تصمیم گیری در دنیای پیچیده امروز به چالشی برای مدیران و سازمان ها تبدیل شده است . تعداد شاخص های تصمیم گیری ، تنوع معیارهای روش های تصمیم گیریکمی و کیفی و لزوم در نظر گرفتن همزمان آنها ، اهمیت اثرات و پیامدهای تصمیم و عواملی نظیر آن بر پیچیدگی تصمیم ها می افزاید . از این رو بالاخص در دو دهه اخیر ، روش های ریاضی و دانش کامپیوتر در حل مسائل تصمیم گیری به یاری آنان شتافته و تکنیک ها و فنون تصمیم گیری چند معیاره و سیستم های پشتیبان تصمیم گیری را ایجاد نموده اند .[2]

در این مقاله فرایند و روش های تصمیم گیری را تشریح کرده و طبقه بندی انواع مدلهای مسائل تصمیم گیری را آورده ایم.

مقدمه:
فرایند تصمیم گیری بستگی به وجود اطلاعات لازم و کافی دارد. هرچه این اطلاعات کامل تر ، جدید تر و به روز تر باشد ، امکان تصمیم گیری درست و به جا بیشتر خواهد بود. در این میان ، نقش تصمیم گیری مدیران را در عرصه سازمان ها نباید انکار کرد زیرا تصمیم گیری آنان خواه ناخواه با مسائل اقتصادی ، فنی ، اداری، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در سطوح خرد و کلان، ارتباط تنگاتنگی دارد. از این رو نقش آنان در فرایند تصمیم گیری ، بسی حساس تر و خطیرتر است . [3]

تشریح موضوع روش های تصمیم گیری :

تصمیم گیرندگان در انتخاب یک گزینه از میان گزینه های متعدد، غالبا چندین معیار را هم زمان در تصمیم گیری مدنظر قرار می دهند. معیارها گاه هم راستا و بعضا متقابل و متضاد می باشند . مدل های کلاسیک تحقیق در عملیات مانند برنامه ریزی خطی ، برنامه ریزی عدد صحیح ، برنامه ریزی غیر خطی و مانند آن مدلهای تصمیم گیری هستند که بهینه سازی را فقط براساس یک معیار به انجام می رسانند . لذا این مدلها در زمره مدلهای تک هدفه طبقه بندی می گردند . هدف انتخاب شده این گونه مدلها عموما اولی ترین و مهم ترین هدف بوده و سایر اهداف در سایه این هدف به فراموشی سپرده می شوند .
تصمیم گیری انتخاب یک گزینه از میان گزینه های مختلف است و این انتخاب هنگامی هوشیارانه و حساب شده است که بیش از یک معیار در گزینش آن به کار گرفته شود . تصمیم گیری با یک معیار فرایندی ساده و یک بعدی می باشد . [1]
تکنیک های تصمیم گیریفرایند تصمیم گیری :
فرایند تصمیم گیری ، شامل 3 مرحله است :
1- شناسایی و درک محیط
2- حالتهای ممکن برای پاسخ به محیط
3- تبدیل کردن به یک مسئله قابل حل
زمانی که برای رسیدن به هدفی چندین راه مختلف را در نظر می گیریم ، باید در هنگام بررسی این راهها روابط متقابلی که بین آنها است را در نظر بگیریم چون ممکن است کم یا زیاد شدن عاملی بر عوامل دیگر تاثیرگذار باشد.

در نظریه تصمیم گیری ، راههای مختلف تصمیم گیری را ، با توجه به روابط متقابل آنها به یک مدل تبدیل می کنیم. به عنوان مثال ممکن است سهمیه بندی کردن بنزین موجب کاهش استفاده مردم از خودروهای شخصی شود اما از طرف دیگر سبب تورم در جامعه شود.
یکی از مهم ترین بخش ها تعریف یک مسئله ، شناسایی متغیرهاست. ممکن است برای موضوعی خاص ، متغیرهای مختلفی را بتوانیم تعریف کنیم اما باید ببینیم هدفمان چیست و سپس بر اساس آن هدف برای مسئله متغیر تعریف کنیم . سپس باید پیامدهای جواب های متغیرها را هم بررسی کنیم.
مفهوم بهینه ، یک مفهومی است که به هدف ما مربوط می شود و ممکن است جوابی که برای یک مسئله بهینه باشد ، برای مسئله ای دیگر بهینه نباشد . به عنوان مثال فرض کنید سهمیه بندی کردن بنزین ، بهینه ترین تصمیم برای کم کردن مصرف سوخت باشد اما مطمئنا این جواب با توسعه گردشگری در تناقض است و اصلا نمی تواند بهترین تصمیم برای این موضوع باشد .

