تفاوت روزنامه نگاری سنتی وآنلاین و دلایل استفاده از روزنامه های آنلاین

هدف از این مقاله پرداختن به تفاوتهای ژورنالیسم سنتی و ژورنالیسم آنلاین و عوامل دخیل دراستفادۀ افراد از روزنامه های آنلاین است. بدین منظور همهشری آنلاین مورد مطالعه قرار گرفته است. به عبارت بهترسعی شــده است تا با مطالعه این روزنامه ، بر اساس رویکرد استفاده و خشـــنودی به این امر پرداخته شود که چرا روزنامـــه های آنلاین مخاطبان بسیاری دارند نتایجی که حاصل شد، گویای این امرست که این دو نوع روزنامه نگاری با وجود تفاوت هایی که دارند در جهت تکمیل ،تقـویت یکدیگر حرکت می کنند. کاربران روزنامه های آنلاین با استفاده از این روزنامه ها نیازشان به آگاهی را به نحو شایسته تر و بهینه تری برآورده می کنند. و از میان انبوه اطلاعات و متون آنچه را که خواهانش هستند برمی گزینند. قابلیتهای فضای مجازی و نشر آنلاین روزنامه ها موجبات رضایت مخاطبان را فراهم می کنند.
واژگان کلیدی فضای مجازی ، ژورنالیسم سنتی ، ژورنالیسم آنلاین ، همشهـری آنلاین ، تعاملی بودن ، استفاده و خشنودی

مقدمه

مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی و یکی از مهم ترین وسایل ارتباط جمعی، طی سالیان گذشته بارها به چالش کشیده شده اند. در عصرحاضر نیز به واسطه پیشرفت فناوری و اطلاعات ، و نیز نقــش ویژه اینترنت ، این رسانه مکتوب یکبار دیگر با پدیده ای نوین و رقیبی جدی به نام " رو زنامه نگاری آنلاین " مواجه شده است. این مسئله موجب شده تا در حوزه ارتباطات مفاهیم ، سوالات، مسایل و نظریه های جــدیدی در این خصوص مطرح شــود. در زمینه تفاوت ژورنالیسم سنتی و آنلاین ، نـوع رابطه آنها، وهمچنین آینده این دو، مطالب کثیری بیان شده که حاکی از اهمیت این موضوع می باشد. روزنامه نگاری آنلاین به دلیل برخورداری از امتیارات فراوان که ناشی از واقع شـدن در بستر فضای مجازی است ، رشد سریع و چشمگیری داشته است. به همین دلــیل آشنایی هر چه بیشـتر با این نوع از روزنامه نگاری و گسترش آن یک ضرورت محسوب می شود اهمیت و نقش روزنامه نگاری دیجیتال به معنای از صحنه خارج شدن شکل سنتی روزنامه نگاری نیست ،بلکه علیرغم وجود تفاوت میان این دو نوع ژورنالیسم ، نوعی تعامل بین آنها برقرار بوده و در راستای تقویت و تکمیل یکدیگر گام برمی دارند. امروزه در جهان، بسیاری از روزنامه های سنتی ، نسخه الکترونیکی روزنامه خود را نیز منتشر می کنند ، بنابراین هر دو فضا را دراختیار دارند .
لذا صاحبان و مسئولین روزنامه ها نفش مهمی در حفظ جایگاه و بقاء روزنامه های سنتی دارند. آن ها باید میان دو فضایی که در اخیتار دارند ، به تفکیک و تقسیم مطالب بپردازند. البته نباد ازیاد برد کـــه بدون شک برخی از مطالب اشان با یکدیگر همپوشانی دارد و باید هم اینطور باشد.
یکی از نکات مهم که با ظهور ژورنالیسم آنلاین باید مورد توجه قرارگیرد ، مسئله مخاطبان و یا کاربران این روزنامــه هاست. فضای سایبر موجب شده تا در زمینه مخاطبان رسانه های دیجیتالی و چندسویه مطالعات جدیدی صورت گیرد . چرا که نوع رسانه و ویژگی ها و قابلیت های آن در چگونگی و نوع و کیفیت رابطه مخاطبان با رسانه ها تاثیرگذار می باشد. قدر مسلم آن که مخاطبان آنلاین در مقابل همتایان خود یعنی مخاطبین سنتی ، از فعالیت ، حق انتخاب و قدرت بیشتری برخوردارند .
در این مقاله به تفاوت ژورنالیسم سنتی و ژورنالیسم آنلاین ، و دلایل استفاده افـــراد از روزنامه های مجازی با تاکید بر " همشــهری آنلاین " پرداخته می شود . برای درک بیشتر ، توضیح برخی مسایل ضروری بنظر می رسد. بنابراین ابتدا پیرامون فضای مجازی و خصیصه های آن و سپس روزنامه نگاری آنلاین گفته خواهد شد، پس ازاین با توجه به رویکرد نظری بکار گرفته شده ، مسئله کاربران همشهری آنلاین و در انتها نتایج حاصله مطرح می شوند.
در طول تاریخ رسانه ای و ارتباطی، هیچ رسانه ای همچون اینترنت بحث برانگیز و مهم نبوده است.این امر بمعنی کوچک شمردن و غیرمهم بودن رسانه های پیشین نیست بلکه هر رسانه ای جایگاه و کارکردهای خاص خود را دارد. در این میان اینترنت بدلیل شبکه ای و چند سویه بودن، و ظرفیتهای بسیار از اهمیتی ویژه برخوردارست.
