چگونه راهكارهاي استفاده از مواد غذايي سالم و تغذيه‌ي مناسب را به دانش آموزان ترغيب و تشويق كنم؟



فهرست مطالب
چکیده...................................... 3
مقدمه..........................................4
تعريف وطرح مسأله...............................5
توصيف وضعيت موجود.........................................6
روش هاي گردآوري اطلاعات........................................8
راهكارهاي ايجادانگيزه دردانش آموزان وتأثيرآن درپيشرفت تحصيلي.......................................8
تجزيه وتحليل داده ها...........................................11
ويژگي هاي پيشنهادي براي تغيير.........................................11
چگونگي اجراي تغييرپيشنهادي.................................13
چگونگي نظارت برراه حل جديد.........................................14
چگونگي ارزيابي ازنتايج راه حل جديد........................................
تصميم نهايي..................................15

مقدمه
يا أَيّهَا النّاسُ كُلُوا مِمّا فِي اْلأَرْضِ حَلالاً طَيِّبًا ....[1]
يكي از خصوصيات هر موجود زنده نياز به غذا است. غذا براي تأمين نيروي مورد نياز بدن، براي فعاليت كار دستگاههاي مختلف بدن، رشد و نمو، تأمين حرارت ثابت بدن و هر يك از تظاهرات حياتي لازم است و اين واقعيت كه زندگي بدون غذا ميسر نيست مي‌تواند به طور كلي از اهميت بسيار زياد تغذيه كفايت كند. البته در نظام آفرينش، خالق يكتا به لطف و رحمانيتش در قالب هدايت تكويني، موجودات زنده را به دستيابي به مواد غذايي مورد نياز و تعيين حدود لازم راهنمايي كرده است، ولي انسان را به استعانت از قوه‌ي تفكر، و بالاتر از آن هدايت انبيائ الهي مورد رحمت افزون‌تري قرار داده است، كه تشخيص خير و صلاح او را در همه‌ي مسائل و از جمله در باب تغذيه آسان‌تر ساخته است. زيرا آن چنان كه در اكمل اديان الهي، با حلال كردن چيزهاي پاكيزه و حرام كردن پليدي‌ها، سلامت جسم و روان آدمي را تضمين نموده است. وَ يُحِلّ لَهُمُ الطّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ اْلأَغْلالَ الّتي كانَتْ عَلَيْهِمْ ...[2] و در عبارت كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ[3] و از بطن ديگر آيات ديگر آيا همچون فَلْيَنْظُرْ أَيّها أَزْكى‏ طَعامًا[4] و در لابه‌لاي احكام تغذيه با استنباط از برخي آيات
ديگر[5] و با تكيه بر ضرورت بهره‌گيري صحيح از نعمات الهي و اين كه به اين بهره‌گيري مؤمنين البته شايسته‌ترند زيرا بناي آفرينش آدمي بر بندگي خدا[6] و قرار گرفتن در مسير كمال است كه البته مؤمن كه سالك اين طريق است به مقام قرب الهي نزديك‌تر است. قُلْ مَنْ حَرّمَ زينَةَ اللّهِ الّتي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ اْلآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ[7] شيوه‌ي تغذيه‌ي آدمي مشخص مي‌گردد به خصوص كه مؤمن هنگام استفاده از نعمات الهي راه افراط و زياده‌روي و اسراف را پيش نخواهد گرفت وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنّهُ لا يُحِبّ الْمُسْرِفينَ[8] و نيز چون در همه‌ي اعمال و افعال او ياد خدا به عنوان عامل نظارت و كنترل اعمال و افعالش جاي خاص و ممتازي دارد و غذا را با ذكر خدا مي‌خورد، لذا امر و نهي خدا را قبل از برداشتن لقمه در نظر دارد، و آيه‌ي شريفه‌ي فَلْيَنْظُرِ اْلإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِهِ[9] كه آدمي بايد در غذاي خود (اعم از غذاي فكري و جسمي) به دقت بنگرد. او را به انديشه در كيفيت غذا، كميت آن، ارتباط آن با نياز جسم او، پاكيزه بودن آن و اين كه تا چه حد حقوق جامعه در آن رعايت شده و حلال و حرام خدا را مورد توجه قرار داده و از اين گونه دقت‌ها در ابعاد مختلف آن برخواهد انگيخت.
و چون لقمه‌ي حلال و گوارا را فرو مي‌برد شكر نعمت خدا مي‌گويد و در طلب توان خدمت و اداء وظيفه‌ي خود[10] غذا خوردن او نيز عبادت خواهد بود. مسلمانان با الهام از حديث كل شيئي تكون فيه المعضرة علي الانسان في بدنه فحرام اكله الا في حال الضروره[11] مي‌داند كه آنچه براي او زيان‌آور باشد خوردنش مجاز نيست حتي اگر اين زيان بخشي از خوردن غذاي پاكيزه و مفيدي باشد كه بيش از حد لزوم خورده شود.[12] ترديدي نيست كه خداي لطيف خبير مبناي تحريم برخي از خوردني‌ها و حلال كردن برخي ديگر از آنها را با علم بر تأثير آنها در بدن آدمي و مصلحت انسان قرار داده است.
چنانكه اين معنا را در كلام معصوم (ع) مي‌توان ديد[13] لذا تغذيه‌ي يك مسلمان از ويژگي‌هاي ممتازي برخوردار است كه در عين استفاده از نعمت‌هاي خداوندي حدود و حريم آنها را نيز مورد نظر دارد و از تغذيه به عنوان وسيله‌اي جهت تأمين امكان وصول به هدف از مجراي تأمين سلامت جسم و روان بهره مي‌گيرد، به تأثير نحوه‌ي تغذيه‌ و مقدار آن بر روي اخلاق و روان خود توجه دارد.
چنانكه از حضرت رسول اكرم (ص) نقل شده كه فرموده است: من كثر طعامه قسي قلبه[14] و نيز از حضرت امام باقر (ع) نقل شده است كه فرمود: ابغض الاشياء بطن مملو و در جاي ديگر لا تميتوا القلوب بكثره الطعام فان القلوب تموت كالزرع اذا كثر الماء، و صدها رهنمود ديگر در همين مباحث كه مشروح آنها را در كتب مختلف حديث و رسائل تهيه شده در اين گونه مطالب مي‌توان يافت.[15] اين عنايت به تغذيه در اسلام كه حتي در تحت شرايط خاص، تغذيه‌ي شيرخوار از پستان زني موجب پيوند فاميلي و وقوع نسبت و اجراي احكام محرميت مي‌گردد،[16] شگفتي‌آور است به خصوص با ظرائف و دقائق اين احكام كه عقل را به تحير وا مي‌دارد. به جز اينها، نظري گذرا به گنجينه‌ي عظيم احاديث اسلامي نشان مي‌دهد كه چه بسيار دستور و رهنمود در مسائل مربوط به تغذيه وجود دارد كه هنوز آن چنان كه بايد مورد توجه قرار نگرفته است.
