بسمه تعالی

تاريخچه شكل گيري سازمان حج و زيارت
برنامه ريزي و نظارت و هدايت و اداره امور مربوط به حج و زيارت و ارائه خدمات در جهت تامين رفاه زائرين خانه خدا، عتبات عاليات و اماكن متبركه از جمله مسئوليت هاي خطير و ارزنده اي است كه طبق قانون بر عهده سازمان حج و زيارت نهاده شده و اين سازمان مكلف و متعهد به اجراي بهينه وظايف فوق الذكر است.
شايان ذكر است كه تا سال 1350حج به شكل منسجم و نظام مند و ضابطه پذير اداره نمي شد. امور حج با نظارت وزارت كشور انجام مي گرفت و تنها كارتهايي به عنوان مجوز ثبت نام براي افرادي به نام حمله دار (راهنمايان) صادر مي شد. درسال 1351به موجب تصويب نامه هيات وزيران اجراي تمامي امور حج از حوزه وزارت كشور خارج و به سازمان اوقاف كه رئيس آن معاون نخست وزير بود واگذار گرديد. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي درسال 1358با تصويب شوراي انقلاب كار حج از سازمان اوقاف جدا شد و به عنوان سازمان حج و زيارت زير نظر وزارت ارشاد قرار گرفت. در پي آن با مصوبه سال 1363مجلس شوراي اسلامي مساله حج در شمار وظايف سازمان اوقاف واقع شد و به عنوان معاونتي از سازمان اوقاف و امور خيريه زير نظر وزارت ارشاد به فعاليت ادامه داد. سرانجام برابر مصوبه شورايعالي اداري حج و اوقاف بار ديگر از همديگر تفكيك شده و سازمان مستقلي به نام حج و زيارت زير نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ايجاد شد.
رئوس وظايف و فعاليتهاي عمليات اجرايي حج در ايران شامل ارزيابي عملكرد حج گذشته و تنظيم برنامه زمان بندي و هماهنگي با ساير دستگاه هاي كشور براي تحقق برنامه ها مي باشد. مسلم است تهيه دستورالعمل هاي اجرايي و پي گيري صحت اجراي آنها و تعيين مديران و عوامل كاروانها و نظارت بر عملكرد دفاتر مجاز زيارتي و تعيين اولويتهاي اعزام و سهميه بندي استاني و... در اين راستا قرار دارد. براي اين منظور در ايران دستگاههاي اجرايي مختلفي به صورت مستقيم و غير مستقيم در انجام عمليات حج و عمره حضور و فعاليت دارند. از جمله مي توان به نيروي انتظامي، هواپيمايي كشوري و هواپيمائي جمهوري اسلامي ايران، وزارت امور خارجه، وزارت اقتصادي و دارايي، بانك مركزي، بانك ملي، سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، نهاد رياست جمهوري، وزارت بهداشت و درمان، جمعيت هلال احمر، گمرك، وزارت اطلاعات، اداره اتباع خارجي، وزارت كشور، حوزه نظام وظيفه، سازمان ثبت احوال، سپاه پاسداران و ستاد مبارزه با مواد مخدر اشاره كرد.
وظايف سازمان حج و زيارت
1- اعمال حج محدود و مقيد به زمان و مكان خاصي است و بايد طبق مناسك مشخص، در كشور ديگري كه داراي مقررات و آداب و باورهاي اجتماعي و سياسي مخصوص به خود است، به اجرا درآيد. روشن است از سويي اين محدوديت براي كشور ميزبان كه وظيفه دارد جوابگوي رسيدگي به امور زائران خانه خدا باشد بسيار سنگين و مشكل زاست و ازسوي ديگر وضعيت اعزام و رسيدگي به سلامت حجاج اعزامي هر كشوري، بسيار مورد عنايت ملت و مسئولان آن كشورهاست. اين دوگانگي در نگرش و عنايت نسبت به زائران از ديدگاه عربستان و كشور اعزام كننده بايد به نوعي به يكديگر نزديك شود.
2- عربستان به عنوان كشور ميزبان در حج ناگزير است با عنايت به محدوديتهاي ويژه در موسم حج مقرراتي سراسري متناسب با شرايط اضطراري برقرار كند و به اجرا بگذارد. ازاين رو، سيستمي را وضع كرده و دستگاه هاي دولتي مختلف مانند اداره گذرنامه، گمرك، پليس، هلال احمر، هواپيمائي و همچنين موسسات وابسته، مثل سنديكاي اتوبوس داران مكتب الوكلاء موحد، مطوفين مكه و ادلاء مدينه را به اضافه مجموعه هاي مردمي ديگر، تحت پوشش يك نظام مديريتي، به سرپرستي وزارت حج گذاشته است.