با شکل گیری کامپیوتر و شبکه اینترنت ، ما با جهان تازه ای به نام " جهان مجازی " روبرو شده ایم . درک فضای واقعی و فضای مجازی مستلزم پارادایمی است که هر دو جهان را به موازات هم و پیوند خورده با یکدیگر در نظر بگیرد . پارا دایمی که از آن به " دو فضایی شدن جهان " و یا " دو جهانی شدنها " تعبیر شده است.
این جهان مجازی انعکاس دهنده واقعیات موجود در دنیای واقعی است. به عبارت دیگر اینترنت بعــنوان یک فرارسانه ، عرصه حضور همزمان مولفه ها و عناصــر دنیای خارج و شهر واقــعی را هم در فضای فیزیکی و هم در فضای سایبر فراهم نموده است. از جمع این عناصر میتوان به شهر، بانک ، آموزش، شهرداری ، بیمارستان، تجارت ، روزنامه نگاری، پزشکی اشاره کرد. از تقابل فضای واقعی و فضای مجازی ، جهان واقعی مجازی شکل می گیرد.
امر مجاز گاه در مقابل امرحقیقی ، عینی و ملموس معنا می شود ، گاهی نیز به عنوان امری خیالی و توهمی فرض می شود . در واقع جهان مجازی به جهانی اطـلاق می شود که بازنمایی واقعیت های موجود در دنیای بیرونی است ، از این فضا از یکطرف برای فهم و مطالعه فضای واقعی استفاده می شود، و از طرف دیگر برای مطالعه فضای مجازی و ارتباط این دو جهان بهره گرفته می شود. لذا جهان مجازی دنیایی خیالی و رویایی نیست، بلکه ادامه و اثر جهان واقعی می باشد .
این دو جهان به هم پیوسته هستند، به طور قطع تمامی امور جهـان خارج در محیط مجازی منعکس نمی شود . در این فضا نمی توان همه کارها را تمام و کمال انجام داد ، چرا که برخی امور نیاز به ارتباط چهـــره به چهـــره ، مستقیم و حضوری دارند ( ارتباط چهره به چهره نه به آن معــنا که در این فضــای دیجیتالی هم میسر است) . اما درعین حال فعالیت های بسیاری را می توان با سهولت و امکانات ببیشتر، وقت و هزینه کمتر، و دسترسی آسان تر، ازطریق فضای سایبر( که تاثیرات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و بین المللی قابل توجهی دارد) انجام داد. استفاده از اینترنت بسرعت در میان جوامع رشد کرده ، بطوری که در سال 2005تعداد کاربران آن از مرز یک میلیارد نفر گذشت و به طور قطع در حال حاضر بر تعداد کسانی که
به منظور کسب آگاهی، دوستی ، گذران اوقات فراغت ، مطالعه و امور آکادمیک ، بازاریابی و دیگر موارد از اینترنت بهره می برند ، افزوده شده است.
برای درک عمیق ژورنالیسم آنلاین و چرایی استفاده از آن ، توجه به خصیصه های فضای مجازی به ما کمک می کند.
فضای مجازی شش خصیصه مهم دارد که عبارتند از:
1. حافظه مجازی 2. دیجیتالی بودن 3. تعاملی بودن 4. واقعیت مجازی بودن
5. هایپر تکست ( پیوسته) بودن 6. غیرمرکزی بودن
که در زیر به طور مختصر توضیح داده می شوند.
حافظه مجازی
جهان مجازی کهکشان بزرگی است که از طریق شبکه اینترنت و در قالب وسیله ای به نام کامپیوتر در یک صفحه کوچک ما را به همه جهان وصل می کند. این دنیایی که از پشت نقاب کامپیوتر محدود بنظرمی رسد ، حافظـه و گنجایش بسیار وسیعی دارد . اینترنت تلفیقی از دیگر رسانه ها و مبتنــی بر سیستم دیجیتالـــی ست، بنابراین باید هم حافظه ای گسترده داشته باشد. در محیط اینترنتی فضا عملا نامحدود است و امکان استفاده از فناوری اطلاعاتی برای دسترسی سریعتر و ساده تر به حجم عظیمی از اطلاعات فراهم می باشد.

دیجیتالی بودن
امر دیجیتال در برابر امر آنالوگ قرار دارد . منطق دیجیتال بر اساس منطق ریاضی استـــوار بوده و بر همیــن مبنا حرکت و تغییر می کند ، در این منطق با تبدیل یک تولید برای هزاران تولید و کارکـــرد روبرو هستیم ، درحالی که در منطق آنالوگ یک تولید برای یک تولید و کارکرد مشخص است . امـــر دیجیتال مبتنی بر داده است و آنالوگ مبتنی بر شیء .
