موضوع کنفرانس : سازمان ميراث فرهنگي، صنایع دستی و گردشگری


گرد آورندگان :زهرا محسني دوست- محسن شادپور – مسعود عبدالمالكي



روز کلاس : سه شنبه ساعت 19 - 17

پيشينه سازمان

ایران به سبب موقعیت جغرافیایی و بیش از هفت هزار سال تمدن و فرهنگ و نیز تنوع فرهنگی در جغرافیای

زیستی خود،یکی از شاخص ترین کشورها در حوزه میراث فرهنگی بشری است.

میراث فرهنگی هر کشور از اساسی ترین ارکان تحکیم هویت، ایجاد خلاقیت و خودباوری ملی است.پژوهش

در زمینه های مختلف آن موجب روشن شدن ابهامات تاریخی، شناخت ارزش¬های حاصل از میراث طولانی

جامعه و تسریع در شناخت ارزش های نهفته در میراث فرهنگی هر کشور می شود.

میراث فرهنگی دارای دو بعد متفاوت است :

الف. میراث فرهنگی مادی: به آثاری گفته می شود که قابل دیدن و لمس کردن است، مثل بناهای تاریخی،

اشیای موزه ای و ...از این رو ابعاد مادی میراث فرهنگی از دیرباز به سبب ماهیت و ویژگی های صوری خود

شناخته شده بودند، ارزش های آن کم و بیش در هر دوره مورد تأکید قرار گرفتند، تخریب آن محسوس و

قابل دیدن بود و اهمیت بازسازی، حفاظت و نگهداری آن پیوسته آشکارا بوده است.

ب. میراث فرهنگی معنوی: میراث فرهنگی معنوی گنجینه زنده بشری به شمار می رود و بازتاب مجموعه ای

از فرآیندهای ذهنی است که در یک جامعه در دوره¬های گوناگون تاریخی شکل می گیرد و با اصولی ثابت و

قابل شناخت به خلاقیت های صوری و مادی منجر شده و پیوسته بازتابی از نیازها و نیز پاسخ به آن نیاز را

در خود داراست.هنجارها و قانونمندی¬های این مجموعه پیوسته به گونه¬ای ناخودآگاه و روایی و سنتی از

نسلی به نسل دیگر منتقل و آموخته شده و معیارهای ارزشی آن¬ها همیشه مورد احترام جمعی قرار

می¬گیرد.

مانند:

- زبان: شامل گویش¬های رایج، گنجینه نام ها؛

- دانش سنتی: شامل فناوری سنتی ( معماری سنتی، طب سنتی، نجوم سنتی و ...)


تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور

در تاریخ 10/11/1364 به موجب قانون، سازمان میراث فرهنگی شکل گرفت. براساس این قانون، به وزارت

فرهنگ و آموزش عالی اجازه داده شد تا از ادغام 11 واحد پراکنده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز

وزارت فرهنگ و آموزش عالی، سازمان میراث فرهنگی را به صورت سازمانی وابسته به خود تشکیل دهد.

این قانون در روز پنجشنبه دهم بهمن ماه 1364در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 12 بهمن 1364

به تایید شورای نگهبان رسید.

تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری

چنانچه آمد، سازمان میراث فرهنگی- براساس قانون، به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سپرده شد. در سال

1372 شورای عالی اداری طی جلسه 18/1/1372 به پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی کشور و

به منظورهماهنگی و افزایش کارآیی و اثربخشی سازمان میراث فرهنگی کشور و تمرکز در مدیریت

دستگاه¬های فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی کشور از وزارت فرهنگ و آموزش عالی منفک و به وزارت

فرهنگ و ارشاد اسلامی ملحق شد براساس بند 3 مصوبه مزبور، کلیه اختیارات و مسئولیت-های وزیر و

وزارت فرهنگ و آموزش عالی در رابطه با موضوع وظایف اجرایی سازمان میراث فرهنگی به وزیر و وزارت

فرهنگ و ارشاد اسلامی انتقال می¬یابد.

