دراین پژوهش به بررسی عملکرد و برنامه ریزی نهادهای فرهنگی و رسانه های گروهی در مورد جایگاه زن به عنوان انسانی که وظیفه خطیری را در سلامت جامعه و خانواده بر عهده دارد پرداخته شده است.در تحلیل این مقاله سه نکته مهم را مد نظر قرار گرفته شده است .
-نقش نهادهای فرهنگی ، بالاخص سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (به عنوان پایلوت وشکل دهنده به برنامه ریزی ها ی رسانه های گروهی در کشور) در جهت دهی به افکار عمومی
-پرداختن به این نکته که چرا با تو جه به حجم عظیم سیاستگذاریها در حوزه های فرهنگی ما هم چنان در حوزه فرهنگ با نارسایی های بسیارمواجه هستیم و هنوز نتوانسته ایم از بسترهای عالی و موجود فرهنگ اسلامی، ایرانی خودمان استفاده کنیم.
-اگر چه درسیاستگذاریها به حوزه زنان و خانواده توجه شده، اما در حوزه اجرا این سیاست ها از ضمانت خاصی برخوردار نیستند و تعارض بین حوزه های اجرایی در عمل و عرصه سیاستگذاریها منجر به آشفتگی و عدم بررسی و نگاه جدی به این مقوله شده است .
دراین مقاله با بر شمردن وضعیت مطلوبی که رسانه ها باید به آن بپردازند ،پرداخته است ، که اهم مطالب به موارد زیر تقسیم بندی شده اند 1)شفاف سازی ارزش ها2) توجه به اصل ماموریت و تبیین جایگاه و رسالت انسان3) رسانه و پرداختن به مساله بهداشت روانی4) حضور در جنگ نرم و مقابله با تهاجم فرهنگی ، هریک از موارد ذکر شده نقش بسزایی در ارتقای فضای مطلوب رسانه ها دارند و همانند زنجیر ه باهم درارتباط می باشند .
واژگان کلیدی: رسانه های گروهی، زنان، خانواده، آسیب های فرهنگی، سیاستگذاری فرهنگی، فرهنگ، مدیران فرهنگی، افکار عمومی، نهادهای فرهنگی.
مقدمه
امروزه رسانه ها را یکی از ابزارهای مهم جلوگیری از استحاله در درون نظام می دانند و از آن جا که یکی از نقش های مهم رسانه آموزش می باشد، این ابزار سهم بسزایی در انتشار و آموزش صحیح الگوهای رفتاری، هنجاری وارزش های پذیرفته شده در یک جامعه دارد.فرهنگ مجموعه رفتارها و شیوه های زندگی یک ملت است که یکی از راههای باورپذیری و پذیرش آن از طریق رسانه می باشد. رسانه با آموزش مناسب فرهنگ متناسب با معیارهای پذیرفته شده در جامعه میتواند الگوهای رفتاری اعضای جامعه را هدایت کند و در برابر هجمه های تبلیغاتی گوناگونی که با مبانی ارزشی، فکری جامعه در تعارض می باشند، الگوهای رفتاری و سبک زندگی جامعه را از خطر تغییر مصون بدارد.
سبک زندگی همان شیوه ای است که افراد برای نحوه زندگی خود می پذیرند و باعث تمایز آنها از گروههای دیگر می شود، رسانه ها می توانند با برنامه سازی و تولید برنامه های مختلف الگوهای رفتاری جامعه را به سمتی که خود می خواهند هدایت کنند ومنجر به تثبیت و یا تغییر در الگوهای رفتاری افراد جامعه شوند.
تعریف رسانه، ان.اع و کارویژه های آن
رسانه به معنای هر نوع وسیله ای است که انتقال دهنده فرهنگ ها و افکار عده ای باشد. باید توجه داشت که رسانه های جمعی درعین آن که خود بیانگر افکار عمومی هستند، می توانند ساخت بخشنده ومحرک آن نیز باشند. مخاطب همه ی انواع رسانه های گروهی " افکار عمومی" می باشد.در یک تقسیم بندی کلی می توان رسانه ها را به
رسانه های تصویری: سینما، تلوزیون، تئاتر،
رسانه های شنیداری: رادیو،
رسانه های مکتوب: روزنامه ها و مجلات، و فضای مجازی تقسیم بندی کرد.امروزه اطلاع رسانی و آموزش دو کارویژه عمده رسانه ها محسوب می شود .