بيان مسأله
من بعنوان مربي بهداشت در سال تحصيلي 87 ـ 86 در مدرسه‌ي قائميه واقع در خيابان انقلاب- نرسيده به گلزار-جنب اداره‌ي اوقاف كه داراي 18 كلاس بوده، كلاسها از نظر نور،دما و وسعت شرايط مطلوبي دارند. در پايه ي اول 6 كلاس و پايه‌ي دوم 6 كلاس و پايه‌ي سوم 6 كلاس مي‌باشد و دانش‌آموزان از لحاظ درسي و انضباطي در وضعيت بسيار مطلوبي قرار دارند مشغول به خدمت شدم و همانطور كه مطلع هستيد وظيفه‌ي يك مربي بهداشت آموزش استفاده از مواد غذايي سالم و تغذيه‌ي صحيح است لذا من اقدام پژوهي خود را از پايه‌ي دوم در يكي از كلاسها شروع كردم (كلاس شقايق 3) و با مشاهده اينكه دانش‌آموزان تغذيه‌ي درست و منظمي ندارند و بعضي از آنها بدون خوردن صبحانه در مدرسه حاضر مي‌شوند و اين مشكل را نيز از زبان دبيرانشان هم شنيدم و در زنگهاي تفريح از چيپس، پفك، و ديگر موادي كه اصلاً ارزش غذايي ندارند و از منزل به مدرسه آورده بودند استفاده مي‌كردند و سطح علاقه شان نسبت به تغذيه‌ي صحيح پايين است و دلايلم هم به شرح ذيل بود:
1 ـ علت اين مشكل را جويا شدم.
2 ـ نسبت به خصوصيات اخلاقي و خانوادگي دانش‌آموزان در مورد استفاده از تغذيه‌ي صحيح آشنايي پيدا كردم.
3 ـ با يك پرسش اطلاعات زيادي از كلاس بدست آوردم. (كلاس داراي 32 دانش‌آموز است).
الف) چه تعداد از دانش‌آموزان تغذيه‌ي درست دارند؟
ب) چه تعدادي از دانش‌آموزان علاقه‌اي به تغذيه‌ي صحيح و سالم نداشتند؟
4 ـ از يك كلاس شروع كرده تا در صورت موفقيت طرح را به ساير كلاسها نيز منتقل كنم لذا ابتدا به مطالعه‌ي كتابهايي در مورد تغذيه‌ در قرآن پرداختم. خداوند از نظر تكويني و خلقتي در كنار حس گرسنگي احساس سيري را نيز در سازمان وجودي انسان قرار داده و با مشاركت حواس بينايي و چشايي به درك كيفيت غذا مجهز كرده است ولي چون او با داشتن موهبت اختيار مي‌تواند عملكردهاي طبيعي حواسش را به ناهنجاري نيز سوق دهد. لذا از طريق رهنمودهاي تشريعي هم وي در اين زمينه به اعتدال و اجتناب، از افراط و توجه به نحوه‌ي انتخاب و گزينش حلالها و پاكيزه‌ها هشدار داده است تا مراقب كم و كيف مقدار و نوع غذاي مصرفي‌اش باشد و عوارض حاصله از انتخاب نامناسب و يا خارج از اعتدال را پيش‌گيري كند كه اين رهنمودها بعنوان «مسائل بهداشتي تغذيه» در قرآن قابل بررسي و توجه خواهد بود در آيه‌ي 22 سوره‌ي بقره مي‌بينيم با توجه به اينكه تمام مواد و عناصر خلقت آدمي و منشأ رشد همه‌ي محصولات غذايي از زمين است خداوند آن را مقدم بر ديگر نعمت‌هاي لازم براي بشر منظور و بيان داشته است سپس به دومين عامل حيات بخش وي يعني آسمان و هوا كه در هر «دم» به آن نيازمندي دارد اشاره فرموده و پس از آن به آب كه مايه و اساس حيات سلولي و عامل اصلي حفظ شرايط محيط داخلي بدن يا «هموستاز» است مي‌پردازد و در پي آن ايجاد انواع محصولات نباتي و ميوه‌ها را به عنوان بخشي از نعمت‌هايش براي انسان يادآوري مي‌كند. آيات 65 تا 73 سوره نحل نيز از جمله‌ آياتي است كه خداوند كريم نسبت به مسائل تغذيه‌ و رزق انسان در آنها اشاراتي فرموده است، به اين ترتيب در آيه وَ آَنّ ُُِكُمَ اِلّاَُنعُمِ لُعُبّرِة نَِسَُقيّكِمُ مِمُا فِيَ بُِطُوِنَُه مُِّن ُبِيُن َُفِرّثِ و دَم لِبّناْ خاِلُّصّا ِسُِاُئَغّا لّلْشِرُبّيِنَ [17] سرسبز و زنده شدن زمين پس از خواب و مرگ زمستاني‌اش مطلب را آغاز مي‌نمايد و در واقع آب را با داشتن نقش اول به عنوان مهم‌ترين عامل حيات بخش و نخستين نياز غذايي زمين و انسان معرفي مي‌فرمايد. در آيه‌ي 66 مسأله‌ي شير به عنوان ماده‌ي غذايي سازنده و گوارا با نوشندگان و علاقمند‌انش مشخص شده است و چون شير اولين ماده‌ي غذايي تمام پستانداران از جمله انسان است به علت ارزش غذايي جامع و بنيادي آن در تأمين سلامت و رشد و نمو ابناي بشر از نخستين ساعات پس از ولادت آن را در مقام دوم قرار داده است و بيان «خالصاً سائقا للشاربين»[18] را نيز در ارتباط با رشد استخواني و حالت رضايت‌مندي شيرخواري مي‌توان از جلوه‌هاي ديگر آن دانست.
در آيه‌ي 67 از ميوه‌هاي نخل و انگور با تعبير شيريني و رزق و نيكويي كه در آنها وجود دارد به عنوان سومين ماده‌ي غذايي كه مواد هيدرو كربنه و يا خوراكيهايي با منشأ گياهي مي‌باشد ياد شده است. غذاهايي كه در همه‌ي مراحل زندگي و شرايط مختلف آن براي انسان مناسب بوده و انرژي‌زايي دارند. در آيات 68 و 69 عسل و شفا بخشي آن را براي مردم يادآوري و به عنوان شراب مختلف الوانه معرفي كرده است و ضمن اينكه انسان را متوجه بيماري‌هايش مي‌كند مواد شفابخش وجود در طبيعت را نيز به او مي‌نماياند.