3- مسئولان حج كشورهاي اسلامي نيز، كه به وضعيت و سرنوشت حجاج خود در عربستان اهميت مي دهند كم و بيش، به ميزان حساسيتي كه نسبت به مساله دارند اقدام به تنظيم و ساماندهي امور حجاج مي كنند. هركشوري بر حسب موقعيت فرهنگي، امكانات مالي و نظام مديريتي خود، براي نيل به اهداف معنوي و ايجاد تسهيلات براي حجاج هموطنش تلاش مي كند، اما در حقيقت همه به دنبال يك هدف هستند و آن تامين رفاه، حفظ سلامت و احترام به شخصيت زائر است.
4- از وظايف ديگر سازمان حج ايفاي نقش محوري در زمينه هماهنگي ميان ارگانهاي ذيربط در ايران و عربستان و همفكري با مسئولان حج ساير كشورها و ايجاد امكانات براي تبادل تجربيات ميان آنهاست.
5- زائران هر كاروان، معمولا تركيبي ناهمگون از افراد مختلف، با گستره اي وسيع از طيفهاي مختلف اجتماعي هستند و به نوعي يك جامعه متعارف در اندازه و قواره كوچكتر به حساب مي آيند. اين افراد از جهت سطح فرهنگي شهري و روستائي، سابقه مسافرتهاي خارجي، تحصيلات، سن، شغل و غيره توده هاي متمايز و گوناگوني بوده و داراي انتظارات متفاوتي هستند. طبيعي است كه برآورده كردن همه توقعات ايشان در يك سيستم واحد كاري بس دشوار و شايد محال است و مسلم است سازمان حج و زيارت با معدود كاركنان موظف خود، به تنهايي قادر به تنظيم و تنسيق و هدايت و نظارت بر تمام مسايل حج و در كنار آن عمره و عتبات و سوريه نيست.
از اين رو، دست به گردآوري تجربه ها مي زند و انرژي افراد فعال و آگاه و كارآمد و خوشنام را كه در طول ساليان دراز خدمتگزاري به زائران و كسب تجارب ارزنده آبديده شده اند بكار مي گيرد و با ابلاغ دستورالعملها عملكرد آنان را هدايت نموده و مدام مورد مداقه و ارزيابي قرار مي دهد.
6- راهيان اين سفر، به مكاني مقدس وارد مي شوند و مدتي طولاني را در يك محيط، با افراد ناشناخته و جديد، آن هم دور از خانواده و بستگان به سر مي برند. گاهي روحيات و خلقيات اين اقشار با يكدگر همساز و همسان نبوده و اين ناسازگاري احيانا موجب خرده گيري و بروز تنش و ناراحتي در ابعاد مختلف مي گردد. در اين مورد نيز سازمان حج در يك نگرش مثبت، مي كوشد با برنامه ريزي مناسب، كاري كند كه در همين محيط ناآشنا با يكديگر، به واسطه تجربه يك زندگي متراكم و فشرده، به آگاهي زائران ارتقا بخشد و بر دوستي و دوستان جديد آنان افزوده گردد و ... البته روشن است كه در اين مورد، سطح فهم و درك حجاج به اضافه آموزشهاي بعثه و سازمان حج و روحاني كاروان نقش اساسي دارد و نيز همراهي مدير و عوامل كاروان و روحاني و پزشك، در كاهش دغدغه و اضطراب زائران، بسيار موثر است.
7- با برنامه ريزيهاي معنادار و هدفمند سازمان، كارگزاران، بخصوص مديران كاروانهاي حج، تحت آموزشهاي مستمر ضمن خدمت قرار دارند و امور جاري اعم از ثبت نام و اعزام و غيره را با بهره گيري از فناوري روز به انجام مي رسانند.