همچنین به منظور حسن اجرای قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی مصوب مجلس شورای اسلامی و

مطالعه و تحقیق در آثار باقی مانده از گذشتگان جهت معرفی ارزش¬های نهفته در آنها با برخورداری از توان

و اطلاعات علمی از طریق استفاده هرچه مطلوبتر از امکانات بالقوه و بالفعل، نیروی انسانی کارا،

آزمایشگاه¬ها ولوازم، کتابخانه و سایر وسایل پژوهشی موجود، سازمان میراث فرهنگی وابسته به وزارت

فرهنگ و ارشاد اسلامی که در این اساسنامه به اختصار پژوهشگاه نامیده می¬شود، تشکیل شد.

در جلسه علنی 23 دی¬ماه سال 82 مجلس شورای اسلامی، سازمان¬های میراث فرهنگی کشور و

ایرانگردی و جهانگردی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا و از ادغام آن¬ها "سازمان میراث فرهنگی و

گردشگری" با کلیه اختیارات زیر نظر رییس جمهور فعالیت خود را آغاز می کند. با تصویب این قانون وظایف

حاکمیتی سازمان ایرانگردی و جهانگردی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری منتقل و وظایف اجرایی و

امور تصدی آن با همه امکانات، نیروی انسانی، اموال و دارایی¬ها، تعهدات و اعتبارات در قالب یک شرکت

دولتی با عنوان شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وابسته شد.

در این بخش به پیشینه گردشگری در ایران تا تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اشاره می کنیم:

تاريخچه گردشگري

گردشگري در سرزمين ايران از پيشينه‌هاي چند هزار ساله برخوردار است. در تمامي دوران باستان، تا قبل از

اسلام مستندات تاريخي حكايت از گسترش شهرها، راه‌ها و اقامتگاه‌ها در سرزمين پهناور ايران دارد. آثار

مكتوب‌ بر جاي مانده حاكي از سفر يونانيان و روميان به ايران است، اگرچه از سياحاني كه قبل از اسلام به

ايران سفر كرده‌اند اطلاع دقيقي در دست نيست.

در قرون اوليه پس از اسلام، بعد از پشت سر نهادن يك دوره بحراني، رويكرد ادبي، فرهنگي و علمي در

ايران آغاز شد و از رونقي بي‌نظير برخورداد گرديد . شاعران و نويسندگان به گشت و گذار در سرزمين

اسلامي پرداختند كه حاصل آن سفرنامه‌هايي بود كه اكنون بر جاي مانده و از خلال آنها مي‌توان با جغرافيا،

فرهنگ و تمدن آن روزگار آشنا شد. از جمله معروفترين اين جهانگردان مي‌توان به ناصرخسرو قبادياني

شاعر، فيلسوف و سفرنامه‌نويس قرن پنجم اشاره كرد.

از سوي ديگر به تدريج و به ويژه طي قرون هفتم به بعد جهانگردان غربي نيز در پي سفر به شرق و از جمله

ايران برآمدند. در همان دوران اقامتگاه‌هايي در ايران تأسيس شد كه بسياري از آنها همچنان بر جاي مانده

است. ايران در دوران صفويه و علي‌الخصوص در دوره شاه عباس اول به عنوان كشوري جذاب نظر بسياري از

جهانگردان اروپايي را به خود جلب كرد. به همين دليل مي‌توان دوره سلطنت شاه عباس اول تا انقراض

سلسله صفوي را يكي از مهمترين ادوار توسعه جهانگردي در ايران به حساب آورد.

پس از دوران صفويه به دليل ناآرامي‌ها و بي‌ثباتي تا سال‌ها سرزمين ايران دچار هرج و مرج پي در پي شد

اما از اواسط دوران قاجاريه با ثبات تدريجي داخلي از يك سو و گسترش پديده استعمار و رقابت بين

كشورهاي قدرتمند اروپايي سفر به ايران رازهاي باستان‌شناسي و تاريخي بسياري را در ايران گشود. سير

وسياحت ايرانيان و ميل آنها به گردشگري در اروپا از عصر مشروطيت رو به فزوني نهاد .