بطور كلي در اين مجموعه آيات مي‌بينيم كه خداوند از دو نعمت مايع و جامد (آب و زمين) دو محصول نباتي (خرما و انگور) و از دو فرآورده‌ي حيواني (شير و عسل) و نعم ديگر انسان را متذكر ساخته و در پايان هر آيه وي را به تفكر و تعقل دعوت فرموده است يا بعبارت ديگر خداوند تمام زندگي انسان را با نيازهاي ضروري آن از نظر مادي، معنوي و رفتاري بصورت فردي و اجتماعي برايش مطرح كرده با تذكر هر نكته، مطلب را با جمله «لا يه لقوم يسعمون» «لا لقوم يعقلون» ،«لا يه لقوم يتفكرون» پايان داده و به طرق مختلف اذهان و عقول مردم را به اين نكات هدايت كننده متوجه كرده است تا به تعبير ناصر به آنها بگويد:
از اين خوان خوب آن خورد نان و نعمت كه بشناسد آن مهربان ميزبان را
بر همين اساس مي‌بينيم كه غذا از ديدگاه قرآن هدف نيست، بلكه وسيله‌اي است ضروري براي ادامه‌ي حيات كه خداوند هم انسانها را به استفاده از آن دعوت نموده است «يا أَيّهَا النّاسُ كُلُوا مِمّا فِي اْلأَرْضِ حَلالاً طَيِّبًا»[19] چرا كه به سروده‌‌ي سعدي:
اديم زمين سفره‌ي عام اوست بر اين خوان نعمت چه دشمن چه دوست
مفسر بزرگ قرآن مرحوم طبرسي در مجمع البيان مطلب جالبي نقل مي‌كند بدين صورت كه هارون الرشيد طبيبي مسيحي و حاذق داشت روزي اين طبيب به يكي از دانشمندان اسلامي گفت من در كتاب آسماني شما چيزي از طب نمييابم، در حاليكه دانش مفيد بر دو قسم است: «علم ابدان» و «علم اديان» او در پاسخش گفت: خداوند همه‌ي دستورات طبي را در نصف ؛آيه از كتاب خودش آورده است و آن جمله «كلوا و اشربوا و لا تسرفوا» است و پيامبر ما نيز طب را در اين دستور خلاصه كرده است كه معده جايگاه همه‌ي بيماري هاست و امساك سرآمد همه ي داروهاست و هرگاه بدنت را به عادات صحيح و مناسب عادت داده اي آن را از وي باز مدار. گاندي بعنوان مدرس تغذيه‌ مي‌گويد:
تغذيه‌ي صحيح به منزله‌ي آرامش بدن و مخالف بيماري است و دو عامل زيرا علت سوءِ تغذيه مي‌داند:
1 ـ فقر خانواده: برخي از بچه‌ها فقير بوده و يا شايد والدينشان بيكار باشند و يا در شهر زندگي كنند، شايد والدينشان كشاورزاني هستند كه محصول خوبي نداشتند، شايد فرزندان متعددي در خانه هستند و حتي والدين از تهيه‌ي مانتو براي مدرسه عاجز بودند.[20] بسياري از بچه‌ها در منزل و يا در روستاهايشان از تغذيه‌ي سالم و صحيح برخوردار نيستند بنابراين چگونه چنين والديني مي‌توانند فرزندان خود را به استفاده از تغذيه‌ي سالم ترغيب و تشويق كنند؟
2 ـ آگاهي نداشتن خانواده‌ها در استفاده از تغذيه‌ي سالم و بوجود آمدن انواع بيماري‌ها در اثر سوء تغذيه‌.[21]
حال با توجه به مطالب فوق در پي اين كار برآمدم با بررسي اين مشكلات چه تدابيري براي علاقمند كردن دانش‌آموزان در استفاده از تغذيه‌ي سالم بيانديشم و همين نقطه‌ي آغازي بود كه باعث تغيير رفتار در كلاس مذكور شد.
توصيف وضع موجود يا (شواهد1)
الف ـ شاخص‌هاي كيفي وضع موجود
1 ـ علاقه نداشتن دانش‌آموزان به استفاده از تغذيه‌ي سالم. (پيوست 1)
2 ـ عاري بودن محيط كلاس از هرگونه شور و نشاط در اثر تغذيه‌ي سالم.
3 ـ فقدان هرگونه ابزار و وسايل تحريك كننده جهت افزايش علاقه و رويكرد دانش‌آموزان كلاس به استفاده از تغذيه‌ي صحيح.
4 ـ دانش‌آموزان از نظر قد و وزن در اثر تغذيه‌ي ناسالم از نظر استاندارد در سطح پاييني قرار داشتند.
5 ـ دانش‌آموزان با بيماريهاي ناشي از سوء تغذيه آشنايي ندارند.
6 ـ سوء تغذيه تا حدودي باعث افت تحصيلي‌ دانش‌آموزان شده بود.
7 ـ عدم آشنايي دانش‌آموزان با مسئوليتي به نام بهداشتيار تغذيه (مواد غذايي).
8 ـ مطلوب نبودن وضعيت تغذيه‌ي دانش‌آموزان.
9 ـ پايين بودن سطح علاقه دانش‌آموزان كلاس به اهداء و امانت دهي كتابهاي مربوط به تغذيه به ديگران.
10 ـ خشك و بي‌روح كلاس در اثر تغذيه‌ي ناصحيح.
11 ـ عدم استفاده از ميان وعده‌‌هاي غذايي در زنگ‌هاي تفريح.
12 ـ‌ علاقمند بودن بيش از حد به استفاده از مواد غذايي ناسالم مثل چيپس، پفك و غيره.
13 ـ عدم آگاهي والدين به استفاده از تغذيه‌ي صحيح و آوردن مواد غذايي نامناسب توسط فرزندانشان به مدرسه.
14 ـ عدم آگاهي دانش‌آموازن از تأثير تغذيه‌ي ناسالم بر پوست.
15 ـ كافي نبودن رشد دانش‌آموزان كلاس در اثر استفاده نكردن از مواد غذايي كه كمك كننده‌ي رشد بدن هستند (از طريق نمودار قد و وزن).
16- دانش آموزان علاقه‌اي به نوشيدن شير در مدرسه از خود نشان نمي دهند .
17- دانش آموزان با رژيم غلط خود را از خوردن بعضي مواد غذايي ضروري محروم كرده بودند.
ب ـ شاخص‌هاي كمي وضع موجود
در اوايل سال تحصيلي 87 ـ 86 از مجموع 32 دانش‌آموز كلاس فقط 7 نفر علاقمند به استفاده از تغذيه‌ي صحيح بودند.
جدول شماره 1 ـ جدول توزيع فراواني درصد تعداد علاقمندان به استفاده از تغذيه‌ي سالم نسبت به كل دانش‌آموزان كلاس (اوايل سال)
علاقمندان به استفاده از تغذيه‌ي صحيح كل دانش‌آموزان كلاس
فراواني 7 32
درصد 87/21 100


نمودار شماره‌ي 1 ـ نمودار توزيع فراواني تعداد علاقمندان به استفاده‌ي از تغذيه‌ي صحيح نسبت به كل دانش‌آموزان كلاس در (اوايل سال)
بنابراين همانطور كه مشاهده مي‌كنيد تعداد دانش‌آموزان علاقمند به استفاده‌ي از تغذيه‌ي سالم در اين كلاس اندك است و من بعنوان يك اقدام پژوه قصد دارم وضع موجود را كه (7 نفر) است به وضع مطلوب (26 نفر) برسانم.
جدول شماره‌ي 2 ـ جدول توصيف وضع موجود و وضع مطلوب تعداد دانش‌آموزان علاقمند به استفاده از تغذيه‌ي صحيح.
گردآوري اطلاعات (راه‌حل‌ها)
در اين مرحله اقدام پژوه جهت يافتن راه حل‌هايي براي حل مسأله از سه روش مشاهده و مصاحبه و پرسش‌نامه استفاده كرده است.
1 ـ مشاهده: همه‌ي ما در هر لحظه از زمان بيداري، شاهد عيني و ناظر مستقيم وقايعي هستيم كه در حول و حوش ما رخ مي‌دهد و چه بسا كه يك مشاهده‌ي ساده، اولين قدم براي شروع مبحث جديد در علم باشد. البته مشاهدات ما در حالت عادي كمتر شكل علمي دارد، بدين معني كه مشاهده‌ي ما از واقعه‌اي، منظم و مدون نيست.[22] اقدام پژوه مشاهده كرد كه فقط 7 نفر از تغذيه‌ي سالم استفاده مي‌كنند.