در هر صورت، كار پرحجم و فشرده حج با همت و مدد بخش غيردولتي، شامل مديران و عوامل كاروانها، به اضافه پزشكان و روحانيون همراه كاروانها به سامان مي رسد و دوام و قوام پيدا مي كند. درضمن مسئوليت انتخاب و معرفي كاركنان گروه نيز برعهده مدير گذاشته شده تا او به عنوان پاسخگو و مسئول عملكرد كادر خود در قبال سازمان و مردم عمل نمايد. خلاصه اين كه از توان و مهارت و فكر و وقت و انرژي و امكانات و فرصتها و برخورداري هاي مادي و معنوي بالفعل و بالقوه مديران و عوامل كاروانها، با مديريت خاصي كه دارند، استفاده بهينه به عمل مي آيد و اين افراد مدام تحت آموزش و ارزيابي و كنترل هستند. افزون بر اين تشكلهاي صنفي و گروهي شركتهاي زيارتي و همه كارگزاران مرتبط با سازمان، كه شامل هسته هاي خودجوش و فعال و مستقل بخش خصوصي هستند هماهنگ با سازمان آزادي عمل دارند و حمايت مي شوند، ضمن اين كه استقلال آنها هم به رسميت شناخته مي شود.
انتقال تشكيلات مديريتي در مقاطع زماني مختلف
پاسداري از شعاير اسلامي وحفظ حيثيت مذهبي وملي ايران اسلامي، به هنگامه فريضه حج، اساسيترين تفكر مديريتي پس از انقلاب است كه مسؤولان مملكتي را به ساماندهي در برنامهريزي امور حجاج بيتاللهالحرام واداشته. مسائل سياسي در قبل از انقلاب و روند گرايش به سوي «توسعه پايدار» در بعد از انقلاب، شاخصههاي اساسي در انتقال تشكيلات مديريتي حج وزيارت در مقاطع زماني صده اخير به شمار ميآيند. تكرّر تغييرات تشكيلاتي حج وزيارت در اين چند دهه، نهايتاً منجر به ايجاد تشكيلاتي مستقل تحت عنوان «سازمان حج وزيارت» گرديده كه زير نظر وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي متكفّل امر حج در كشور شده است. در ذيل مروري خواهيم داشت بر مسير اين تغييرات ادواري.
تكفّل امر حج وزيارت در طول ساليان متمادي، وضعيت تشكيلاتي مختلفي را در پيداشته است. در دوران ستمشاهي، حجاج كشورمان با آشفتگي تمام به حج عزيمت كرده، در عربستان با دشواري هايي بسيار مواجه بودهاند. در اواخر دهه بيست، جمعي مسؤول ساماندهي به حج گرديدند كه در رأس آن افراد شناخته شده آن زمان حضور داشتند، ليكن به دليل عدم توفيق به نتيجه مطلوب، به مرور متلاشي شد. اين روندِ غير منسجم وسازمان نيافته همچنان تا اواخر دهه پنجاه ادامه يافت واساساً ساختار رو به اصلاح سازماندهي وبرنامهريزي حج، تا قبل از سال 1349، به عهده وزارت كشور وقت بود. وزارت كشور با صدور كارت هايي با اعتبار پنج سال، به عنوان مجوز ثبت نام جهت افرادي تحت عنوان «حملهدار» كه بعدها «مباشر» و«مدير كاروان» وبالاخره «راهنماي كاروان» نام گرفتند اقدام به كار مينمود. از سال 1349 تا 1350 شهرباني مستقلا وارد عمل شده مديريت وبرنامهريزي حج را عهدهدار گرديد. در سال 1351 به موجب تصويبنامه هيأت وزيران، اجراي كليه امورِ مربوط به حج، به سازمان اوقاف كه رييس آن معاون نخست وزير بود واگذار گرديد. در نخستين روزهاي تفويض وظايف ومسؤوليت هاي كار حج به سازمان اوقاف، شوراي عالي حج تشكيل وآييننامه امور حج در سه فصل1 و27 ماده و3تبصره تصويب وبراي اجرا به سازمان اوقاف ابلاغ گرديد. رياست اين شورا با معاون نخست وزير وسرپرست سازمان اوقاف بود.
ديگر اعضاي اين شورا عبارت بودند از:
يك نفر از آقايان روحانيان، معاونان وزارت امور خارجه وكشور وبهداري ودادگستري و دارايي ومعاونان شهرباني كل كشور، جمعيت شير وخورشيد سرخ ايران، بانك مركزي ايران، هواپيمايي ملي ايران ودو كارشناس.