پدیده آنالوگ ثابت است و سخت انعطاف پذیر، اما پدیده دیجیتال قابل تغییر است و منعطـف. لذا تغییر در یک شیء آنالوگ مستلزم تغـییر از یک وضعیت به وضعیتی دیگر است ولی یک تولید دیجیتال در ساختار دوتایی اعداد ساخته شده که ممکن است با یک وضعیت خاص ارائه شود اما بواسطه پشتوانه عددی آن در کامپیوتر، امکان تغییر، کم و اضافه کردن، تفسیم و ضرب کردن و ویرایش کردن میسر می باشد . در نتیجه این خصلت دیجیتالی ، متن رسـانه ای ازحالت فیزیکی رها شده و امکان غیرمادی شدن را می یابد. جهان دیجیتال برخلاف جهان آنالوگ ، اطلاعات را در یک حجم کوچک ، فشرده می کند. و
در آخر این که متن دیجیتال یک مسیر خطی را طی نمی کند و اساسا دسترسی به هر قطعه در هر مقطعی به صورت مستقیم صورت می گیرد. بنابراین می توان گفت پدیده دیجیتال شبکه ای ، فشرده ، قابل دستکاری ، قابل کوچک شدن و خنثی می باشد.

تعاملی بودن
تعاملی بودن فضای مجازی ریشه در دیجیتالی بودن آن دارد . کاربر در مواجهــه با این فضای در دو حالت می تواند قرارگیرد، یکی غوطه ورشدن و دیگری تعامل داشتن. درحالت غوطه ورشدن کاربر غیر فعال است، و از ناحودآگاه خود استفاده می کند
و در فضای شبکه ای غرق می شود و در صحنه قرارمی گیرد. این حالت مستلزم حذف نقش واسطه ای کامپیوتر است. به این معنا که بعد ابزاری بودن کامپیوتر از ذهن خارج شده و نوع ارتباط دیگر در انحصـار کامپیوتر قرارندارد. اما در حالت تعاملی بودن، کاربر انتخابگر، گزینشگر و فعال بوده ، تولیدات رسانه ای را جدی تلقی کرده و در مقابل آن ها عکس العمل نشان می دهد. لذا در این حالت کاربراز یک ارزش افزوده برخوردارست که او را از رده پایین غوطه وری متمایز می کند. در فضای تعاملی محوریت و غلبه با کاربر بوده و اوست که دست به عمل می زند ، در حالی که در حالت غوطه ور بودن محیط بر کاربر چیره می شود.

واقعیت مجازی بودن
همان طورکه پیش ازاین بیان شد ، فضای مجازی انعکاس خیالی جهان واقعی نیست. بلکه واقعیت را بصورت " تند شده " بازنمایی می کند. هدف در اینست که در این فضا اینهمانی شکل گیرد ، به واسطه ابعــاد فنی اینترنتی ، واقعیت مجازی عینیت داده می شود. این ابعاد، یکی گرافیکی بودن کامپیوتراست که امکان طراحی سه بعدی را فراهم می کند و دیگری
بعد سخت افزاری و نرم افزای کامپیوتــر می باشد. در واقع می توان گفت واقعیت مجازی مجموعه ای از سخت افزارها و نرم افزارها ست که شرایط نمایش واقعی امری را فراهم می کند که حاصل تعامل فضای واقعی و مجازی است. بنابراین پدیده ها در این فضا منعطف به واقعیت اند.

هایپرتکست بودن
هایپر به معنای فرامتن ، ورا ، و خارج از یک شیء می باشد. متن هایپر متنی است که کاربــر را به متون دیگری غیراز متنی که در آن قراردارد متصل می کند. جهان مجازی، مجموعه ای ازاطلاعات است که این اطلاعات از طریق سیستم بهم پیوسته متون ، بهم پیوند خورده اند. در متن اینترنتی ما با کلیک بر روی متن هایپر شده مستقیم و آنی به یک وب سایت و منبع اطلاعاتی دیگر دست می یابیم.

غیر مرکزی بودن
این ویژگی به چند رسانه ای بودن فضای مجازی اشاره دارد. این فضا عرص ه حضور همزمان همه رسانه ها ست که نور، تصـــویر، صدا، و حرکت را درخود دارد ، در فضای مجازی همچون رادیو ، تلـــویزیون، و مطبوعات یک رسانه خاص محوریت و مرکزیت ندارد ، درحقیقت این کاربرست کــــه مرکز اصلی توزیع و دریافت اطلاعات است. دراین فضای غیرمرکزی امکان تولید ازهمه جا وجود دارد.