2 ـ مصاحبه‌: بسياري از مردم علاقه دارند كه در ارتباط با ديگران رابطه‌اي شفاهي و زنده داشته باشند و ارتباطات كتبي از طريق كاغذ بازي را كنار گذارند. بنابراين و با توجه به ويژگي‌ انعطاف‌پذيري روش مصاحبه، بايد گفت كه اين روش يكي از بنيادي‌ترين و شايد بهترين روش جمع‌آوري مي‌باشد. بنابراين در يكي از شوراهاي دبيران با مطرح كردن اين سؤال كه چگونه مي‌توان دانش‌آموزان را به استفاده از تغذيه‌ي سالم و صحيح ترغيب نمود مصاحبه را با همكاران شروع كردم.(پيوست 2)
يكي از همكاران معتقد بود كه براي آموزش تغذيه‌ي سالم دانش‌آموزان را ترغيب كنيم تا ليستي از غذاهاي دور و اطراف خود مانند غذاهايي كه در منزل وجود دارد، و يا غذاهايي كه در بازار وجود دارد تصويرشان را بكشند و زير آن بنويسند كداميك از غذاها انرژي‌زا، مكمل، و يا كمك كننده به رشد بدن هستند و آن تصاوير را به كلاس بياورند.
همكار ديگر معتقد بود كه در مدرسه پايگاه تغذيه‌ي سالم بر پا شود.
دبير حرفه بيان كرد كه جشنواره‌اي از غذاهاي سنتي درمدرسه برگزار شود تا دانش‌آموزان با خوردن انواع غذاها آنها را طبق گروههاي غذايي نظير انرژي زا، مكمل و كمك كننده‌ي رشد بدن تقسيم بندي كرده و با تهيه فلش كارت كه تصوير ماده غذايي مورد نظر روي كارت كشيده و همچنين اسم غذا را روي كارت يادداشت كنند و با استفاده از كارت‌هاي غذايي براي ساختن غذاي متعادل آنها را كنار يكديگر قرار دهند.
پرسشنامه: يكي از آسانترين و مطمئن‌ترين راههاي جمع آوري اطلاعات است. محققان علوم تربيتي و انساني، براي دستيابي به حقايق مربوط به گذشته، حال با پيش‌بيني وقايع و شرايط آينده، از پرسشنامه استفاده مي‌كنند.[23] در مقايسه با مصاحبه، پرسشنامه در اغلب شرايط عملي‌تر و آسان‌تر است و به محقق امكان مي‌دهد تا نمونه‌هاي بزرگتر را مطالعه و بررسي كند.[24]
پرسشنامه‌ي طراحي شده‌ي مربوط به اين اقدام پژوهي شامل سه پرسش باز بوده كه پاسخ دهندگان مي‌بايد پاسخهاي خود را بصورت كتبي ارائه دهند. (پيوست 3)
1 ـ به نظر شما با چه روشهايي مي‌توان دانش‌آموزان كلاس را به استفاده از تغذيه‌ي صحيح هدايت و تشويق نمود؟
2 ـ به نظر شما ساده‌ترين راه براي علاقمند كردن دانش‌آموزان به استفاده از تغذيه‌ي سالم چيست؟
3 ـ انديشه‌هاي سبز دوستان براي اينكه هميشه سالم باشيم چه پيشنهاداتي درباره‌ي استفاده از تغذيه‌ي سالم داريد؟
اين پرسشنامه بين تعدادي از همكاران و دانش‌آموزان كلاس توزيع گرديد و از آنها خواسته شد تا پاسخهاي خود را ارائه نمايند و آنها نظرات خود را بصورت كتبي ارائه دادند.
پيشنهادات افراد پاسخ دهنده
الف‌ ـ همكاران
يكي از همكاران نوشته بود كه يك پروژه‌ي تحقيقي را در مورد تغذيه‌ي سالم انجام داده و پس از آن گزارش پروژه بصورت كنفرانس ـ مقاله ـ بروشور ـ كتابچه‌هاي برجسته به اطلاع دانش‌آموزان رسانده شود. البته بهتر است در كنفرانس از اسلايد و يا فيلم استفاده شود.
همكار ديگري عقيده‌ي خود را چنين نوشته بود كه كتابهايي كه در ارتباط با تغذيه‌ي سالم است و براي دانش‌آموزان مناسب باشند با كمك مدير مدرسه كتابها را خريداري و در كتابخانه‌ي مدرسه قرار داده و آنها را به تناسب موضوع طبقه‌بندي كنيم مثلاً كتابهاي گروه مربوط به ميوه‌ها و سبزيجات را در يك طبقه جاي دهيم و بقيه را به همين صورت طبقه‌بندي كنيم و يك نفر آنها را يادداشت كرده با ذكر تاريخ و به مدت يك تا دو هفته در اختيار دانش‌آموزان قرار دهد. يك همكار ديگر نوشته بود كه از دانش‌آموزان بخواهيم كه به مدت يك هفته غذاهايي را كه مي‌خورند يادداشت كنند و در طول هفته مواد غذايي را مشخص كنند، نوع غذا مهم نيست بلكه مواد استفاده شده در غذا مهم است مثلاً
روز صبحانه ميان وعده
(ساعت 9 صبح) ناهار عصرانه شام
شنبه كره- چاي- نان نان و پنير آبگوشت ميوه نان كُوكو
همچنين همكار ديگر معتقد بود كه با ساخت وسايل كمك آموزشي مي‌توان تغذيه‌ي سالم را به آنها آموزش داد.
ب ـ دانش آموزان
فاطمه نوشته بود كه با نمايش و استفاده از پوستر و عكس در مورد تغذيه‌ي سالم توضيحاتي داده شود و در مورد ايده هاي خوب تغذيه‌اي تبليغات صورت گيرد.
سمانه معتقد بود كه آموزش تغذيه‌ي سالم را با استفاده از قصه و داستان و لطيفه آموزش دهيم.
معصومه نوشته بود با استفاده از كار دستي و بازي بصورت پازل و جداول استفاده از تغذيه‌ي سالم را آموزش دهيم.
سارا معتقد بود كه هر روز از روزهاي هفته دانش‌آموزان يكي از ميوه‌جات و سبزيجات را به مدرسه آورده مثلاً شنبه همه آنها هويج بياورند و در زنگ تفريح آن را بخورند.
فرنوش نوشته بود پيام‌هاي تغذيه‌اي در برنامه‌ صبحگاهي سر صف خوانده شود و دانش‌آموزان هر روز پيام را در دفتر مخصوص يادداشت كنند و در پايان هر ماه از پيام‌ها مسابقه‌اي صورت گيرد و به نفرات برتر جوائزي اهدا گردد.
شبنم نوشته بود كه با كمك دانش‌آموزان يك كتاب آشپزي تهيه كنيم بدين صورت كه آنها مي‌توانند غذاهايي كه مادرشان تهيه مي‌كنند را ببينند و بر روي كاغذي يادداشت كنند كه او چه كاري مي‌كند يا از كارهايي كه مادرشان انجام مي‌دهد نقاشي كنند آنها مي‌توانند اين تكه كاغذها را به يكديگر چسبانده و كتابي بنام كتاب آشپزي درست كنند.
زهرا نوشته بود از آنجايي كه نمايشها معمولاً براي دانش‌آموزان لذت بخش بوده مي‌توانيم با استفاده از وسايل ساده كه توسط آنها آورده شده عروسك ساخته و آن را در انجام نمايش در مورد تغذيه‌ي صحيح بكار بريم.