تلوزیون: به اعتقاد محققان امروزه تلوزیون با اشاعه ارزش ها ، هنجارها و تجربه های خود نقش مهمی را درتغییر و سازماندهی الگوهای رفتاری مردم بازی می کند. مک لوهان معتقد است که امروزه نقش تلوزیون آنقدر قدرتمند است که مطبوعات راهم زیر سوال برده است و این امر تنها به دلیل آن است که تلوزیون از چنان قدرتی برخوردار است که می تواند نظام فرهنگی، فکری ، سیاسی و اجتماعی موجود را برهم زده ودر راستای شکل جدیدی از مناسبات بین افراد و گروهها وسازمانهای مختلف گام بردارد.

مخاطبان تلوزیون عموما کودکان ، زنان و بازنشستگان هستند که کودکان به دلیل تا ثیر پذیری سریع از برنامه ها و زنان به دلیل این که نقش بسیار مهم و پررنگی در انتقال ارزش ها و هنجارهای ملی میهنی و باورهای مذهبی دارند دارای اهمیت می باشند.خیال پردازی ، کاهش روابط اجتماعی ، خشونت ، تغییر ارزش ها ، تغییر عقاید ، تاثیرات سیاسی و جایگزینی روابط بین افراد خانواده از آسیب های اجتماعی تلوزیون می باشد .
سینما: یکی از پیشرفته ترین رسانه های همگانی است که انواع هنرها را با پیچیده ترین تکنیک ها درخود جمع آوری نموده است. امروزه سینما به دلیل کارویژه اسطوره سازی ، بسیار بیشتر ازرسانه های دیگر درگیر مناسبات جنسیتی می باشد. مخاطب عمده این رسانه عموما دانشجویان، وجوانان هستند که آرزوی شهرت، ثروت ومحبوبیت درآنها بیش ازسایرین می باشد.
رادیو: رادیو از جمله رسانه های صوتی است که در آن اخبار و اطلاعات از طریق امواج به دست مخاطب می رسد. بخش عمده ای از برنامه های رادیو در جهت پر کردن اوقات فراغت بوده و برنامه سازان رادیو با توجه به آن که دیده نمی شوند تمام تلاش خود را در راستای فضا سازی مناسب ازموضوع درذهن خود و مخاطب مصروف می کنند، در این مسیر توجه ویژه به نحوه ایجاد این فضای ذهنی از موضوع بسیار مورد توجه می باشد. مخاطبان رادیو عامه مردم از هر صنف، شغل و هنری می باشند و این امر برنامه ریزی ها برای تولید برنامه های متنوع و متناسب با ذائقه عمومی را کمی دشوار و نیازمند دقت و وسواس زیادی می کند.
روزنامه : روزنامه رسانه ای است که به صورت روزانه جدید ترین اخبار و اطلاعات را درحوزه های مختلف به اطلاع اقشار مختلف مردم می رساند.مخاطب روزنامه بیشتر افراد تحصیلکرده و با سواد می باشد، از آن جائی که روزنامه هادر برگیرنده اخبار و اطلاعات ازاوضاع کشور و جهان هستند و نقش مهمی در شکل دهی به جهت گیری های افراد دارند، بنابراین اطلاع رسانی سریع، درست و با رعایت پرهیز ازاغراق گویی و سبک روزنامه نویسی ژورنالیستی بسیار حائز اهمیت می باشد.
مجلات: مجلات از حیث ارائه حجم اطلاعات بسیار گسترده تر از روزنامه بوده و در فواصل زمانی خاصی مانند گاهنامه ، فصلنامه، ماهنامه، و.. چاپ می شود.مجلات نیز بنا به موضوعات خاص خود مخاطبان خاص و ویژه خود را دارند. لازم به ذکر است مفهوم توسعه کیفی در این مورد مصداق بیشتری پیدا می کند.