تعریف روزنامه نگاری آنلاین
روزنامه نگاری آنلاین بمعنی انتشار اطلاعات در دوره های زمانی مشخص، درقالب صفحات وب و بر روی یک شبکه اطلاع رسانی یا اینترنت است. محتویات چنین روزنامه ای بجای چاپ بر روی کاغذ به صورت فایل های کامپیوتری در حافظه کامپیوتر قراردارند. ( ودودی ، 1384)
ژورنالیسم هر روایت غیرداستانی یا خطی است که واقعیت ها و رخدادهایی را که عمیقا ریشه در زمان دارند گـزارش یا تحلیل می کند. این روایتها را خبر نگاران، نویسندگان ، و سردبیران انتخاب و مرتب می کنند تا روایتی را از منظـری ویژه بیان نماینـد .آنلاین نیز دربرگیرنده حوزه های متعددی است که برجسته ترین آن ها وبهای گسترده جهانی به اضافه سرویس های اطلاعاتی تجاری هستند (سایت مدیا ایج ،1385)

تاریخچه روزنامه نگاری آنلاین
روزنامه نگاری الکترونیک یکی ازمفاهیمی است که همراه با مــوج سوم ، یعنی انقلاب اطلاعـات ( انقلاب صنعتـی دوم ) در دنیای ارتباطات شکوفا شد. این پدیده با شکل گیری شبکـه های اطلاع رسانی در ابتدا بصورت کاملا ساده با انتقال متن پیام های میان افراد از طریق کامپیوترهایشان آغـاز شد. اما به مرور با استفاده از ظرفیت های بیشمــار اینترنت ، شکل متنوع تر و بهینه تری پیدار کرد تا جایـی که امروزه با بهره گیری از جدیدتری فناوری های اطلاعات و مخابرات ، حتی قالب های تعریف شده روزنامه نگاری را درنوردیده و با ترکیب صدا، متن ، تصویر، فیلم ، انیمیشن خود را بعنوان رسانه ای جدید مطرح ساخته است. تاریخ ژورنالیسم الکترونیک را می توان تقریبا به اوایل دهـه 1970 نسبت داد ، زمانی که برخی از روزنامه ها با استفاده از ویدئو تکست متون مقاله ها و اخبار خود را از طریق تلویزیون دراختیار خوانندگان قراردادند . با پیشرفت فناوری های ارتباطی ، روزنامه نگاری الکترونیک نیز خود را در بستر جدیدی مطرح کرد ، و با ظهـور اینترننت و شبکه جهانی وب به اوج رسید. از سال 1933 که وب جهـــانی بوجود آمد، روزنامه نگاری الکترونیک نیز همانند بسیاری از قابلیت های اینترنت با اقبال گسترده تری مواجه شد.
اولین روزنامه آنلاین " شیکاگوتریبون" است که درسال 1992محتوای خود را بصورت الکترونیک ارائه کرد. در ایران " همشهری " اولین روزنامه ای بود که در سال 1373، نسخه الکترونیک روز نامه چاپــی خود را منتشر ساخت . اولـین روزنامه الکترونیک محضی که در ایران منتشر شد نیز " خانه ملت " است که توسط مجلس شورای اسلامی تهـیه و منتشرمی شود. (مهوش ذاکری،1384 )
تفاوت روزنامه نگاری سنتی و آنلاین
ژورنالیسم سنتی و آنلاین جدا از هم نبوده و هر دو پیوند خورده به فضای واقعی هستند . ژورنالیســم آنلاین پیوستی از ژورنالیســم سنتی است که از ظرفیتهای فضای مجــازی نیز بهره مند شده است. اینترنت و فضای مجازی مظروف و بستر روزنامه نگاری آنلاین محسوب می شوند. بنابراین تحـت تاثیر قابلیتها و خصیصه های این فضا از روزنامه نگاری سنتی تا حدی متمایز است.
بطور کلی این تفاوت ها را می توان به سه دسته تقسیم نمود :
1. ظرفیت های تولید :
روزنامه نگاری سنتی و آنلاین از نظر فضای عمل و ظرفیت تولید متفاوتند. در واقع ما شاهد انتقالاتی از مسیر سنتی به اینترنتی هستیم . این گذارها عبارتند از : انتقال از ژورنالسیم مرکزی به غیــــر مرکزی که عناصر از یک ساختار رها شده برخوردارند و می توانند درهرمکانی قرار گیرند ، انتقال از روزنامه نگاری آنالوگ به دیجیتال ، انتقال از ژورنالیسم فیزیکی به مجازی ، انتقال از روزنامه نگاری متنی و تک رسانه ای به چند متنی ، انتقال از ژورنالیسم ناپیوسته به ژورنالیسم پیوسته( هایپر تکست)
2. تعامل رسانه با مخاطب :
تعاملی بودن روزنامه آنلاین به معنی به حداکثر رساندن قدرت و فعالیت مخاطب و درگیری عمیق تر اوست. نشانه های تعاملی بودن این گونه از روزنامه ها ، وجود پست الکترونیـکی ، نظـر سنجــی ، امکان دخـــل و تصرف درموضوع و، ویرایش و بازسازی مطالب ، وجود مطالب مورد علاقه کار بران، سرعت بیشتر و سهولت دسترسی .هر خواننده روزنامه آنلاین در صورت داشتن رمز ورود ، توانایی دریافت اخبار و یا دسترسی کامل و نامحدود به آن ها را دارد. و می تواند از میان هـــزاران مطالب ، آنچه را که مورد دلخواه اش است برگزیند.