هر چند پس از انقلاب مشروطيت ورود گردشگران خارجي به ايران رو به تزايد گذاشته بود ليكن هيچ‌گاه

گردشگري به عنوان صنعت به شكل امروزي كه داراي تشكيلات منظم و قوانين و مقررات ويژه‌اي باشد و

درآمدزايي نمايد مورد توجه نبوده است. صنعت گردشگري در ايران از نيم قرن پيش به اين طرف به منظور

شناساندن مفاخر و تمدن ايران رسماً شكل گرفت و براي اولين بار از سال 1314 اداره‌اي در وزارت داخله(

وزارت كشور) به نام « اداره سياحان خارجي و تبليغات» تأسيس شد كه فعاليت آن محدود به چاپ نشريات

و كتابچه‌هاي راهنماي گردشگري ايران بود. بعد از شهريور 1320، اداره مذكور جاي خود را به « شوراي

عالي جهانگردي» داد كه زيرنظر وزارت كشور بود و در نهايت در سال 1342 هيأت وزيران تأسيس « سازمان

جلب سياحان » را تصويب و اين سازمان رسماً كار خود را آغاز كرد.

در سال 1353 با الحاق سازمان جلب سياحان در وزارت اطلاعات اين وزارتخانه به عنوان « وزارت اطلاعات و

جهانگردي » تغيير نام يافت .

با پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 « وزارت ارشاد اسلامي» از ادغام وزارتخانه‌هاي « اطلاعات و

جهانگردي» و « فرهنگ و هنر» تشكيل شد و كليه وظايف مربوط به امور سياحتي، زيارتي ، ايرانگردي و

جهانگردي در قالب معاونت امور سياحتي و زيارتي در اين وزارتخانه سازماندهي شد. سپس به موجب

مصوبه شوراي عالي اداري، كليه وظايف و مأموريت‌هاي معاونت امور سياحتي و زيارتي در وزارت ارشاد به ‌«

سازمان ايرانگردي و جهانگردي » منتقل شد تا در قالب سازمان به فعاليت خود ادامه دهد.


تشکیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

با تصویب شورای عالی اداری در یکصد وسی امین جلسه مورخ 16/1/85 به منظور تقویت و توسعه صنایع

¬دستی کشور و ایجاد هماهنگی با سیاست¬های توسعه صنعت گردشگری، سازمان صنایع ¬دستی

ایران با تمام وظایف، اختیارات، مسئولیت¬های قانونی، دارایی¬ها، تعهدات، اعتبارات، امکانات و نیروی

انسانی از وزارت صنایع و معادن منتزع و در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادغام و به "سازمان میراث

فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری" تغییر نام یافت. آنچه در پی می آید نگاهی به تاریخچه صنایع دستی

در کشورمان تا قبل از ادغام است.


تاريخچه صنايع‌دستي

آنچه در گذشته‌اي دور، بخش تفكيك‌ناپذيري از زندگي روزمره مردم بوده: ظرفي كه در آن مي خورده،

فرشي كه بر آن پاي نهاد، چراغي كه از آن خانه‌اش را روشن مي‌كرده در فرهنگ امروز ميراث فرهنگي نام

گرفته و با احترام از آن ياد مي‌شود. در واقع آنچه امروزه در موزه‌ها به عنوان بخشي از ميراث فرهنگي ما

نگهداري مي شود همان دست ساخته گذشتگاني است كه از دوران باستان تا به حال با مصون ماندن از

گزند روزگار به جاي مانده و اكنون نماد و نشانه‌اي از فرهنگ، هنر و تمدن مردماني است كه آنها را

ساخته‌اند.

پس از انقلاب صنعتي، به واسطه توليد انبوه و ارزان در عرصه‌هاي مختلف، صنايع‌دستي رو به كاهش و

نابودي نهاد. وضعيت صنايع‌دستي ايران نيز از اين قاعده مستثني نبود، به همين دليل در اواسط قرن نوزده

ميلادي، زماني كه هنرهاي دستي ايران به واسطه ورود كالاهاي اروپايي رو به نابودي نهاده بود، عده‌اي از

ايرانيان به فكر احياء و گسترش صنايع‌دستي افتادند.