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1358، با تصويب شوراي عالي انقلاب، انتزاع تمامي امورِ مربوط به حج وزيارت از سازمان اوقاف والحاق به سازمان مذكور در 6ماده و5تبصره تصويب وسازمان حج وزيارت زير نظر وزارت ارشاد اسلامي تشكيل گرديد كه رياست آن را قائم مقام وزير عهدهدار بود. اركان تشكيلاتي اين سازمان عبارت بود از شوراي عالي مركب از 12نفر از مقامات، شامل وزير ارشاد، معاون اداري ومالي وزارت اقتصاد، معاون وزير خارجه، معاون وزارت بهداري، معاون بانك مركزي، مدير عامل يا معاون هلال احمر، معاون شهرباني، مدير عامل يا معاون هواپيمايي ويك قاضي به انتخاب ديوان عالي كشور; به علاوه دو نفر روحاني وپنج نفر افراد خبره ومعتمد با تصويب رئيس شوراي عالي. ضمناً رييس شوراي عالي هم با وزير ارشاد بود. بعد از شوراي عالي حج وزيارت، شورايي به نام مديريت وجود داشت كه از 3 تا 5 نفر افراد واجد صلاحيت كه توسط رياست شوراي عالي منصوب ميشدند تشكيل ميگرديد. واحدهاي سازماني، زير نظر شوراي مديريت، شامل مديريت رفاه (اداره رسيدگي به شكايات واداره پزشكي)، مديريت تداركات (ثبت نام، راهنمايان، گذرنامه، مسافرت)، امور عمومي (دبيرخانه، كارگزيني، كارپردازي) وبالاخره مديريت تبليغات وانتشارات ميشد. بلافاصله پس از گذشت پنج سال از اين انتزاع، در تصويبنامه مورخِ 6/10/63 مجلس شوراي اسلامي وتأييد شوراي نگهبان، قانون تشكيلات واختيارات سازمان حج واوقاف وامور خيريه در 18 ماده و17 تبصره تصويب شد ودر نهايت، در اجراي اوامر مقام معظم رهبري در خصوص كيفيت اداره امور حج وزيارت، شوراي عالي اداري در بيستمين جلسه مورخ 15/8/70 كليه امور مربوط به حج وزيارت را كه به موجب قوانين ومقررات مختلف بر عهده سازمان حج وزيارت قرار گرفت. اين مصوبه مشتمل بر 6 ماده ميباشد كه همچنان به قوت خود باقي است.
اهداف و وظايف اساسي سازمان:
اهداف اساساً نقطه ثقل اهداف سازمان، مبتني است بر نظارت، هدايت واداره امور مربوط به حج وهيأت هاي سرپرستي وراهنمايان وايجاد تأسيسات وارائه خدمات در جهت تأمين رفاه زائران خانه خدا، عتبات واماكن مذهبي داخل وخارج كشور وتوجه به روابط مذهبي با ساير كشورهاي مسلمان ومجامع اسلامي وبين المللي از طريق برنامهريزي هاي لازم.
وظايف اساسي: وظايف محوري سازمان عبارتند از:
ـ برنامهريزي بر اساس زمانبندي مطلوب در زمينه ثبت نام، انتخاب، اعزام، تغذيه، اسكان وتهيه وتأمين ساير امور رفاهي، بهداشتي وخدماتي متقاضيان تشرف به حجـعمرهـ عتبات مقدسه در عراق، سوريه وساير كشورهاي اسلامي.
ـ برنامهريزي وپيشبينيهاي لازم در خصوص تشويق وترغيب ونظارت بر ايجاد زائرسرا وهتل در شهرهاي مبادي ورودي وخروجي زائران.
ـ ايجاد دفاتر نمايندگي حج وزيارت در كشورهاي اسلامي.
ـ به كار گيري منابع مالي در اختيار امور حج وزيارت در زمينه تهيه واجراي طرح ها وپروژههاي اقتصادي از طريق مشاركت وسرمايهگذاري در داخل وخارج از كشور.
ـ ايجاد هماهنگي با ساير دستگاه هايي كه فعاليت آنان به نحوي در ارتباط با حجزيارت ميباشد.
ـ بررسي راه هاي ممكن جهت استفاده از بخش غير دولتي در كليه زمينههاي فوق.