3. عامل زمان و مکان:
فضای آنلاین ، عرصه درنوردیدن و شکستن زمان و مکان است. در روزنامه نگاری سنتی محدودیت زمـانی و مکــانی وجود دارد. مطالب باید تا زمان مشخصی برای چاپ آماده شوند تا روی کیوسک ها قرار گیرند و به دست مشتریان برسند. اما در روزنامه نگاری آنلاین هر لحظـــه می توان مطالب را منتشر کرد، به روز بودن و تنوع مطالب از میـرایی روزنامه های آنلاین جلوگیری می کند، از طرف دیگر در نشر اینترنتی روزنامه ، فاصلـه میان وقــوع رویداد ، و روایت و خبرسازی کمتر شده و جریان گردش اطلاعات تسریع داده می شود. در واقع با حذف روندهای تولید و توزیع موجود در روزنامه نگـاری سنتی، و تغییر آن ، مسیر کوتاه شده ، اخبار و متون با فاصله بسیار کمتری در اختیار مخاطبان قرار می گیرند . ژورنالیسم آنلاین با رها شدن از استبداد زمان و مکان ، بدون درنظرگرفتن میزان سطرها برای هر مطلب آن ها را روی صفحه خود منتتشر می کند. تفاوت این دو نوع روزنامه نگاری دراین موارد خلاصه نشده و می توان آنها را جزئی تر مطرح نمود. یکی از ویژگی های روزنامه آنلاین ،خبرخوانهای اینترنتی است. همزمان با رشد گسترده و روزافزون اینترنت دنبال کردن آخرین و تازه ترین اخبار هر روز بیش از پیش مستلزم استفاده از اینترنـت و جستجو میان صفحات وبها و سایت هاست . دیگر امتیازات ژورنالیسم سایبر از ا ین قرارند : استفاده از فناوری چند رسانه ای ، بهنگام سازی بیش از یکـــبار در روز، فضای نامحدود ، آرشیو الکترونیکی ، ارائه اطلاعات در شبکه داخلی و نیز اینترنت ، ارتباط دو سویه ، کاهش کنترل قدرت های حاکم بر رسانه و تقویت آزادی بیان ، شمار بیشتر خوانندگان ، توزیع آسان، بازخورد عالی، کیفیت مطلوب تر، صرفه جویی درهزینه ها، تمرکز زدایی، عدم برگشتی روزنامه ها ، استفاده بیشتر ازعکس و نیز تصاویر متحرک ، صرفه جویی در سوخت، داشتن مخاطبان ملی، فرامحلی و فراملی و متمرکز نبودن آن ها در یک محدوه جغرافیایی خاص ، انتشـار اخبار و اطلاعات بصورت افقی و مواردی دیگر. ( ودودی ، 1384)
در روزنامه های سنتی ما بعضا شاهد چاپ یک خبر بیش از یکبار در روزهستیم . این امر یا ناشی از اشتباه در مرحله چاپ اخبار و یا پیش از آن مرحله آماده سازی اخبار برای چاپ می باشد و یا این که برای خالی نماندن صفحه است که یک خبر با کمی تغییر و یا دقیقا به همان صورت ، بار دیگر در صفحه روزنامه درج می شود . این مشکل در نسخـه آنلاین بسیار کمتر وجود دارد و یا اصــلا وجود ندارد.
در زمینه دروازه بانی خبر نیز میان این دو نوع ژورنالیسم تفاوت وجود دارد . در شیوه سنتی ، سر دبیران و مدیران نقش بسزایی دارند و مانند یک فیلترعمل می کنند ، تمامی جریانات و اخبار پس از تایید آن ها زیر چاپ می رود. در دروازه بانی سنتی ، گزینش اخبار، نوع تیتر، تعیین محتوای مطالب، در راستای تاثیرگذاری بر افکارعموممی و مطابقت با خط مشیء سازمان برعهده مدیران و سردبیران است .
اما در روزنامه آنلاین ، کاربران تا حدی جایگزین سردبیران می شوند، چـرا که انتخاب مطالب توسط آن ها صورت می گیرد ، و بدنبال اطلاعات و متون مورد علاقه و نیاز خود می روند.
ژورنالیسم سنتی هرگز نمی میرد
آلوس ( 1380) بیان می کند که تمامی اشکال رسانه های ارتباطی در درون سیستمی در حال توسعه ، پیچیده، و قــابل انطباق در کنار هم وجود دارند و رشد می کنند. با پیدایش و توسعه هر یک از اشکال جدید ، در طـول زمان با درجات مختلفی بر گسترش دیگر اشکال موجود تاثیر گذاشته می شود.
وی به نقل از " راجرفیدلر" اظهار می کند که پیدایش هر رسانه ارتباطی جدید آغازگر یک دگرگونی است. رسـانه های نوین بطور خود انگیخته و مستقل پدیدار نمیشوند، بلکه بتدریج از دگرکونی رسانه های قدیمی تر بوجود می آیند. با ظهور اشکال جدید رسانه های قدیمی تر بجای نابودی ، به همــزیستی و مطابقت با رســانه های نوین می پردازند . روزنامه نگاری آنلاین گرایشی گذارا نیست و استفـاده از آن بتدریج به عادت کاربران تبدیل می شود که بدون حذف رسانه های سنتی به جستجوی اخبار میان صفحات وب می پردازند.
شکل گیری روزنامه های آنلاین موجب رقابت بیشتر میان روزنامه های سنتی و اینترنتی و نیز میان روزنامه هایی می شود که هر دو نسخه چاپی و الکترونیکی را در اختیاردارند . این رقابت می تواند مثبت بوده و به پیشرفت و توسعه آنها و هم چنین جامعه کمک نماید. رقابت درسرعت اطلاع رسانی ، برخورداری از پیوندهای برتر و سودمند در نسخـه های آنلاین ، طراحی متناسب صفحه و توجه به بعد زیبایی شناسی ، انتشار صحیح و کامل اخبار، برقرای رابطه تعاملی تر با مخاطبان ، و مواردی ازاین قبیل در جهت رشد روزنامه ها و نیز ارتقاء سطح فرهنگی ، اجتماعی ، فکری ، آموزشی مفید واقــع می شود.