فضای مجازی: دردنیا ی امروز، اینترنت بیشترین خدمات اطلاعاتی را ارائه میدهد و عده ای آن را بزرگراه بین المللی خوانده اند. امروزه میزان استفاده از اینترنت برای دختران و پسران به طور یکسان بوده و هردو به یک اندازه در معرض برنامه ریزی ها ی این رسانه قرار می گیرند.
بیشترین استفاده از اینترنت در فضای چت بوده که بسیاری آن را زندگی دوم نسل جوان می دانند. با توجه به برنامه ریزی ها ی جهت دار سردمداران این فضا درراستای به انحراف کشاندن اذهان کاربران و به دلیل مناسبات جنسیتی سوء استفاده از فضای اینترنت توسط خود کاربر یا دیگران از کاربر که در این گونه موارد عموما زنان و دختران در معرض آسیب هستند لزوم دقت و توجه به این مقوله را افزایش می دهد، لازم به ذکر است که امروزه استفاده کنندگان از فضای مجازی تنها قشر جوان نبوده و بسیاری از بزرگسالان هم درگیر این فضا هستند.
تبیین وضعیت مطلوب در فضای رسانه ای
شفاف سازی ارزش ها
- رسانه می بایست درراستای شناسایی و شفاف سازی ارزش های جامعه دینی ، انسانی و اخلاقی گام بردارد و از پیش آمدن وضعیتی که درآن ارزش ها و باورهای اصیل انسانی و اخلاقی رنگ و بوی فضیلت های کهنه و د مده را به خود بگیرد جلوگیری کند.
- جلوگیری از کمرنگ نشان دادن حقایق که ممکن است جلوه ای از سانسور ناخواسته را با خود داشته باشد.

- اقدام به تبیین صریح، شفاف و دقیق و بدون ملاحظه ارزش های اسلامی - انسانی و اخلاقی.
توجه به اصل ماموریت و تبیین جایگاه و رسالت انسا
- در نظر گفتن این مسئله که هر کس بنا بر ظرفیت ها و امکاناتی که در اختیار دارد، با ماموریتی از طرف خداوند متعال پا به عرصه خاکی گذاشته و تبیین این نکته که انسان جانشین خداوند و خلیفه او در روی زمین می باشد و برای قرار گرفتن در این مسیر نیازمند تربیت و آموزش خاص خود می باشد که در این راستا رسانه با توجه به سطح فراگیر خود نقش مهمی در این مسیر دارد.
رسانه و پرداختن به مساله بهداشت روانی
با در نظر گرفتن این مسله که امروزه جنسیت و خشونت دو عنصر تفکیک ناپذیررسانه های جهان شده است ، رسانه باید به گونه ای خاص عمل کند
- برنامه ریزی ها در جهت ایجاد افزایش قدرت تفکر صحیح و منطقی در افراد جامعه پیش برود و نه تاکید بر مولفه های جنسیتی و عوامل گیشه ای
- بیانات انتقادی به گونه ای مطرح شودکه منجر به بی اعتمادی و افزایش روحیه ناامیدی و دست از کارکشیدن در آحاد مردم نشود
- جلوگیری از تحریف واقعیت ها که منجر به سردر گمی ، بی اعتمادی و عدم در ک الگوهای صحیح در اجتماع شود
- توجه به ایجاد روحیه امید،ابتکار، خلاقیت،اعتماد به نفس، سازندگی، آرامش و جلوگیری از خشونت
- پررنگ تر ارائه دادن باورهای دینی به عنوان عوامل موثر در بهداشت روانی
حضور در جنگ نرم و مقابله با تهاجم فرهنگی
یکی از دلایل پرداختن به این مسئله این است که رسانه از مهم ترین ابزارهای عملیات روانی می باشد .
- مصروف کردن وجهه همت رسانه های گروهی برپرباروشکوفا کردن هویت فرهنگی جامعه
- تلاش درراستای توانمند سازی فرهنگی هر چه بیشتر نخبگان فرهنگی ، دانشجویان و زنان
- جلوگیری از ترویج مدهای رفتاری- پوششی فرهنگ بیگانه که در تضاد با فرهنگ اسلامی – ایرانی می باشد.