تشكيلات
متعاقب اجراي اوامر مقام معظم رهبري در سال 1370، سازمان حج وزيارت در زير مجموعه وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي، در يك تشكيلات تخصصي، متولي امور اجرايي حج وزيارت گرديد. شايان ذكر است كه حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج وزيارت، نظارت عاليه بر كليه امور حج وزيارت، همچنين انجام امور فرهنگي، سياسي وآموزشي حج را عهدهدار است. ضمناً در كليه امور اجرايي، سازمان به نحو مقتضي از نيروهاي بالقوه سرپرستان كاروان ها در چارچوب مشاركت مردمي، همواره استفاده لازم را داشته است. هم اكنون نيز از حيث تشكيلاتي پس از استقلال سازمان وانتزاع از اوقاف، نسبت به سازماندهي مناسب تشكيلات مركزي وادارات استان ها اقدام شده وفعاليت ها در سطح كشور گسترش يافته، و در خارج از كشور نيز دفاتر نمايندگي سازمان در عربستان وسوريه به نحو مطلوبي به فعاليت اشتغال دارند.
طرح هاي اجرايي ـ مطالعاتي
نظارت، هدايت واداره امور مربوط به حج وزيارت وهيأت هاي سرپرستي وراهنمايان وايجاد تأسيسات وارائه خدمات در جهت تأمين رفاه زائران خانه خدا، عتبات عاليات از طريق برنامهريزي هاي لازم وتحكيم مباني ارزش هاي اسلامي; از جمله مسؤوليت هاي خطيري است كه در خارج از مرزهاي كشور به عهده سازمان حج وزيارت نهاده شده واين سازمان را مكلّف ومتعهّد به اجراي بهينه وظايف محوّله نموده تا بتواند در برقراري تسهيلات لازم جهت اداي هر چه شايستهتر فرايند عمليات حج وزيارت اقدام نمايد.
طرح ها و برنامه ها
بنابر آنچه كه ذكر شد، رسالت هاي محوري، سازمان را بر آن داشته تا در نيل به اهداف، با بهرهگيري از تكنولوژي اطلاعات وساختار سيستمي مديريت نوين، فصلي جديد در ساختكار مديريت برنامهريزي ـ اجرايي سازمان ايجاد نمايد; بر اين مبنا، سازمان به عنوان يك سيستم باز، با مجموعهاي از زير سيستم ها مورد توجه قرار گرفته، كه در عين استقلال اجرايي ارتباطات پيوسته وسيستماتيك در راستاي افزايش كارايي ومطلوبيت فعاليتها اجزاي آن را به هم پيوند ميدهد.
اين زير سيستم ها عبارتند از:
ـ ثبت نام ـ اسكان ـ صدور گذرنامه واخذ رواديد ـ تغذيه ـ حمل ونقل ـ بهداشت ودرمان هر يك از اين اجزاء سيستمي، طيف وسيعي از فعاليت هاي محوري وراهبردي را شامل ميشوند. با اجراي طرح هاي جديد بر مبناي مطالعات پايه، سازماندهي تشكيلاتي وساماندهي اجرايي، به تدريج از فضاي تجربي وسنتي به فضاي مديريت علمي تغيير مييابد; چرا كه حج و زيارت به اعتبار اعتقادي وملّي نظام جمهوري اسلامي، به هنگامه برگزاري فريضه حج، در شايستهترين حالت، بين ملل اسلامي انديشه دارد. لذا لازمه ساماندهي وبهسازي امور حج وزيارت وايجاد حالت تداوم پويا در روند توسعه خدمات رساني به زائران، با ارائه طرح ها وبرنامههاي جامع واثر بخش مي باشد. بر اين اساس ذيلا مروري خواهيمداشت بر طرح ها ومطالعات انجام شده ودر دست انجام ودر دستور كار سازمان:
الف. طرح ها ومطالعات انجام شده:
1- ارزيابي شيوههاي خدمات رساني در حج، 1373 هدف: تعيين نقاط قوّت وضعف شيوه موجود خدمات رساني حج و سپس دريافت راه هاي بهينه سازي آن.
2- بررسي عمليات حج وپيشنهاد ساختار بهينه اجراي حج، 1374 هدف: آگاهي از اثرات مثبت ومنفي فرايند واگذاري بخش هايي از كار اجرايي حج به بخش خصوصي.
3- بهداشت سفر حج، 1373 هدف: كاهش ابتلاي حجاج به بيماري، با آشنا ساختن آنها به موازين بهداشتي ونهايتاً كاهش حجم كاري پزشكان وساير اعضاي محترم هيأت پزشكي حج.
4- تحليلي بر ميزان تقاضاي سفر به زيارت عمره در استان اصفهان، 1373.