روزنامه نگاری آنلاین هم اکنون ویژگی های روزنامه ها را بعنوان الگوی سازماندهی محتوای خـود اشاعه می دهــد. درحالی که جستجو برای زبان رسانه جدید ادامه درد، آخرین برداشت ژورنالیست های آنــلاین از رسانه های قدیمی ، ملهم از اختصار اخبار رادیو بوده است. تبدیــل شدن اخبار کوتاه به بخش مهمی از سایت های ژورنالیستی موئد تقلـید روزنامه نگاری آن لاین از یادداشت های کوتـــاه و سبک مستقیمـا مربوط به موضوع رادیو می باشد. ( آلوس، 1380)
یکی دیــگر از مسائلی که تداوم وجود روزنامه های سنتی را موجب می شود ، عادت مخاطبان به در دست گــفتن صفحات فیزیکی و چاپی روزنامه است . افراد سنت گرا استفاده از نسخه چاپـــی را به نشر آنلاین ترجیح می دهند . از طرف دیگر معمولا جمعیت زیادی از کاربران اینترنت را جوانان تشکیل می دهند تا افراد مسن و میانسـال . به روز بودن اکثریت جوانان و هم گامی اشـــان بـا فناوری و جریانات روز ، صبر و حوصله بیشتر آن ها از جمله دلایل این مسئلــه محسوب می شونـد .
برخورداری از سـواد اینترنتی ، دسترسی به اینترنت ، و تامین هزینه آن عامل مهمی در استفـاده از روزنامـه آن لاین است. مورد دیگری که نباید آنرا فراموش کرد اینست که در دست گرفتن صفحه چاپی روزنامه ، لذت خاص خود را دارد که می تواند مخاطب را وابسته کند . عامل دیگر، قابل حمل بودن نشر سنتی روزنامه می باشد. هــر چند که امـروزه کامپیوترهای قابل حمل وجود دارند که دسترسی به اطلاعات و انتشار آنها را بسیار سرعت می بخشند، اما هنوز درهمه کشورها به مرحله مصرف انبوه نرسیده اند.
بطور خلاصه ژورنالیسم آنلاین تمامی ویژگی های ژورنالیسم سنتی را نداشته و بدون نقص و کاستی نیست . از طرف دیگر روزنامه سنتی هم از قابلیت های فضای مجازی و فناوری روز بی بهره است، بنابراین لزوم وجود هر دو در کنار یکدیگر احساس می شود.
رویکرد نظری:استفاده و خشنودی
هر چه قدر که در زمینه پژوهش ها و نظریه های حوزه ارتباطات و اقناع و تبلیغ جلوتر می رویم ، تمرکز اصلی را روی مخاطبان مشاهده می کنیم . نظریاتی چون دریافت پیام ،یادگیری ، کـارکردی، نا هماهنگی شناختی، استفاده و خشنودی، در مقابل نظریه های اولیه مطرح شده اند که مخاطبان را منفعل پنداشته و رسانه ها را مسلـط بر آن ها می دانستند. رویکرد استفاده و خشنودی هرچند همانند دیگر نظریه ها مورد انتقادات قرار گرفته، اما اهمیت آن در اینست که توجه ما را بسوی مخاطب ارتباط جمعی سوق میدهد . این نظریه ازجهت تاکیدش برتوانایی فـــرد برای تحقق خود ، با نظریه آزادی گرا و برداشت های جان استوارت میل ازعقلانیت انسانی مطابقت دارد. رویکرد استفاده و رضامندی ریشه در نظریات متفکرانی چون الیهو کاتز دارد. به گفته کاتز هدف پژوهش های اولیه پاسخ به این پرسش بوده که " رسانه ها با مردم چه می کنند ؟ "
وی معتقد بود که با مطرح نمودن پرسش دوم یعنی " مردم با رسانه ها چه می کنند ؟ " می توان حوزه ارتباطات جمعی را نجات داد. این رویکرد بر آن است که مخاطبان از رسانه ها برای مقاصـد خـاص و بمنظور تامین نیازهایشان استفاده می کنند .
به عبارتی از میان تولیدات رسا نه ای آن چیزی را برمی گزینند که نیازهایشان را مرتفع نموده و رضایت اشان را جلب نماید. پژوهشگران رشته ارتباطات بر اساس این رویکرد ، طبقه بندی های مختلفی را از نیازها ارائه کرده اند. کاتز ، بلامر و گورویچ این گونه بیان کرده اند که مطالعات آن ها مربوط می شود به ریشه های اجتماعی و روان شناسی نیاز هایی که انتظارات از رسانه های جمعی یا دیگر منابع ایجاد می کنند ، که منجر می شود الگوهای متمایزی در مواجه با رسانه ها ایجاد شود و در نتیجۀ آن خشنودی های مرتبط با نیازها و دیگر پیامدها حاصل می شود که این پیامدها می تواند ناخواسته باشد.
کاتز، گورویچ، و هاس طبقه بندی ای از نیازها ارائه کرده اند و بر این عقیده هستند که رسانه ها ابزار ی اند که افــراد برای ارتباط یا عدم ارتباط خود با دیگران مورد استفاده قرار می دهند.