مراحل حل یک مسئله تصمیم گیری به شرح زیر است :

1- تعریف مسئله
2- شناسایی متغیرها
3- شناسایی عامل های اصلی
4- راه حل های شدنی
تصمیم گیری چند معیاره ( MCDM ) شامل تصمیم گیری چند شاخصه ( MADM ) و تصمیم گیری چند هدفه ( MODM ) می شود.

تصمیم گیری چند شاخصه با یک هدف ( MADM ):
مدل های تصمیم گیری با یک تابع هدف را از نظر پارامترها و ضرایب می توانیم به 3 قسمت تقسیم کنیم :
1-حالت قطعیت : در این حالت تمام پارامترها و ضرایب مشخص و قطعی هستند .
2-حالت ریسک : در این حالت ضرایب مشخص و قطعی نیستند اما مقادیرشان از توابع توزیع احتمالی مشخصی پیروی می کنند . که به این ترتیب می توانیم مقدار آنها را براورد کنیم.
3- حالت غیر قطعیت : در این حالت ضرایب مشخص و قطعی نیستند، ضمن آنکه از توزیع احتمالی آنها نیز اطلاعی نداریم .
در دو حالت 2 و 3 مفهوم یافتن جواب بهینه به این معناست که جواب هایی که بهینه نیستد را پیدا کرده و از گزینه های قابل انتخاب حذف کنیم . بنابراین در این حالت به جای اینکه بگوییم چه جوابی خوب است می گوییم چه جواب هایی بد است و آنها را حذف می کنیم .

تصمیم گیری با چند هدف ( MODM ) :

گاهی در تصمیم گیری ها چند تصمیم گیرنده داریم . چند تصمیم گیرنده داشتن با بیش از یک هدف داشتن در ارتباط است . زمانی که چند تصمیم گیرنده وجود داشته باشد، هرکدام ممکن است دارای هدف های متناقضی با دیگر افراد باشند. ممکن است با سود بردن یکی دیگری ضرر کند و بالعکس . در این حالت باید طوری تصمیم گیری شود که همه راضی شوند .[4]
روش های حل در این مسائل به صورت زیر طبقه بندی می شوند :

I. روش های حل مدل با گرفتن اطلاعات اولیه از تصمیم گیرنده :
شامل روش های :محدودیت توافقی،بهینه سازی تقدمی، برنامه ریزی آرمانی خطی و...

II. روشهای حل مدل با گرفتن اطلاعات از تصمیم گیرنده هنگام حل:

شامل روش های جئوفرین ، زیونتز - والنیوس ، STEM , SEMOPS
III. روشهای حل مدل با گرفتن اطلاعات از تصمیم گیرنده بعد از حل :
شامل روش های : پارامتریک و سیمپلکس چند معیاره
IV. روشهای حل مدل بدون نیاز به کسب اطلاعات از تصمیم گیرنده :
شامل روش های : معیار جامع ، حداقل انحراف ، برنامه ریزی تجدیدپذیر
سایر روشهای حل به طور کلی عبارتند از : AHP , TOPSIS ، SWT, SAWو...[1]

نتیجه گیری روش تصمیم گیری :

فرایند تصمیم گیری ، به خصوص در سطح مدیریت از اهمیت زیادی برخوردار است . از این رو به این امر به عنوان یک مبحث علمی نگریسته می شود که با حل مدلهای ریاضی در ارتباط است. در این مقاله شرایط گوناگون تصمیم گیری و انواع مدلهای تصمیم ، به طور تیتر وار ارائه شده است.

متشکرم مطلب متناسبی جهت بحث کلاس است .