- توجه بیشتر به نقش سازنده خانواده در مقابله با جلوه های غلط فرهنگ بیگانه
- جلوگیری از رواج فرهنگ مصرف گرایی ، لذت جویی، سود جویی، اومانیسم در رسانه های گروهی
- تاکید بر نقش سازنده زن در انتقال ارزش ها ، باورها و علایق ملی- میهنی و باورهای دینی به فرزندان خود
- ایجاد گفتمان "بازگشت به خویشتن" درراستای احیای دین وارزشهای دینی
- ایجاد باور به "توانستن" در برابر "تهاجم نتوانستن"
سیاستگذاری و قانون گذاری نهادها و سازمان های فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزهای فرهنگی ( با نگاه ویژه به جایگاه زن و خانواده)
*توجه کردن به سیاستگذاریها در نهادهای فرهنگی، اجرایی، به دلیل نقش متولی بودن سازمانها و نهادهای فرهنگی در اجرایی شدن اهداف رسانه های گروهی است.

-اصل دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
-سند چشم انداز توسعه جمهوری اسلامی ایران
-اصول سیاست فرهنگی کشور ، مصوب 15/12/1379 شورای عالی انقلاب فرهنگی
-اولویت ها و سیاستهای کلی اصول سیاست فرهنگی کشور
-شاخص ها ی فرهنگی ، مصوب جلسه 530 مورخ 25/9/1382 شورای عالی انقلاب فرهنگی
-اصول و مبانی سیاست های تحقیقاتی مسایل زنان با هدف ضرورت شناسایی علمی و مستند مشکلات زنان در زمینه های مختلف ، مصوب جلسه 476 مورخ 9/12/1379 شورای عالی انقلاب فرهنگی
-سیاست های فرهنگی _ تبلیغی روز زن ، مصوب جلسه 505 مورخ 16/ 7/1381 شورای عالی انقلاب فرهنگی
-قانون مطبوعات مصوب22/12/1364 بااصلاحات برآن، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
-منشور حقوق و مسولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ، مصوب جلسه 546 مورخ 31/6/83 شورای عالی انقلاب فرهنگی
-راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب 13 دی 1384 مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی
-سیاست‌های تشکیل، تـحکیم و تـعالی خـانواده در نـظام اسـلامی مصوب جلسـه شـماره 480، مـورخ 25/11/1382، شورای فرهنگی – اجتماعی زنان
بررسی عملکرد مدیران اجرایی در بستر نهادهای فرهنگی
با اندکی تأمل در سیاستهای بالا متوجه می شویم که توجه به مسائل فرهنگی در حوزه سیاستگذاریها از مشکل خاصی برخوردار نبوده و ازاین حیث می توان به دغدغه مند بودن مدیران فرهنگی کشورپی برد، اما در حوزه اجراهیچ کدام ا زسیاستها ی بالا به درستی اجرا نشده و یا اصلا به آن توجهی نشده است،در اینجا دغدغه مند بودن مدیران نسبت به مسائل فرهنگی خدشه دار شده و مخاطب را به تامل جدی در این خصوص وا می دارد. در این مورد می توان چند عامل را مورد توجه قرار داد.
ضعف نگاه مدیریت مدیران در حوزه فرهنگ، ضعف های ساختاری و بنیادی در سیستم های فرهنگی، ضعف در حوزه اولویت بندی مسائل مربوط به خانواده و زن، مدیریت کردن مسائل فرهنگی نیازمند تخصص و داشتن تجربه و مهارت کافی در اداره کردن و جریان دادن به مسائل فرهنگی فارغ ازگرایشات سیاسی و براساس توانمندیهای حرفه ای و شغلی فرد می باشد .