آن ها این نیاز ها را به چهار دسته تقسیم نموده اند :
1. نیازهای شناختی ( کسب اطلاعات ، آگاهی و شناخت )
2. نیازهای عاطفی ( تجارب عاطفی ، لذت بخش ، یا زیبایی شناسی)
3. نیازهای انسجام بخش شخصی ( تقویت اعتبار، اعتماد و ثبات پایگاه )
4. نیازهای گریــز از تنش ( فراغـت و آسایش )
با پیـدایی رسانه های جدید مطالعات پژوهشگــران ادامه یافت تا به این نتیجه برسند که رسانه های نوین چـــگونه انتخاب های بیشتری را برای استفاده کننده در امرجست و جوی استفاده و رضامندی ارائه می کنند . لذا در عصر حاضر که ابر رسانه ای چون اینترنت را در کنار خود می بینیم ، که امکان گزینش و انتخاب و فعالیت را بیش از پیش به مخاطب می دهد ، این گونه نظریات اهمیت بیشتری می یابند. ( سورین و تانکارد، 1381)
همشهری آنلاین
در این بخش براساس نظریه استفاده و خشنودی ، با توجه به قابلیت ها و ویژگی های روزنامه نگاری آنلاین بدلایل استفاده مخاطبان از همشهری آنلاین پرداخته می شود . بعبارت دیگر سوال اینست که این روزنامه آنلاین چه کارکرد و ویژگی هایی دارد که افراد از آن استفاده می کنند ؟ کاربران دراین فضا - ی سایبربدنبال تامین چه نیازهایی هستند ؟ لذا توجه ما به بعد تعاملی این رسانۀ آنلاین معطوف است. ابعاد تعاملی بودن عبارتند از : میزان دسترسی ، سرعت، نقشه کار، مطالب مورد علاقه مخاطب، پست الکترونیکی، قدرت گزینش و فعالیت کاربر.
همشهری آنلاین یکی از منابع مفید اینترنتی است که کاربران زیادی در کشورمان دارد. این روزنامه با جای گــرفتن در درون فضای اینترنتی از پایه ای دیجیتالی دارد که اطلاعات را تبدیل به داده میکند و امکان بازسازی و ویرایش را فراهم می نماید و در نتیجه به تعاملی تر بودن فضا کمک می کند.
حافظه ای دیجیتالی دارد ، هایپر لینک و بهم پیوسته است، و ترکیبی است از رسانه های مختلف که قابلیت های آن ها را در برگرفته است. همشهری آن لاین در صفحه نخست خود چهل پیوند فعال دارد که قابل توجه می باشد. از میان پیوندهای موجود می توان اینها را برشمرد : جهان ، اقتصاد، دیدگاه ، بورس ، ورزش، ارتباطات ، دانش، آموزش ، تغـیه ، خیابان، متـرو، میز ، آنلاین، پیشخوان ، پلیس، سینما و تلویزیون، نشریات ، سفر، زنان و غیره. این ها بخـش هایی تخصصی و مورد نیاز افراد هستند. همشهری آن لاین درعصر اطلاعات و ارتباطات و تخصصی شدن امور، انبوهی از اطلاعات و تازه ترین اخبار را در اختیار کاربر قرارمی دهد، با ایجاد بخش های مجزا و فراوان ، به کاربر این امکان را می دهد که به سهولت به هر متنی که می خواهد دست یابد.
این بخش های متنوع بیش از آن چیزی است که در نسخه چاپی همشهری وجود دارد. ممکن است که این روزنامــــه درباره تمامی این موضوعات و یا برخی از آن ها در صفحات چاپی خود اخبار و مطالبی داشته باشد ، اما برای هر یک از این چهل پیوند صفحه ای خاص با تعداد بسیاری خبر و متن ندارد. در هر صفحه همشهری آن لاین پیوندهای صفحه نخست وجود دارد و این به معنی سهولت دسترسی به اطلاعات و عدم نیاز به ورق زدن صفحات وب می باشد. در هـر صفحه ای خلاصه ای از مهـ ترین اخبار مربوط به آن صفحه وجود دارد، در پایین هر بخش ، اخبار مرتبط گنجانده شده - اند که کاربر را به سمت اطلاعاتی بیشتر سوق می دهد. در انتهای هر صفحه نیز اخباری تکرار شده اند . این مــوارد همگی حاکی از دسترسی فراوان به اطلاعات، و سهولت و سرعت دسترسی با صرف وقتی اندک می باشد. بنابراین کاربر همشهری آنلاین برای دسترسی به اطلاعات مورد نظرش منتظر ساعت خاصی نمی ماند بلکه به محـض ورود به وب سایت ، در جهان سایبر قرار می گیرد و به دنیایی از اطلاعات گام می گذارد. در هر خبر با هایپر بودن مطالب ، کاربر به متون دیگری خارج ازمتنی که درآن هست متصل می شود ، این متن جدید می تواند در داخل وب سایت همشهری و یا خارج از آن ، یک منبـــع اطلاعاتی دیگر باشد. در نتیجه مخاطب به شبکه ای از متون بهم پیوسته وارد شده ، قدرت انتخاب و گزینش و فعالیت وی افزایش یافته ، و ارتباطی دوسویه را با رسانه خویش برقرار می کند.