در اواخر قرن 19 چند روحاني و تاجر مانند مجدالاسلام كرماني، سيدجمال‌الدين واعظ اصفهاني، ميرزا

نصرالله ملك‌المتكلمين و حاج محمد حسين كازروني انجمني براي پيشرفت مصرف توليدات بومي در اصفهان

افتتاح كردند. ميرزا تقي‌خان اميركبير نيز تعدادي كارگاه محلي براي توليد لباس نظامي، پارچه، سراميك ،

ظروف بلور، درشكه و لوازم مختلف خانگي احداث كرد. با اين حال تا پيش از انقلاب مشروطيت هيچ قانوني

درباره صنايع‌دستي تدوين نشد. در سال 1328 هجري قمري، مجلس شورا « قانون اداري وزارت معارف و

اوقاف و صنايع مستظرفه» را تصويب كرد و بعد از انقلاب مشروطيت نام وزارت معارف به وزرات معارف و اوقاف

و صنايع مستظرفه تغيير كرد. اما پس از آن دوباره همه چيز به دست فراموشي سپرده شد تا اينكه در سال

1347 شمسي با تصويب هيات وزيران، مركز صنايع‌دستي وابسته به وزارت اقتصاد وظيفه ساماندهي و

هماهنگ نمودن وضعيت صنايع‌دستي كشور را به عهده گرفت.

در سال 1354 مركز مذكور به دو بخش سازمان صنايع‌دستي و شركت سهامي فروشگاه‌هاي صنايع‌دستي

تقسيم و تحت نظر وزارت صنايع و معادن به فعاليت خود ادامه داد.

در سال 1360 مجدداً اين دو بخش در يكديگر ادغام و طبق اساسنامه جديد به صورت يك شركت دولتي

زيرنظر وزارت صنايع با عنوان سازمان صنايع‌دستي ايران قرار گرفت.

در دوران سازندگي در سال 1369 سازمان صنيايع‌دستي فعاليت‌هاي خود را در قالب 10 شركت منطقه‌اي

در سراسر كشور ساماندهي كرد و امور بازرگاني سازمان نيز به شركت‌هاي مذكور محول گرديد.

در سال 1376، 9 شركت منطقه‌اي منحل گرديد و يك شركت به نام شركت بازرگاني صنايع‌دستي كليه

فعاليت‌هاي بازرگاني و سازمان را برعهده گرفت.

در سال 1383 قانون تأسيس سازمان صنايع‌دستي ايران به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد و نهايتاً

پس از دگرگوني‌هاي فراوان در سال 1385 به عنوان يكي از معاونت‌هاي سازمان ميراث فرهنگي به اين

سازمان پيوست.

اهداف سازمان
1- دستيابي به شناخت جامع، متوازن و عميق از گستره جغرافيائي و تاريخي، حضور و نفوذ فرهنگ و

تمدن ايراني اسلامي درحوزه ميراث فرهنگي (ملموس وناملموس) و هنرهاي سنتي.

2-معرفي فرهنگ و تمدن غني و ظرفيتهاي فرهنگي، تاريخي و طبيعي كشور و بهره گيري از مزيتها و

ظرفيتهاي آن براي تثبيت و ارتقاء جايگاه تمدن ايران در جهان.

3- تعامل هدفمند و سازنده بين المللي با تاكيد بر كشورهاي اسلامي در بخش ميراث فرهنگي، طبيعي،

صنايع دستي و گردشگري.

4- توسعه نظام مديريتي – حقوقي يكپارچه، كارآمد و متكي بر مشاركت جامعه ذينفعان در بخش

ميراث فرهنگي(ملموس و ناملموس)، طبيعي، صنايع دستي و گردشگري متكي بر اصول اخلاقي، ارزشهاي

ملي- اسلامي و منطبق بر معيارهاي علمي، فني و مقتضيات جغرافيائي، تاريخي و فرهنگي كشور.
5- تقويت و تعميق رابطه جامعه با مواريث و دارائيهاي طبيعي و فرهنگي و ارتقا آگاهيهاي عمومي براي افزايش سرمايه اجتماعي بخش ميراث فرهنگي (ملموس و غيرملموس)، طبيعي و صنايع دستي و گردشگري.



اساسنامه ميراث فرهنگي

ماده 1- تعریف

میراث فرهنگی شامل آثار باقیمانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ می-باشد و

با شناسایی آن زمینه شناخت هویت و خط حرکت فرهنگی او میسر می¬گردد و از این طریق زمینه¬ های

عبرت برای انسان فراهم می¬آید. سازمان میراث فرهنگی کشور که به استناد قانون مصوب 1364/10/11

تشکیل شده است و از این پس دراین اساسنامه سازمان نامیده می شود طبق مقررات این اساسنامه

اداره خواهد شد.