اصول تغذيه‌
تعاريف
1 ـ تغذيه‌: در مورد تغذيه‌ تعاريف مختلفي ارائه شده است كه هر كدام داراي محدوديت‌ها و جامعيت نسبي است. از جمله مي‌توان تعريف زير را ذكر كرد، تغذيه‌ علمي است كه از شناخت خواص و رابطه‌ي غذا و چگونگي مصرف آن در بدن موجودات زنده به منظور حفظ و ادامه‌ي اعمال حياتي اندام‌ها و بافت‌ها، توليد انرژي، تامين رشد، توليد مثل، واكنشهاي بدن در برابر تغييرات تركيبات غذايي، بيماري‌هاي ناشي از كمبود مواد مغذي و ساير زمينه‌هاي وابسته از قبيل توليد، توزيع و نگهداري و تهيه‌ي مواد غذايي بحث مي‌كند[25]
2 ـ غذا: هر ماده‌ي جامد يا مايعي كه پس از ورود به بدن بتواند با تغييراتي كه در روي آن انجام مي‌گيرد براي توليد انرژي جهت انجام فعاليت‌هاي مختلف بدن يا تنظيم اعمال حياتي، رشد و ترميم بافت‌هاي فرسوده به مصرف برسد غذا ناميده مي‌شود.[26]
اين تعريف شامل تمام مواد غذايي جامد و مايع به استثناي بعضي مواد مانند عطرها و رنگ‌ها و برخي ادويه‌ها كه در تهيه‌ي خوراكي‌ها بكار مي‌رود مي‌گردد.[27] در اين تعريف ذكري از راه ورود غذا نشده است در واقع اگر بتوان موادي را از راهي غير از مجاري گوارش وارد بدن نمود(مانند تزريق)كه طبق تعريف فوق براي توليد انرژي و تأمين رشد مصرف شود غذا محسوب خواهد شد.
3 - ماده ي مغذي: [28]غذا هاي موجود در طبيعت مخلوطي از انواع تركيبات شيميايي مانند مواد قندي (نشاسته اي)، مواد پروتئيني، مواد چربي، ويتامين ها ومواد معدني هستند كه هر كدام به تنهايي يك ماده ي مغذي بوده و اعمال ويژه اي را در بدن به عهده دارند. بنابر اين وقتي مي‌گويند غذاي قندي يا نشاسته اي و يا گلوسيدي، منظور تنها غذا هاي قندي خاص مانند قند و شكر نبوده بلكه درمجموع غذاهايي را شامل مي‌گردد كه قسمت اعظم تركيبات آنها را مواد قندي يا نشاسته اي تشكيل مي‌دهد .
4 - تندرستي[29]: تندرستي عبارت از حالتي است كه درآن انسان توانايي كامل برخورداري از مواهب طبيعي را داشته و از هر نوع فشار جسمي و رواني و ساير عواملي كه باعث انحراف ارگانيسم از تعقيب اعمال حياتي و يا استفاده از مواهب طبيعي بشود عاري باشد، تندرستي به معناي تعريف فوق و به طور مطلق غير از بعضي حالا ت و دورانهاي خاصي از زندگي وجود نخواهد داشت و آنچه كه عملاً انسان درحال عادي از آن برخوردار است يك حالت تندرستي نسبي است.
5 - رابطه ي تندرستي و تغذيه‌[30]: تغذيه يكي از پديده هاي زندگي و از ضروريات ادامه ي آن است و به همين جهت لازمه ي تندرستي نيز محسوب مي‌شود. با توجه به تعريف و نقش غذا به عنوان تأمين كننده ي لازم براي ادامه ي اعمال حياتي و توليد و ترميم و جبران فرسايش بافتها مي‌توان رابطه‌ي تغذيه و تندرستي را به صورت زير خلاصه كرد:[31]
الف - تأمين رشد و تكامل جسمي و مغزي.
ب - تأمين انرژي لازم براي انجام كار و فعاليت.
ج - حفظ مقاومت بدن در برابر بيماريها.
د - تأمين نياز منديهاي ار گانيسم براي توليد مثل و تكثير.
6 - تغذيه‌ي خوب:[32] تغذيه‌ي خوب عبارت است از دريافت مقادير لازم و كافي از هر يك از مواد مغذي براي رسيدن به تندرستي كامل، اين مقادير به نام نياز منديهاي تغذيه اي خوانده مي شود.
7 - سوء تغذيه:[33] سوء تغذيه نيز يك حالت بيماري است كه درنتيجه ي كمبود نسبي يا مطلق و يا مصرف زياده از حد يا چند ماده‌ي مغذي مورد نياز بدن در انسان ظاهر مي شود. شدت عوارض ناشي از بيماريهاي سوءِ تغذيه و تأثير آن بر تندرستي بسته به كميت و كيفيت آن عوامل و دوران زندگي شخص مبتلا متفاوت و متغير است.
8 - عادات غذايي:[34] تفاوت در غذاي انسان بسيار زياد است. نحوه ي نگهداري و پختن غذاها هم متفاوت است. درموقع بيماري هم راجع به غذا هاي مجاز يا ممنوع در نقاط مختلف جها ن و حتي در نقاط مختلف يك كشور اختلا ف سليقه وجود دارد. دربين اقوام مختلف، روشهاي گوناگوني درتغذيه ديده مي‌شود.
گروه هاي غذايي:[35] مواد غذايي از نظر مواد مغذي موجود در آنها به شش گروه اصلي مواد غذايي دسته بندي مي‌شوند كه عبارتنداز:
1 - شير و لبنيا ت2 - گوشت، حبوبا ت، تخم مرغ و مغزها 3 - ميوه ها 4 - سبزي ها 5 - نان، غلات و ماكاروني6 - روغن ها، چربي ها، شيريني ها و چاشني ها.
گروه شير و فرآورده هاي آن: مواد غذايي موجود دراين گروه شامل انواع شير (شيرمايع، شير خشك، شير غليظ شده) ماست، پنير، كشك، بستني، و دوغ است. اين مواد نياز بدن را به اغلب مواد مغذي به ويژه پروتئين، كلسيم و ريبوفلاوين و روي را تأمين مي كنند.
گروه گوشت، حبوبات، تخم مرغ و مغزها: مواد غذايي اين گروه شامل انواع گوشت قرمز و سفيد مثل گوشت گاو، گوسفند، مرغ، ماهي، دل، جگر و تخم مرغ و حبوبا ت و مغزها مثل گردو، پسته و بادام زميني است. اين مواد نياز بدن انسان به پروتئين، آهن، ويتامينهاي گروه B (بخصوص تيامين- نياسين – ريبو فلاوين –ويتامين 12 Bو روي را تأمين مي‌كند.
گروه ميوه ها:
ميوه هاداراي تنوع دررنگ و طعم دراثر وجود مواد آلي است كه درقسمت هاي مختلف ميوه موجود است. ميوه ها داراي مواد مغذي مانند ويتامينها و مواد معدني هستند و نيز داراي مقداري قند هاي ساده مانند گلوكز و فروكتوز مي‌باشند. ميوه ها منبع بسياري خوبي براي تأمين ويتامين C هستند. ميوه ها به دليل داشتن سلولز نقش ملينهاي طبيعي را برعهده دارند.
گروه سبزي ها:
سبزي ها براي تأمين ويتامينها و مواد معدني منابع بسيار خوبي به شمارمي‌آيند. درتركيب سبزي ها مقداري سلولز وجود دارد كه براي انسان ها قابل هضم و جذب نيست . و فقط باعث افزايش حجم غذايي مصرفي مي‌شود.
گروه نان و غلات و فرآورده ها ي آنها:
مهمترين غلا ت عبارتند از: گندم برنج، ذرت، جو، جو دو سر و فرآورده هاي آنها شامل نان، برنج، ماكاروني، رشته و آرد. اين موا دمي‌توانند مقداري ازنياز بدن به انرژي، ويتا مينهاي نياسين، تيامين و برخي از مواد معدني مانند آهن و روي و فيبر غذا يي را تأمين كنند.
