توجه به ملاحظات و الزامات محیط زیستی در راستای کارآفرینی و ایجاد مشاغل سبز در نظر گرفتن مسائل و موضوعات محیط زیستی هر استان و اولویتهای اقتصادی و ظرفیتهای بالقوه هر استان حائز اهمیت است که با یاری دستگاههای ذیربط برنامه های آموزشی و اقدامات پایه ای با توجه به مقتضیات هر استان در دستور کار قرار خواهد گرفت.