وجود نقشه سایت ، موجب تسریع بخشیدن به روند کار مخاطب می شود. وجود عکس های متناسب هم به فهم بهتر مطالب کمک می کند و هم منبعی برای استفاده از آن ها می باشد . گروهی از استفاده کنند گان از این روزنامه آنلاین، آگهی دهندگان هستند. استفاده از این شبکه وسیع برای این افراد امتیاز بزرگی شمرده می شود. هزاران کاربر با این تبلیغات و آگهی ها مواجه می شوند، و این هم به سود آگهی دهندگان است، هم همشهری آنلاین و هم کاربران. از طرف دیگر درج اخبار مرتبط به دانشگاه ها و نظرات و مقالات اساتید ، یک حسن است. همشهـری آن لاین علاوه بر اطلاعات و اخبار، یک بخش سرگرمی را نیز در خود گنجانده است : اس ام اس ،چیزی که امروزه بسیار رایج شده و حالا وارد صفحات وب نیز شـده است. وجود پست الکترونیکی نیز امـان ارتباط دوسویه را بیشتر فراهم می کند ، و موجب می شود بازخورد سریع تر صورت گیرد. کاربران از این طریق می توانند در هر لحظه و هر زمان نظرات و نیازهای خود را با مسئولین در نظر بگذارند.
بنابراین همشهـری آنلاین به دلیل برخورداری از قابلیت های فضای مجازی و امتیازات نشر آن لاین، برای کاربران منبعی ارزشمند محسوب می شود، به بیان دیگر کسب آگاهی یک نیاز است و از طرف دیگر چگونگی به دست آوردن آگاهی و اطلاعات نیز خود یک نیاز به حساب می آید . روزنامه های آنلاین بواسطــه ویژگی هایشان که از آن ها سخن به میان آمد ، موجب می شوند تا مخاطب نیازش به آگاهی را به صورت مطلوب تر، جامع تر، و سریع تر تامین نماید. در واقع فرد با داشتن اختیارات و آزادی عمل بیشتر، مواجهه با اطلاعات و متون بیشمار، سرعت دستیابی به اطلاعات، داشتن ارتباط دو سویه بیشتر با مسئولین روزنامه و انعکاس سریعتر بازخوردهایش می تواند نیازیش را آن طور که می خواهد مرتفع نماید و در نتیجه رضایت خاطر بیشتری داشته باشد.
نتیجه گیری
با توجه به آنچه ذکر شد ،توسعه و پیشرفت ژورنالیسم آن لاین مستلزم وجود شرایط زیربنایی است تا روند توسعه بطور صحیح طی شود . روزنامه نگـــاری آنلاین به عنوان یک رسانه نوین همانند دیگر رسانه هایی که پس از اشکـال قدیمی خود ظهور کردند ، از دیگر رسانه ها و مشخصا روزنامه نگاری سنتی متمایز است. اما این تمایز در جهت رشد و تداوم یکی و نابودی دیگری نیست . هر چند که پیـش بینی های صورت گرفته در راستای پیشرفت و گسترش استفاده از نشر آنلاین روزنامه هاست، اما به دلیل خصلت های ذاتی نسخه چاپی و دلایلی که پش از این بیان شد ، ژورنالیسم سنتی عرصـه را خالی نخواهد کرد . روزنامه های سایبر همچون همشهری آنلاین و جام جم آنلاین ، لازم است که از فضای وب بهره کامل و شامل را ببرند و به رشد و توسعه جامعه کمک نمایند. از طرف دیگر لازم است که زمینه برای آموزش سواد انفورماتیکی مهیا شود. همشهری آنلاین با ایجاد رابطه تعاملی مناسب با کاربران در جهت ارضاء نیاز های آنها گام برمی دارد. پوشش دادن بخش ها، اخبار و اطلاعات بسیار که با برخورداری از خصیصه هایپر تکست چند برابر می شود، مخاطب را در معرض انبوهی از متون قرار داده و میزان دسترسی او را به اطلاعات افزایش می دهد. در این عرصه اطلاعاتی مخاطب میتواند به متون مورد نیاز و علاقه اش دست یابد. باز شدن صفحات با ســرعتی مناسب ، سرعت حصول آگاهی را بالا می برد، وجود پست الکترونیکـی به برقراری ارتباطی بهتر و کامل تر میان فرستنده و گیرنده اطلاعات کمک می نماید. در وجود این امتیازات نیاز مخاطب به کسب آّگاهی به طور شایسته تری تامین شده و وی خشنودی بیشتری از این امر کسب میکند.
روزنامه نگاری جهانی ناچار است مطالب و خبرهایی فراتر از سیاست و دولت پیدا کند ، لیدهای جدید و راههای نوینی برای ارائه خبر به مخاطبان جهانی بیاید. این بمعنی محلی بودن جهان است. روز نامه نگاری جهانی باید جهانی را محلی و محلی را جهانی کند ( هربرت، 1383)
روزنامه های آنلاین نیاز به آ گاهی و نیاز به شیوه مطلوب دست یابی به این آگاهی را در نزد مخاطبان فراملی خود بهتر از نسخه های چاپی تامین می کنند. کاربران آن ها برای برآوردن نیازهایشان بیش از پیش به مواجهـــه ، توجه ، درک و نگهداشت گزینشی دست می زنند. ژورنالیسم آنلاین با مزیت هایـی که دارد موجبات خشنودی و رضایت کاربرانش را فراهم می کند. توجه به این امر مهم برای روزنامه ها در عصر فناوری ، تکنولوژی و رقابت ضروری به نظر می رسد.