گروه متفرقه: روغن ها، شيريني ها، چاشني ها.[36]
مواد غذايي اين گروه شامل روغن حيواني، كره مارگارين، روغن هاي نباتي جامد و مايع، خامه و از شيريني ها مي‌توان قند، شكر، عسل، شربت ها، مربا ها و ساير موا د غني از قند هاي ساده را نام برد. درچربي هاي گياهي، ميزان اسيد هاي چربي سير نشده (ضروري)بيش از مقدار اين اسيد در روغن هاي حيواني است. مصرف بيش از اندازه چربي و مواد شيرين باعث چاقي و افزايش نسج چربي زير جلدي و ناراحتيهاي قلب و عروق مي ‌شود. اين موا د از نظر تأمين انرژي قابل اهميت هستند. ولي به علت نداشتن املاح، ويتامين و پروتئين مصرف آنها مضر است.
تنظيم برنامه ها ي غذايي:[37]
براي برنامه ريزي و تنظيم يك برنامه غذايي سالم ومناسب رعايت سه اصل مهم و ضروري است :
اصل اول: تنوع درمصرف مواد غذايي، انتخاب و مصرف روزانه مواد غذايي از بين گروههاي اصلي غذايي توصيه مي‌شود.
اصل دوم: اعتدال در مصرف مواد غذايي، هرگاه يك ماده غذايي كمتر يا بيشتر از حد نياز مصرف شود نا مناسب تلقي مي‌شود.
اصل سوم : كفايت كالري يا انرژي دريافتي . ميزان انرژي حاصل از مواد غذايي به ميزان مواد مغذي انرژي زاي آن يعني كربو هيدرات، پروتئين و چربي موجود درآن بستگي دارد. مقدار انرژي كه يك گرم ازمواد مغذي ايجاد مي‌كنند «ارزش انرژي » ناميده مي‌شود.
جدول راهنماي انتخاب مواد غذايي روزانه از گروههاي غذايي
گروه غذايي تعداد سروينگ[38]موردنياز(براي بزرگسالان) مواد مغذي اصلي موجود درگروه منابع غذايي و اندازه هر سروينگ آنها
1 – شير و فرآورده هاي آن 2 - براي بزرگسالان
3 – براي گروه سني درحال رشد، جوانان كلسيم، فسفر، ربيوفلاوين، B2، پروتئين ، روي،كربوهيدرات، ويتامين D،منيزيم شير1 ليوان
پنير،45 گرم
ماست،1ليوان
بستني،5/1 ليوان
2 – گوشت قرمز،گوشت طيور،ماهي ها، مغزها، حبوبات، تخم مرغ 3-2 پروتئين، نياسين، ريبو فلاوين، آهن، ويتامين6 B ،روي، تيامين،ويتامين12B،فولات،فسفر، منيزيم،پتاسيم گوشت قرمز و طيور پخته و ماهي 60-90گرم
حبوبات پخته شده 5/1ليوان، تخم مرغ 2 عدد، مغزها، 3/2الي 1 ليوان
3 – ميوه ها 4-2 ويتامين c ، فيبر، كربوهيدرات، فولات، منيزيم، پتانسيم ميوه خشك 4/1 ليوان، ميوه پخته يا كنسروي 2/1 ليوان، آب ميوه 4/3 ليوان ميوه(هلو، سيب، پرتقال)1 عدد متوسط، طالبي يك برش يا4/1 طالبي متوسط
4 – سبزيها 5-3 كربوهيدرات، پتاسيم، ويتامينA، ويتامين C ، اسيد فوليك ، منيزيم ، فيبر سبزيهاي خام ياپخته2/1 ليوان سبزيهاي برگدارخام 1 ليوان آب سبزيجات 4/3 ليوان
5 – نان، غلات، برنج و ماكاروني 11-6 نشاسته ، تيامين، ريبوفلاوين، نياسين، اسيد فوليك، منيزيم،فيبر و روي-آهنِ نان 1برش (معادل 30 گرم يا كف دست) برنج، غلات يا ماكاروني پخته شده 2/1 ليوان كراكر4-3 عدد
6 – چربيها، روغنها، شيريني ها و چاشنيها مصرف اين گروه نبايد جايگزين گروههاي غذايي ديگر شود و درمصرف آن بايد به ميزان كالري مورد نياز هر فرد دقت شود.






ارزش انرژي مواد مغذي به شرح زيراست:
يك گرم مواد پروتئيني 4 كيلو كالري
يك گرم كربوهيدرات 4 كيلوكالري
يك گرم چربي 9كيلوكالري
ميان انرژي مصرفي بدن و انرژي دريافتي از طريق مواد غذايي مصرف شده بايد تعادل وجود داشته باشد. اين يك اصل مهم درتنظيم برنامه‌ي غذايي است.
نكات مهم درتنظيم برنامه‌ي غذايي مناسب:
ازهرشش گروه غذايي اصلي در برنامه‌ي غذايي روزانه به تعداد توصيه شده استفاده نماييد.
منابع پروتئيني، حيواني و گياهي را تواماًدر برنامه‌ي غذايي روزانه بگنجانيد.
به منظور بهبود كيفيت پروتئين برنامه‌ي غذايي، غلات و حبوبا ت را تواماً مصرف كنيد.
چربي هادر حد اعتدال مصرف شوند و بيشتر از روغنهاي مايع به جاي روغن هاي جامد استفاده گردد.
موادغذايي شور يا نمك سود و قند و شكر راكمتر دربرنامه‌ي غذايي روزانه بگنجانيد.
در برنامه‌ي غذايي روزانه خود سبزي ها وميوه هاي زرد تيره و سبز تيره كه منابع غني از ويتامينA محسوب مي‌شوند را بگنجانيد .
هدف آموزش تغذيه‌
هدف آموزش تغذيه‌ عبارت است از:[39]
1 – تغيير رفتار در مردم و جايگزين كردن عادات بهداشتي و تغذيه‌اي به جاي عادات غير بهداشتي براي اين كه مردم بتوانند سلامت خود وخانواده وجامعه ي خود را تأمين و حفظ كنند، بايد به آنها ياد داد كه بيماري يا عدم بيماري رابطه ي مستقيم با رفتار و عادات آنان دارد و بايد دستورات بهداشتي را به كار برند تا بيمار نشوند.
2 – قراردادن سلامت به عنوان يك ارزش اجتماعي: قبول سلامت به عنوان يك ارزش اجتماعي درفرهنگ يك جامعه، بستگي به عوامل زيادي دارد مانند تشكيلات اجتماعي، سطح آموزش وپرورش، ارزش واهميت فرد از نظر اجتماع- منابع و سيستم اقتصادي و... براي ايجا د و بالابردن ارزش سلامت درفرهنگ يك جامعه ، بايد به وسيله‌ي آموزش افراد را تشويق كرد كه دور هم جمع شوند و راههاي مختلفي را براي حل مشكلات خود پيداكنند و براي رفع آنها احساس مسئوليت نمايند.[40]
بيماريهاي ناشي از عدم استفاده‌ي نا صحيح مواد غذايي:
بيماريها، افراد را ضعيف نمود ه وگاهي اوقات از بين مي‌برد .ميليونها نفر از مرد م سراسر جها ن از بيماريهايي رنج مي‌برند كه مي توان از بروز آنها جلوگيري كرد. و يا آنهارا در مان كرد . شايد فكركنيم كه علت اصلي بيماري، غفلت است. ولي افراد بايد آموزش ببينند تا بتوانند كارهاي خوب در مورد تغذيه‌ را درك كنند .[41] عوامل متعددي مي توانند موجب بيماري شوند مهمترين عوامل بيماريزا عبارتند از:
1- عوامل بيماري زاي زنده مثل ميكر ب ها- ويروس ها- قارچ ها-كرم ها- حشرات و نظائر آنها.