هدف: ارائه تحليلي از ميزان تقاضاي سفر به عمره در استان اصفهان وتعيين بعضي از علل وعوامل كه بر روي ميزان تقاضاي عزيمت به عمره اثر داشتهاند.
5- تجزيه وتحليل مقدماتي از چگونگي اعزام زائران به عتبات عاليه.
هدف: تحليلي بر چگونگي اعزام زائران به عتبات عاليه، با ارائه روش هاي مختلف اعزام، تهيه مسكن ومواد غذايي.
6- چشم اندازي بر تشكيل گروه هاي بزرگ، 1373.
هدف: بازنگري در شيوه اعزام زائران وايجاد تغييرات بنيادي.
7- حجّ تمتّعِ دولتي، خصوصي ودولتي ـ خصوصي، 1372.
هدف: تحقيق ومطالعه گزينههاي مديريت اجرايي حج به منظور رسيدن به مطلوبترين شيوهاي كه مي تواند نتايج پرباري را جهت هر چه بهتر برگزار كردن اين مهم همراه داشته باشد.
8- شماي كلي طرح تحقيق وبازنگري در شيوه تغذيه حجاج، 1373.
هدف: ايجاد تحوّل در تغذيه حجاج، همگام با پيشرفت هاي علمي وتكنولوژي جهان معاصر واستفاده بهينه از امكانات ونيروها.
9- طرح تحقيق پيرامون: روش هاي انجام كار در سازمان حج وزيارت، 1371.
هدف: تجزيه وتحليل خطمشيها وروش هاي انجام كار در سازمان.
10- طرح تمركز سازماندهيِ اثاثيه كاروان هاي حج، 1372.
هدف: نوسازي اثاثيه كاروان هاي حج، استاندارد نمودن آنها، ارتقاء سطح بهداشت از طريق حذف ظروف غير بهداشتي قبلي وتدوين روش هاي مناسب به منظور تأمين نظارت سازمان بر كم وكيف اثاثيه وايجاد تسهيلات ورفع محدوديت ها براي مديران جديد در فراهم آوردن وكاهش هزينههاي حمل ونقل و...
11- طرح تأسيس شركت حمل ونقل زائران، 1372.
هدف: تشكيل شركت حمل ونقل هوايي با سرمايه سازمان وسهامداري نيروهاي متخصص واستفاده از امكانات خارجي با اجاره هواپيما در شروع كار به منظور خدمات رساني حمل ونقل به متقاضيان.
12- طرح چند نرخي كردن سفرهاي زيارتي; عمره مفرده وسوريه، 1371.
هدف: كاهش حجم زياد اعتراضات وشكايات زائران وبهبود شيوه كار.
13- طرح جامع تغيير ساختار هيأت پزشكي حج، 1374.
هدف: افزايش بهره وري در سيستم ارائه خدمات پزشكي وپيراپزشكي به زائران بيتاللهالحرام.
14- طرح بررسي وتحليل آماري از ثبت نام كنندگان عمره سال 1373.
15- طرح منطقهاي كردن فعاليت هاي حج وزيارت از ديدگاه مالي، 1373.
هدف: برنامهريزي وكنترل منابع مالي به منظور بهرهبرداري بيشتر از امكانات مالي وافزايش كارايي سازمان.
16- مطالعه وبررسي روش هاي اجرايي بهينه امور حج، با توجه به سياستهاي آزاد سازي وخصوصي سازي، 1372.
هدف: بررسي اثرات «آزاد سازي» و«خصوصي سازي» در اعزام حجاج و«شقوق مختلف اعزام حجاج» شامل روش عامليت متمركز ودولتي، خصوصي سازي يكباره وخصوصي سازي تدريجي، وروش مختلف يا تسهيمي.
17- مديريت پيگيري فرامين در سازمان حج، 1374.
هدف: ارائه مدلي از چرخه منظم «كار ـ اجرا» وبرنامهريزي كانون كنترل وارزيابي تحليلي كاركردها.
18- نگرشي بر چگونگي سير تحول تأمين مسكن حجاج (قبل وبعد از انقلاب)، 1373.
هدف: تعيين تحوّلات ادواري چگونگي تأمين مسكن حجاج وشناخت روند توسعه.
ب. طرح ها ومطالعات در دست انجام:
1- پروژه استطاعت مالي، 1374.
