معاونت در جرم

معاون جرم كسی است كه بدون آن‌كه خودش در عملیات اجرایی جرمِ منتَسَب به مباشر دخالت داشته باشد، با رفتار خود عمداً وقوع جرم را تسهیل كرده یا مباشر را به ارتكاب آن برانگیخته است.

اركان تشكیل دهندۀ جرم معاونت
الف) ركن قانونی
معاونت در جرم در صورتی قابل مجازات است كه شخص، مرتكب اصلی جرمی را كه در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، یاری و مساعدت نماید. ر کن قانونی این جرم ماده 43 قانون مجازات اسلامی می¬باشد. در این‌كه آیا معاونت، جرم مستقل است یا نه اختلاف عقیده وجود دارد برخی (طرف-داران مكتب تحققی) آن‌ را جرم مستقل دانسته و معتقدند كه به تعداد شركت كنندگان در جرم، جرائم مستقل پیدا می‌شوند و برخی دیگر (طرف¬داران نظام یگانگی جرم)معاونت را وابسته به جرم اصلی ‌دانسته و معتقدند كه معاون جرم از مجرم اصلی یا مباشر جرم، «اکتساب مجرمیت» می‌كند.

ب) ركن مادی
چهار عامل در تحقق این ركن دخالت دارند:
1) تحقق عمل مادی مثبت: یعنی ترك فعل نمی‌‌تواند عنصر مادی جرم معاونت قرار گیرد، بنابراین هرگاه كسی كه مطلع از وقوع جرم است مرتكب آن را معرفی نكند یا از ارتكاب آن ممانعت به عمل نیاورد؛ معاون جرم محسوب نمی‌شود.
2) تحقق فعل مجرمانه در خارج: اگر شخص معاون پس از شروع به معاونت، به دلیل عوامل خارجی كه ارادۀ او در آن دخالت ندارد، از عمل خود منصرف شده و معاونت واقع نشود، صرف شروع به معاونت قابل مجازات نیست، هر چند كه معاونت در شروع به جرم قابل مجازات است.
3) وحدت وجود قصد: در ارتكاب جرم معاونت، لازم است كه معاون، آشنایی با چگونگی عمل و كیفیت مجرمانه آن داشته باشد و با تهیه مقدمات، همكاری در فعل ارتكابی را اراده نموده و خواستار حصول نتیجه مجرمانه از طرف مباشر جرم نیز باشد.
4) تقدم یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم: در صورتی كه اقدام معاون در مساعدت به مباشر پس از وقوع جرم توسط مرتكب اصلی صورت بگیرد، معاونت در جرم تلقی نمی‌شود. بلكه جرم خاصی است كه در قانون پیش‌بینی شده است؛ مانند موضوع ماده 553 قانون مجازات اسلامی.

ج) ركن معنوی
معاون جرم باید قصد مجرمانه یا سوء نیت داشته باشد و عالماً ‌و عامداً یكی از مصادیق معاونت در جرم را انجام بدهد.

مصادیق معاونت در جرم
1) معاونت از طریق تحریك، ترغیب، تهدید یا تطمیع:
الف) تحریك: توصیه و تشویق و فرمان به ارتكاب جرم.
ب) ترغیب: ایجاد میل و علاقه به ارتكاب جرم.
ج) تهدید: كه شخص را وادار به ارتكاب عملی برخلاف میل باطنی خود می‌كند كه در صورت امتناع، احتمال خطر جانی یا مالی یا آبرویی برای تهدید شونده وجود دارد.
د) تطمیع: که انگیزه ارتكاب جرم بیشتر جنبه مادّی و مالی دارد.

2) معاونت از طریق دسیسه، فریب و نیرنگ: اعمالی كه شخص با صحنه‌سازی و توسل به كاری خدعه‌آمیز، قصد ارتكاب جرم را در دل مباشر پرورش دهد.

3) معاونت از طریق تهیه وسائل ارتكاب جرم: مانند تهیه اسلحه با علم به این که اسلحه برای ارتكاب جرم به كار برده خواهد شد.

4) معاونت به واسطۀ‌ ارائه طریق: روش و راه ارتكاب جرم را مستقیم یا غیرمستقیم به مباشر یاد بدهد با علم و عمد در ارائه اطلاعات برای ارتكاب جرم.

5) معاونت به وسیلۀ تسهیل ارتكاب جرم: مانند كسی كه دست‌های دیگری را از پشت بگیرد تا شخص دیگر با زدن ضربه‌ای او را به قتل برساند. یا آگاه ساختن سارقین به وجود پلیس یا صاحب‌خانه.

مجازات معاونت در جرم
در قوانین موضوعۀ ایران مجازات معاونت به یكی از سه صورت ذیل تعیین شده است:
الف) مجازات معاونت در جرایم خاص كه میزان آن حسب نوع جرم اصلی معین شده است.
ب) مجازات معاونت به موجب قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)؛
«هر كس در جرایم تعزیری معاونت نماید حسب مورد به حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم محكوم می‌شود» (مفاد ماده 726 قانون مجازات اسلامی)
ج) مجازات معاونت به موجب قانون مجازات اسلامی؛
«اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند...» (مفاد مادۀ 43 قانون مجازات اسلامی)
که در بحث مصادیق معاونت در جرم به آن اشاره شد.




منابع:
1) اردبیلی، محمدعلی؛ حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، 1380، چاپ سوم، ج 2، صص و 59-57.
2) شامبیاتی، هوشنگ؛ حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات ژوبین، 1378، چاپ نهم، ج 2، صص 255 – 239.
3)افراسیابی، محمد اسماعیل؛ حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات فردوسی، 1377، چاپ اول، ج 2، صص 86- 83.