2-عوامل بيماري زاي شيميايي مانند مواد سمي- عوامل آلودگي هوا.
3– عوامل بيماري زاي فيزيكي مثل تغييرات شديد درجه‌ي حرارت -فشار هوا و غيره
4– عوامل ناشناخته ي ديگر.
انتخاب راه حل موقتي
بعد از اين كه از نظرات همكاران و دانش آموزان از طريق مشاهده و مصاحبه و پرسشنامه مطلع شدم براي ايجاد انگيزه به تغديه‌ي صحيح از آنها خواستم داستاني در مورد دو خانواده مطرح كنند كه يكي از اين خانواده ها تغذيه‌ي سالم مي خورند و خانواده‌ي ديگر رژيم غذايي نامناسب دارند. سپس آنها را با هم مقايسه كنند و بدين ترتيب تا حدودي با سوء تغذيه دانش آموزان آشنا مي شوند. سپس:
1-تعيين بهداشتيار تغذيه.(پيوست 4)
2-ارزش يابي هفتگي و ماهيانه از بهداشتيار تغذيه ( پيوست 5)
3-تهيه‌ي جدولي مربوط به خلاقيت و ابتكارات بهداشتيار تغذيه و دانش آموزان كه هدف از آن شناسايي و استعدادهاي نهفته ي دانش آموزان و ارائه‌ي طرح هاي نو است.( پيوست 6)
4- ابتدا خودم پوستر طبقه بندي گروه هاي غذايي را به آنها نشان داده و از آنها خواستم ليستي از غذاهايي كه در اطرافشان وجود دارند تهيه كرده و غذاهاي انرژي زا، مكمل و يا كمك كننده به رشد بدن را تعيين كنند.( پيوست 7)
5-اهميت تغذيه را از طريق احاديث از معصومين به آنها تذكر دهم.( پيوست
6- دادن كارت تندرستي و نشاط به دانش آموزاني كه از تغذيه‌ي سالم استفاده مي كنند.(پيوست 9)
7-درست كردن فلاش كارت هاي تغذيه اي.( پيوست 10)
8-تهيه‌ي صندوق بانك سلامت و پس انداز كردن در آن.( پيوست 11)
9-تهيه‌ي انواع بروشورها در رابطه با تغذيه‌ي سالم.( پيوست12 )
10-آموزش استفاده از تغذيه‌ي سالم از طريق طراحي وبلاگ.( CD آن ضميمه است)
11-اجراي نمايش در مورد استفاده از تغذيه‌ي سالم.( پيوست 13)
12-اجراي شعر و داستان در مورد استفاده از تغذيه‌ي سالم.
13-نشان دان تصاوير به دانش آموزان در مورد استفاده از تغذيه‌ي سالم و نصب كردن در كلاس و گاهي اوقات بردن تصاوير به منزل توسط دانش آموزان و نصب آن روي ديوار تا با ديدن اين تصاوير والدين تشويق به رعايت پيام آن شوند.
14-ايجاد پايگاه تغذيه‌ي سالم در كلاس.( پيوست 14)
15- برپايي جشنواره‌ي غذاهاي سنتي با همكاري دبيران حرفه.( پيوست 15)(CD ان به صورتpower point ضميمه است)
16- براي آن كه آنها را توجيه كنم كه فرد بيمار هم نياز به تغذيه دارد، مثلاً وقتي فردي تب دارد بايد انرژي بيشتري استفاده كند و با خوردن مي تواند اين انرژي را به دست آورد. چراغ نفتي را براي آنها مثال زدم و از آنها پرسيدم كه وقتي فتيله چراغ را بالا مي كشند چه اتفاقي مي افتد و سوخت بيشتر يا كمتري مصرف مي كند و چراغ را با يك فرد بيمار مقايسه كنند. تا بدين وسيله نظر افرادي كه مي گويند بيمار بايد گرسنه باشد رد شود.
اعتبار بخشي به راه حل ها
براي اطمينان بيشتر در زمينه‌ي اجراي راه حل هاي انتخاب شده براي اين كه راه حل ها از اعتبار بيشتري برخوردار باشد جهت اظهار نظر به صاحب نظران تغذيه ارائه گرديد؛ آنها نيز نقطه نظرات خود را در اين خصوص ابراز داشتند. به طور كلي راه حل هاي ارائه شده تا حد نسبتاً زيادي مورد تأييد آنها قرار گرفت.
1-حضور جناب آقاي دكتر شيخيان از اولياي دانش آموزان در جمع دانش آموزان و سخنراني او در مورد استفاده از تغذيه‌ي صحيح.( پيوست16)
2-حضور جناب آقاي دكتر موسوي حرمي در جمع دبيران و دانش آموزان و سخنراني ايشان در مورد استفاده‌ي صحيح از تغذيه.( پيوست17)
3-ملموس و روشن بون راه حل ها.
4- ابتكاري بودن برخي از راه حل ها مثل بهترين بهداشتيار تغذيه، صندوق بانك سلامت، جشنواره‌ي غذا، ايجاد پايگاه تغذيه‌ي سالم و يا دفترچه هايي با عنوان تنظيم ساعت به وقت به بدن، تهيه‌ي بروشور تحت عنوان قانون اساسي تناسب اندام.
5-قابل اجرا بودن راه حلها.
6-پيش بيني تأثير راه حلها در افزايش تعداد دانش آموزان علاقمند به استفاه از تغذيه‌ي سالم.
7- قابل دسترس بودن راه حل ها.
شيوه هاي اجرا
پس از اعتبار بخشي راه حل هاي انتخاب شده آنها را به مرحله ي اجرا درآوردم.
1-اهميت تغذيه ي سالم را از طريق احاديث به دانش آموزان آموزش دادم.
2-اجراي نمايش كه از چندي قبل تهيه كرده بودم و بازيگران آن دانش اموزان كلاس شقايق 3 بود.
3-اجراي بازي هاي تغذيه اي و اشعار مربوط به تغذيه.
4-ساخت وسايل بهداشتي در رابطه با استفاده‌ي از تغذيه‌ي سالم توسط خودم و دانش آموزان.
ابتدا لوستري را درست كردم كه در آن پيامهاي تغذيه‌اي نوشته شده بود را به كلاس آوردم و روش استفاده‌ي صحيح از مواد غذايي را به آنها آموزش دادم.
در جلسه ي بعدي از دانش‌ آموزان خواستم كه يك برنامه‌ي هفتگي به صورت جدول تهيه كرده و غذاهايي را كه در طول هفته مصرف مي‌كنند را در آن بنويسند . پس از يك هفته جداول جمع آوري شد و نموداري از غذاهاي مصرف شده و هفتگي آنان تهيه كردم و پس از پاسخ كه كداميك از مواد غذايي بيشتر مورد مصرف بوده‌اند متوجه شدم كه يك يا دو نوع غذاي اصلي وجود دارند و بدين صورت غذاهاي انرژي زا و غذاهاي مكمل و... معرفي مي‌شوند(پيوست18)
5- تهيه‌ي صندوقي به نام بانك سلامت. براي اين كه دانش آموزان را به تغديه ي سالم و صحيح ترغيب و تشويق كنم صندوقي را به نام بانك سلامت تهيه كرده و در آن كارت هايي قراردادم كه نحوة استفاده‌ي درست از مواد غذايي در آن نوشته شده بود و آن صندوق را به عنوان بانك سلامت به دانش آموزان معرفي كردم كه دانش آموزان با آوردن مطالب در مورد تغذيه ي سالم و مواد غذايي مناسب در بانك سلامت سرمايه پس انداز كرده و هر شخصي كه بيشترين مطالب را آورده بود به عنوان سود سرمايه جايزه اي به او تعلق مي گرفت.