مدیران حوزه فرهنگ می بایست به سان دیده بانانی باشند که تغییرات و تحولات لحظه به لحظه حوزه فرهنگ را رصد کنند و به تناسب تغییرات برنامه ریزی ها ی لازم را تعبیه و به اجرا درآورند. امروزه بسیاری از تغییرات در حوزه های دیگر تاثیرات خود را برروی عرصه فرهنگی می گذارند. ماننداختراع ماهواره که در عرصه صنعتی اختراع بسیار جالبی بود اما همین اختراع بیشترین تاثیرات را بر حوزه فرهنگ گذاشت . از این رو متخصص بودن ، توانمند ی و صلاحیت اخلاقی، انسانی و داشتن نگاه استراتژیکی به حوزه فرهنگ از ملزومات اصلی مدیران در حوزه فر هنگ می باشد.
امروزه سازمانهای موفق در عرصه های جهانی سازمانهای دانش بنیان می باشند، و محوریت فعالیت ها با نیروهای دانش محور می باشد ، جلوگیری از ورود افراد بدون تخصص در کادر نیروی انسانی و استقبال از افکار و اندیشه های جدید و نو و حتی در مواردی دعوت از کارکنان برای شرکت در تسهیم دانش های خود و تبادل افکار و اندیشه های نو منجر به پویایی فضای سازمان می شود که خود بستری است برای توجه جدی تر به سیاست های وضع شده با تکیه بر نیروهای توانمند و خلاق.
غفلت از این مسئله که گاهواره جهان در خانه ها و توسط زنان مدار حرکت خود را باز می یابد و شروع به حرکت می کند نکته بسیار مهمی است که گویی از شدت اهمیت خود برای مدیران فرهنگی رنگ باخته و در لابه لای انبوهی از فعالیت های حزبی، جناحی و گروهی، و سیل عظیم ملاقات ها و تلفن ها و نامه های اداری مسئله ای است که روزی باید به آن پرداخت، روزی که شاید گاهواره جهان از خانه به خیابان و از فضایی سرشار از مهربانی و رحمت به فضایی سرشار از جنگ ایدئولوژیکی بین نظریه پردازان مختلف کشیده شود و زمام امور آن دیگر در اختیار مدیران فرهنگی نباشد.
تبیین وضعیت مطلوب فضای رسانه ای کشور با نگاه ویژه به جایگاه زن و خانواده
تصویر سازی از زنان در دو حوزه اجتماع و خانواده و توجه به باورهای ملی – میهنی و عقیدتی می بایست مورد توجه قرار بگیرد . در این راستامی توان موارد زیر را مد نظر قرار داد .

- ارائه تصویرمناسبی ازحضورفعالانه ، آگاه وموثر زن دراجتماع به عنوان زنی کاردان، فهیم وحساس،.
- ارائه تصویر مناسبی اززنان ایرانی که در بستر یک فرهنگ دینی با باوهای دینی رشد کرده اند .
- توجه کردن به طیف وسیعی اززنان با فعالیتهای متفاوت، مانند زنان سرپرست خانوار و زنان روستایی که پا به پا ی همسران خود فعالیت میکنند.
- توجه به ملاحظات دینی در روابط بین زنان با نقش های مقابل آنان که متعلق به جنس مخالف است .
- نشان دادن غیرت مردانه و حیاء زنانه درراوابط خانوادگی بین زوجین
- تلاش در جهت جایگزین کردن سبک خاصی از زندگی ایرانی – اسلامی در روابط خانوادگی به جای روابط مدرن و متاثر از فرهنگ بیگانه
- توجه به پخش فیلمها و سریال های غربی که عموما درآن ما با خانواده تک والدینی ، فرزندخواندگی بدون ازدواج ، جدائی والدین از هم و.. مواجه ایم که اینها خود می توانند به عنوان الگوهای جایگزین در ذهن نسل آینده که امروز به عنوان کودکان پای برنامه های تلوزیون می نشینند باشند.
- تلاش در جهت معطوف کردن برنامه سازی ها در به تصویر کشیدن وضعیت طبقاتی متوسط به جای وضعیت حداقلی و حداکثری جلوه زندگی ( بنا به نظر برخی از کارشناسان برنامه های تلوزیون در برخی استان های کشور در مسئله خودکشی و فرار دختران از منزل تاثیر گذار بوده است )
- تلاش برای پرورش جوانان برای پذیرش نقش های خانوادگی.