هدف: فراگرد آوردن اطلاعات پايه، جهت تدوين برنامههاي اجرايي در چشم اندازهاي زماني حال وآينده با كاربست اصول ومباني معتبر تحقيق وپژوهش حول مباني فقهي به عنوان شاخص اصلي برنامهريزي ـ اجرايي در رسيدن به حجم آماري قابليت ها وتوان هاي بالقوه سازماني، مستند وقابل استدلال.
2- طرح «تداوم آموزش مديران وعوامل خدماتي كاروان ها»، 1374.
هدف: اجراي برنامههاي آموزشي كارساز واثر بخش به منظور افزايش كارايي دروني وبروني مديران ومعاونان كاروان ها، با آشنا سازي دقيق گروه مورد آموزش با مباني فقهي، سياسي، اخلاقي ومعارف حج واصول وفنوني كه در اين راستا صحت واعتبار آنها به تدريج در ميدان عمل به اثبات رسيده است.
3- پروژه طرح واجراي نظام هاي حسابداري مالي در بهاي تمام شده، 1373.
هدف: رفع نارسايي ها وكمبودها در زمينههاي مختلف سيستم هاي حسابداري مالي، ايجاد تغييرات واصلاحات اساسي در سيستم هاي فعلي حسابداري وسيستم هاي مرتبط وارائه نظام هاي حسابداري مالي وصنعتي سازمان.
4- مروري بر چگونگي حمل ونقل حجاج (قبل وبعد از انقلاب)، 1374.
هدف: نگرشي بر فرايند كار با درونهاي فشرده به منظور مقايسه سير تحوّلات حمل ونقل زائران تا كنون.
5- نگرشي بر فعاليت هاي امداد گمشدگان در دهه اخير، 1374.
هدف: فراگرد آوردن اطلاعات موجود پيرامون فعاليت امداد گمشدگان از اذهان كارگزاران ورسيدن به مناسبترين ساختار كاريِ پيشبيني شده با طرح مناسبترين شبكه مديريتي وارائه چند سناريو.
ج. طرح ها ومطالعات در دستور كار:
1- طرح جامع مطالعات بهسازي امور حج وزيارت، مشتمل بر پروژههاي:
ـ پروژه مطالعات سيستميك حج وزيارت.
ـ پروژه مقررات واستانداردهاي عملياتي.
ـ پروژه امكان سنجي بسط وگسترش فعاليت هاي سازمان در خصوص اماكن مقدسه داخل وخارج كشور.
ـ پروژه امكان سنجي شركت در فعاليت هاي اقتصادي كشور، بر مبناي توان واستعدادهاي بالقوه سازمان.
ـ سنتز پروژههاي چهارگانه.
هدف: رسيدن به فضاي بهينه مديريت استراتژيكِ واحدهاي سرويس دهنده، بررسي ابعاد نيازهاي متقاضيان ونحوه برخورد با اين نيازها، طراحي نحوه ارائه خدمات ـ ابعاد استراتژيك خدمات ونحوه اندازهگيري آنها، مديريت شكايات وكنترل انتظارات ونهايتاً دستيابي به بهترين سيستم هاي خدماتي در مواجهه سرويس دهنده وسرويس گيرنده (انسان در مقابل انسان) وبه عبارتي بهبود سيستم هاي عملياتي به منظور بهينهسازي عوامل سهگانه زمان، هزينه وكيفيت دستيابي به اهداف بر اساس امكانات، محدوديت ها، نيازها واولويت ها، با ارائه مدل رياضي ـ گرافيكي.
2- تأسيس مركز «ديداري ـ شنيداري حج وزيارت» با بخش هاي:
ـ موزه ونمايشگاه حج وزيارت.
ـ كتابخانه تخصصي.
ـ بانك اطلاعات.
هدف: تمركز، ساماندهي ونظام بخشي به گنجينه فرهنگ حج وزيارت ويادمان هاي پراكنده، در معرفي وعرضهداشت عمق اثرات فرهنگ حج وزيارت در جامعه ايران اسلامي از آغاز ورود اسلام به گستره ايران زمين تاكنون.

