بخش اول: تعریف حقوق اداری

گفتار اول: حقوق اداری از لحظ لغوی

حقوق اداری مشتمل است از دو کلمه حقوق + اداره ای(اداری).

حقوق: مجموعه قواعد و مقرراتی که بر زندگی اجتماعی اشخاص از آن جهت که در اجتماع زندگی می کنند حکومت دارد و دارای ضمانت اجرا می باشد.

اداره: یک کلمه فرانسوی است به معنای هدایت کردن، رهبری کردن، مدیریت کردن، راهنمایی کردن و ...

اداره دارای دو مفهوم است: الف) مفهوم ذاتی – مادی ب) مفهوم سازمانی

الف) مفهوم ذاتی – مادی: مجموعه فعالیت ها، عملکردها، اهداف تشکیلات و سازمان های اداری است که سازمان ها و تشکیلات وظیفه دارند آنها را برآورده سازند.

مادی: دلایل وجودی یک سازمان

ب) مفهوم سازمانی: مجموعه تشکیلات، سازمان ها و نهادهای اداری است که اداره را در مفهوم ذاتی به اجرا در می آورند.

مثالی برای هر دو مفهوم: وزارت جهاد کشاورزی برای مفهوم ذاتی و ادارات زیر مجموعه آن مانند اداره آبخیزداری یا اداره منابع طبیعی برای مفهوم سازمانی.

گفتار دوم: حقوق اداری از لحاظ اصطلاحی

الف) حقوق اداری از لحاظ صوری( شکلی )

قانون شکلی طریقه اجرای حق واحقاق حق می باشد.مثال: قصاص نفس در قانون ماهوی پیش بینی شده است و نحوه اجرای آن در قانون شکلی بیان شده است.

حقوق اداری از لحاظ صوری(شکلی) به مطالعه سازمان ها، تشکیلات، نهادهای اداری، مقامات اداری، نوع ارتباط ، روابط اداری سازمان های اداری با یکدیگر، میزان صلاحیت و چگونگی شکل گیری اصول و اعمال اداری می پردازد.

موضوع مطالعه حقوق اداری: تشکیلات اداری، مطالعات اداری، اعمال اداری، روابط اداری.

حقوق اداری به لحاظ ارتباطی که با حقوق اساسی دارد متمم و مکمل حقوق اساسی می باشد.

اعمال سیاسی: اصول سیاست ها و خط مشی های حقوق اساسی.

اعمال اداری: نحوه اجرا و بکار بستن اصول مطرح شده در حقوق اساسی اعمال اداری نامیده می شود، اعمال اداری موضوع مطالعه حقوق اداری است.

اعمال اداری دو گونه است: الف) امور عمومی ب) نظم عمومی

الف) امور عمومی: اعمالی است که مربوط به خدمات عمومی است، مایحتاج عمومی زندگی روزمره شهروندان که به این خدمات امور عمومی می گویند.مانند آب، برق، نان، تلفن و ...

ب) نظم عمومی: آن چیزی که در حقوق اداری مطالعه می کنیم با عنوان پلیس اداری.

گفتار دوم:

ب) تعریف حقوق اداری از لحاظ ماهوی

چه قواعد و مقرراتی بر حقوق اداری حاکم است؟ آیا قواعد و مقررات حاکم بر حقوق اداری همان قواعد و مقررات حاکم بر حقوق خصوصی است یا با آن تفاوت دارد؟ آیا حقوق اداری شاخه ای مستقل و دارای قواعد خاص خود است یا همان قواعد کلی بر رابطه میان اداره کنندگان و اداره شوندگان حکم فرماست؟ حقوق خصوصی شامل آزادی اراده و اصل مالکیت اراده است، آیا حقوق اداری هم اصل آزادی اراده افراد است؟

از آنجایی که قواعد حقوق اداری قواعدی تحمیلی ترجیحی هستند بنابراین قواعد حقوق اداری با قواعد حقوق خصوصی متفاوت است، دولت در حقوق اداری از قواعد ویژه ای بهره مند است. دولت در حقوق اداری از حق حاکمیت ویژه یا حق امتیازات مطلق استفاده می کند. از آنجایی که دولت خود را حافظ منافع و مصالح عمومی می داند خود را برتر از افراد می بیند بنابراین در پاره ای موارد نظریات خود را بر فرد تحمیل می کند و بطور یک جانبه حق فسخ قرارداد اداری را دارد،به عنوان مثال قاعده سلب مالکیت.

آیا دولت در هر شرایطی می تواند از حقوق ویژه خود استفاده کند؟ خیر – اولاً قانون کلی حقوق می گوید دولت ابتدا باید از راه حقوق خصوصی وارد شود یعنی اراده طرفین. ثانیاً اگر راهی جز استفاده از قواعد حقوق اداری نبود باید از این قواعد استفاده کند و راهی برای جبران خسارت افراد هم پیدا کند. ثالثاً منافع و مصالح عمومی هم تعریف(مشخص) شود، قانون باید این موضوعات را مشخص کند والّا استفاده از مصالح عمومی اسلحه خطرناکی خواهد شد که به حقوق خصوصی افراد تعرض شود.

حقوق اداری از لحاظ ماهوی: مجموعه قواعد و مقررات حاکم و ناظر بر روابط میان ادار کنندگان(دولت) و اداره شوندگان(مردم) که دولت دارای حق حاکمیت ویژه است ( متفاوت از حقوق خصوصی است ) و دولت به این دلیل که حفظ و حامی منافع و مصالح عمومی است از این حق بهره مند است ضمن اینکه قانون مصالح و منافع عمومی را مشخص می کند.

بخش دوم: ویژگی های حقوق اداری

گفتار اول: غیر مدوّن بودن

حقوق اداری غیر مدون است یعنی یکجا جمع نشده است، حقوق اداری بسیار وسیع و پراکنده و غیرقابل تغییر است به این دلیل که موضوعاتی که در حقوق اداری قابل بررسی هستند دائماً در حال تغییر هستند.

گفتار دوم: جوان بودن ( نو پا بودن )

حقوق اداری رشته ای نو پا است، بعد از انقلاب کبیر فرانسه و از زمان حکومت های دموکراتیک شکل گرفته است. از زمان عصر مدرن یا مدرنیته حقوق اداری جان می گیرد. حقوق اداری دولت را محدود می کند. حقوق اداری در ایران بعد از انقلاب مشروطه به صورت اندک اندک شکل می گیرد.