- تلاش در راستای ارائه آموزش های لازم به شهروندان در خصوص تکالیف و حقوق شهروندی. ( توجه به نقش زنان در این مورد به دلیل مولفه های آموزشی پر رنگ تر است )
- توجه به المان های مذهبی جمهوری اسلامی که دارای جامعه دینی بوده درزندگی روزمره وسرشارازاتفاقات بازیگران مانندروزه، نمازوشکرگزاری، امربه معروف و نهی از منکر.
راهبردها در حوزه نهادهای فرهنگی مربوط به رسانه های گروهی با توجه به جایگاه ویژه زن و خانواده
در ارائه راهبردها می بایست به این نکته توجه داشت که نگاه رسانه های غربی به حجاب زنان مسلمان ( که در تلاش برای جایگزینی این تلقی از پوشش زن مسلمان در اذهان عمومی و رسانه ها می باشند) حجاب به دو شکل نشان داده شده است ، 1) حجاب به عنوان عامل نقص حقوق زن مسلمان ، 2) حجاب به عنوان نماد سیاسی از اسلام تندرو که نشانی از بنیادگرایی را در درون خود دارد.
صدا و سیما ی جمهوری اسلامی ایران به عنوان رسانه ملی
سهم رسانه های جمعی در پیدایش هرگونه آسیب و آفت اجتماعی، حتی آسیبهای مربوط به برنامه های اقتصادی و فرهنگی، بیشتر متوجه «صدا و سیما» بوده و این رسانه مهم، در این میان، نقش اصلی را بر عهده دارد.
- تلاش در جهت پررنگ تر شدن نقش مکملی تلوزیون ونه نقش جایگزینی آن
- پرداختن به مسائل جدی در ارتباط با زنان مانند نقش های فردی، اجتماعی و خانوادگی
- جلوگیری از پرداختن به مسائل جزئی و در حاشیه و تلاش برای پرنگ کردن این مسائل که اصولا در ارتباط با قشر اندکی از جامعه هستند .
- تلاش جهت ارائه تعریف و تصویر درستی از زنان توانمند و دارای هویت اسلامی، ایرانی (خودانگیخته وآگاه) بادرنظر گرفتن حضور زن درحوزه های خانوادگی (درنقش های همسری و مادری ) و اجتماعی (به عنوان شهروندان موثرو اگاه و حساس نسبت به روندهای جامعه خویش)
- تلاش در جهت حذف نگاه جنسی به زن (حضور زنان در عرصه رسانه در بسیاری از موارد به دلیل جذابیت های ظاهری است ونه تو انمندی حرفه ای و تکنیکی ).
- توجه به ادبیات کلامی، ژست ها ، حرکات و رفتارهای بازیگران برنامه های طنز به دلیل الگو شدن این رفتارها در میان مردم.
- تلاش در راستای ارائه تصویری درست وشایسته از نقش زن در خانه، در واقع نگاه به زن به عنوان موجودی تک بعدی که دائما در آشپزخانه مسوول سیر کردن شکم های گرسنه شوهر و فرزندان خویش است حذف گردد.

- برنامه ریزی در جهت ارائه تعریف شایسته ای از خلقیات و روحیات زنان ایرانی ، سازگاری و همراهی با همسر در مواجه با سختی های زندگی ، جایگاه کلیدی مادر بودن او، تربیت فرزندان و نقش سازنده او در تحکیم بنیان خانواده و حضور آرامش بخشش .
- تلاش در جهت ارائه الگوی مناسبی از حقوق و تکالیف زوجین نسبت به هم، والدین برفرزندان، فرزندان بر والدین ،بالاخص به تصویر کشیدن الگوی مناسبی ازرابطه پدر با فرزند دختر و مادر با فرزند پسر خویش .
- نظارت بر موضوعات مطرح شده در برنامه های رادیویی و ارتباط مجریان باهم، به دلیل تلاش برای ایجاد کردن فضای ذهنی مناسب مخاطب از موضوع
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارای چهار معاونت می باشد ، که در این مقال به بیان راهبردهای معطوف به هرکدم به فراخور موضوع پرداخته می شود