6- همچنين در كلاس به ايجاد پايگاه تغذيه‌ي سالم پرداختم بدين صورت كه ابتدا برنامه‌ي تغذيه اي مربوط به صبحانه ي هفتگي به آنها داده شد و هر روز طبق آن برنامه صبحانه اي را به مدرسه آورده و آن را ميل مي كردند سپس از آن ها خواستم برنامه ي تغذيه ي سالم را كه از طرف خودم براي منزل به آن ها داده شده بود اجرا كنند.
7- بهداشتيار تغذيه را به منظور كنترل استفاده از مواد غذايي مناسب دانش آموزان با رأي آنها و تأييد خودم تعيين كردم كه شرح وظايف بهداشتيار تغذيه توسط اقدام پژوه و با همفكري دانش آموزان تهيه شد كه اين شرح وظايف در اختيار بهداشتيار قرار گرفت. همچنين پيمان نامه‌اي تحت عنوان پيمان نامه‌ي بهداشتياران به آنها ارائه گرديد و متعهد شدند كه با ياري خدا و به كارگيري دستورات تغذيه‌ي سالم سلامت خود و دانش آموزان را بالا ببرند.
8- جداول مربوط به ارزشيابي.
9- مشاوره‌ي تغذيه توسط دكتر شيخيان از اولياي دانش آموزان.
10- به منظور علاقمند كردن دانش آموزان كلاس به استفاده‌ي صحيح از مواد غذايي راهكارهاي زير به اجرا درآمد.
الف_ تهيه‌ي فلاش كارت هاي تغذيه اي كه حامل پيام در مورد مواد غذايي سالم بود.
ب_ درست كردن روزنگار بهداشت كه دانش آموزان با مناسبت هاي بهداشتي در طول سال آشنا شدند.
ج_ تهيه‌ي مجله‌ي تغذيه اي و تحقيقات توسط دانش آموزان و برگزاري نمايشگاه.(پيوست19)
د_ درست كردن كارت هاي تغذيه اي توسط دانش آموزان.( پيوست 20)
ه _ دانش آموزاني كه از مواد غذايي مناسب در آموزشگاه استفاده مي كردند توسط بهداشتيار تغذيه كارت تبريك به مناسبت تولدشان به آنها اهدا مي شد و مورد تشويق قرار مي گرفتند.(پيوست21)
و_ براي آن كه عملاً هم با خواص مواد غذايي مختلف آشنا شوند پس از هماهنگي با مسئول محترم آموزشگاه و دبيران حرفه جشنواره ي غذاهاي سنتي را كه هر دانش آموز غذاي سنتي شهر خو درا از منزل آورده در سالن اجتماعات مدرسه سفره اي از كليه ي غذاهاي دانش آموزان چيده شد و دستور پخت انواع غذاها پس از جمع آوري در بين دبيران و دانش آموزان توزيع گرديد.
11- گرفتن مطالب تغذيه اي از اينترنت توسط دانش آموزان از كامپيوتر به صورت گروه دو نفره.
12- نصب پولك و عكس در نمودار تغذيه اي دانش آموزان.( پيوست 22)
(نمودار به صورت چهارفصل مي‌باشد)
13- برگزاري نمايشگاه غذايي با همكاري دبيران حرفه.
14- استفاه از مغزها (بادام – پسته – فندق و ... ) توسط دانش آموزان در زنگ تفريح.
15- براي اين كه دانش آموزان را به خوردن شير در زنگ تفريح ترغيب كنم به تبليغات در مورد شير پرداخته و هر فردي كه در ماه شير خود را كاملاً ميل مي كرد چك پول به دانش آموزان داده مي شد كه با آن از بوفه‌ي مدرسه خريد كنند.(پيوست 23)
16- براي اين كه تغذيه‌ي صحيح و سالم را حتي بين همكاران رواج دهم در شوراي دبيران، موز را به عنوان يك ماده‌ي مغذي توزيع كردم.( پيوست24)
17- براي آموزش تغذيه‌ي صحيح از CD هايي كه در مورد تغذيه بود استفاده كردم و حتي ‌CD را بعضي از دانش آموزان به منزل بردند و خانواده ها هم با تغذيه ي سالم آشنا شدند.
18- آشنا كردن دانش آموزان با نمودار تغذيه اي سازمان جهاني بهداشت تحت عنوان پنج نكته ي كليدي در سلامت غذا.(پيوست 25)
19- پازلي تحت عنوان گام به گام تا تناسب اندام تهيه كردم و در آن برنامه اي 31 روزه براي دستيابي به سلامت تدارك ديدم.(پيوست 26)
20- درست كردن پوستر مار و پله در مورد تغذيه توسط دانش آموزان.
21- انتخاب يكي از دانش آموزان به عنوان بهداشتيار سلامت .( پيوست 28)

توصيف وضع مطلوب يا (شواهد 2)
الف) شاخص هاي كيفي در موفقيت طرح
1_ دانش آموزان كلاس به استفاده از تغذيه‌ي سالم بيش از پيش علاقمند شدند.(پيوست 29)
2_ عادت به استفاده از مواد غذايي سالم در بين دانش آموزان بيشتر شد.( پيوست30)
3_ مسئوليت پذيري دانش آموزان تحت عنوان بهداشتيار تغذيه سبب شد علاوه بر رشد جسمي زمينه‌ي رشد اجتماعي آنان فراهم گردد.
4_ كلاس از وضع موجود كه در اثر تغديه‌ي نامطلوب خشك و بي روح بود درآمد و براي دانش آموزان جذاب شد.
5_ مشاركت تغذيه اي در ميان دانش آموزان و والدين و ديگر دست اندركاران مدرسه افزايش يافت.
6_ با رويكرد دانش آموزان كلاس به استفاده از تغذيه ي سالم اطلاعات تغذيه اي آنها نيز افزايش پيدا كرد.
7_ علاقمندي دانش آموزان به اهداء و امانت دهي كتاب هاي تغذيه اي افزايش چشمگيري پيدا كرد.(پيوست31)
8_ دانش آموزان كلاس علاوه بر مطالعه ي كتب متعدد تغذيه اي خود اقدام به نوشتن شعر و داستان و تهيه ي نمايش كردند.
9_ اكثر دانش آموزان كلاس به خودباوري در مورد تغذيه رسيدند.
10_ با استفاده ي صحيح از تغذيه سطح كمي و كيفي آموزشي دانش آموزان كلاس افزايش پيدا كرد.
11_ دانش آموزان به ساخت وسايل مربوط به تغذيه ترغيب شدند.
12_ مصرف ميان وعده هاي غذايي در بين دانش آموزان افزايش پيدا كرد.
13_ پس از آگاهي از استفاده از مواد غذايي مناسب و رسيدن به تغذيه اي سالم دانش آموزان هر روز يك نوع ميوه و ماده‌ي غذايي مطلوب را به مدرسه مي آوردند.
14_ ميل به نوشيد