ماده 2- هدف
عبرت از حرکت فرهنگی سازمان انسان و بقاء و رقاء هویت و شخصیت فرهنگی جامعه

ماده3- وظایف

وظایف سازمان در زمینه میراث فرهنگی که شامل پژوهش، نظارت، حفظ و احیاء و معرفی است به قرار زیر

می¬باشد:
1- تهیه و تنظیم و اجرای برنامه¬ های پژوهشی پیرامون آثار باقیمانده از گذشتگان
2- بررسی و شناسایی محوطه ¬ها، تپه ها، بناها و مجموعه¬ های تاریخی و تهیه فهرست جامع از آنها و نقشه باستان¬ شناسی کشور

شرح وظايف معاونت ميراث فرهنگي

1- سياست گذاري و برنامه ريزي در خصوص حفظ، مرمت، احياء، ساماندهي و مديريت بناها، مجموعه بناها، محوطه ها و بافت هاي تاريخي كشور و نظارت بر اجراي طرح ها و برنامه هاي مربوط.

2- تدوين ضوابط و دستورالعمل هاي لازم در خصوص حفاظت، نگهداري، مرمت و احياء ميراث فرهنگي غير منقول، اموال و اشياء تاريخي و نظارت بر حسن اجراي آنها در سطح كشور.

3- برنامه ريزي به منظور شناسائي آثار و بافت هاي ارزشمند فرهنگي – تاريخي و پيشنهاد ثبت آنها در فهرست آثار ملي.

شرح وظايف معاونت صنايع دستي

1- برنامه ريزي، تنظيم راهبردها، سياستها، خط و مشي ها و ضوابط به منظور توسعه كمي و بهبود كيفي صنايع دستي كشور.

2-برنامه ريزي در جهت حمايت از توسعه كمي و كيفي محصولات صنايع دستي و هنرهاي سنتي و بويژه در حوزه صادرات.

3-برنامه ريزي و نظارت به منظور ترويج صنايع دستي و هنرهاي سنتي و ايجاد تحول در طرحها و توليد و عرضه محصولات با حفظ اصالت ملي و موارد مصرف آنها به ويژه در معماري و شهر سازي.

شرح وظايف معاونت سرمايه گذاري

• مطالعه و بررسی ضوابط و استانداردهای فنی و اجرائی مربوط به ایجاد و توسعه تأسیسات زیربنائی گردشگری

• برنامه ریزی و هدایت فعالیت ها برای انجام بررسی ها، امکان سنجی و شناخت شرایط و توجیهات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طرحها و پروژه های ارائه شده

• تهیه و تدوین برنامه های کلان توسعه حوزهای گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی در راستای دسترسی به اهداف سند چشم انداز و برنامه های توسعه ای کشور

شرح وظايف معاونت گردشگري

1- سياستگذاري، برنامه ريزي، هماهنگي، تعيين خط مشي ها و اولويت ها در انطباق با برنامه هاي توسعه كشور

2- بررسي و مطالعه در زمينه بهبود، توسعه و ترويج صنعت گردشگري داخلي و خارجي

3- بررسي و ابلاغ استانداردها، ضوابط، مقررات و نظام نامه هاي ناظر بر احداث، ايجاد، اداره، توسعه و انحلال مراكز اقامتي، هتل ها، مهمانسراها، مجتمع هاي پذيرائي، آژانس هاي خدماتي و مسافرتي و ساير مراكز و مجامع مرتبط با فعاليتهاي گردشگري.

شرح وظایف معاونت امور مجلس، حقوقی و استان ها

1-برنامه ریزی و هدایت امور حقوقی سازمان و هماهنگی با مراجع حقوقی و قضایی

2-انجام امور انتصابات سازمان و هدایت آن با هماهنگی رئیس سازمان

3-سیاست¬گذاری و برنامه ریزی درخصوص فعالیت های مربوط به مجلس و امور استان ها در چارچوب
سیاست¬های سازمان