مصوبه شورايعالي اداري راجع به اهداف و وظايف سازمان حج و زيارت - وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ـ سازمان حج و زيارت
شوراي عالـي اداري درصـد و بيـست و هفتمـين جلسه مورخ 24/3/1384 به منظور ايجاد انسجام در ساختار تشكيلاتي سازمـان حـج و زيـارت و با توجـه به لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت مصوب 1358 شوراي انقلاب تصويب نمود:
سازمان حج و زيارت ـ كه منبعد در اين تصويب‌نامه، سازمان ناميده مي‌شود ـ مؤسسه‌اي دولتي، مستقل و وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است كه براساس سياست‌هاي مصوب نظام، انديشه‌هاي امام راحل (ره)، رهنمودهاي مقام معظم رهبري و رييس جمهور و اين مصوبه اداره مي‌گردد.
1ـ هدف كلي سازمان:
سياستگذاري، نظارت، هدايت و اداره امور حج و زيارت عتبات عاليات در خارج از كشور و برقراري ارتباط با كشورهاي اسلامي و مجامع بين‌المللي اسلامي در امر حج و زيارت و شناساندن ماهيت و ابعاد مختلف انقلاب اسلامي به حجاج.
2ـ وظايف سازمان:
ـ اجراي كليه دستورات و ارشادات مقام معظم رهبري.
ـ تهيه و تدوين برنامه‌هاي راهبردي، سياست‌ها، خط مشي‌ها و روش‌هاي اجرايي حج و زيارت جهت ارايه به شوراي عالي حج و ساير مراجع ذيربط.
ـ اداره امور حج، عمره و زيارت عتبات مقدس و اماكن متبركه خارج از كشور با استفاده از نيروي انساني متدين و كارآزموده و بهره‌گيري از آخرين فن‌آوري‌هاي اطلاعات.
ـ انجام پژوهش و اطلاع رساني پيرامون مسائل فرهنگي، اجتماعي، خدماتي، رفاهي و ساير امور مربوط به حج و زيارت و نيز نظرسنجي از زائران و ارزشيابي و ارزيابي عملكرد سازمان‌ها، نهادها و بخش‌هاي مختلف دولتي و غيردولتي مسئول و تهيه گزارش‌هاي لازم براي ارايه به مراجع ذيربط.
ـ ايجاد ارتباط و هماهنگي با سازمان‌ها، دستگاه‌ها و نهادهاي مسئول در امورحج و زيارت.
ـ برنامه‌ريزي و اقدام در جهت ارتقاي سطح مهارت، دانش و بصيرت ديني كارگزاران حج و زيارت به ويژه مسئولان كاروان‌ها و راهنمايان و نيز رسيدگي و نظارت بر امور مربوط به عملكرد آنان.
ـ بررسي و صدور و لغو مجوز فعاليت دفاتر خدمات زيارتي و كاروان‌هاي حج تمتع براساس دستورالعمل‌هاي مربوطه و برخورد قانوني با افراد حقيقي و حقوقي غير مجاز كه خارج از ضوابط سازمان حج و زيارت عمل مي‌كنند.
ـ اهتمام براي حفظ عزت و منزلت و حقوق زئران ايراني در خارج از كشور و اقدام لازم در مورد شكايات و پيشنهادات آنان و فراهم نمودن زمينه مشاركت ايشان در امور فرهنگي و رفاهي.
ـ اجراي مصويات شوراي عالي حج و زيارت و ساير مراجع قانوني.
ـ نظارت بر حسن اجراي برنامه‌هاي زيارتي در كشورهاي عربستان سعودي، عراق و سوريه.
ـ ايجاد ارتباط با مقامات ذيربط كشورهاي عربستان سعودي، عراق و سوريه با همـكاري و همـاهنگي نمـايندگي‌هاي وزارت امور خارجه در كشورهاي مذكور به منظور پيگيري مسائل و مشكلات حجاج و زائران ايراني.
ـ سازماندهي امور مربوط به زائران ايراني خارج از كشور و نظارت بر حسن اجراي آن.
ـ برنامه ريزي براي گسترش و تنوع خدمات بيمه و بهداشت و درمان حجاج و زائران.
ـ مطالعه و بررسي راهكارهاي استفاده از منابع و امكانات بخش غيردولتي در زمينه‌هاي حج و زيارت.
ـ انجام ساير وظايفي كه به موجب قوانين و مقررات بر عهده سازمان قرار گرفته و يا خواهد گرفت.
3ـ اركان سازمان:
ـ شوراي عالي حج و زيارت.
ـ نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت (در صورت معرفي).
ـ رييس سازمان حج و زيارت.
ـ حسابرسان.
4ـ اعضاي شوراي عالي حج و زيارت:
- رييس جمهور (رييس شوراي عالي و در غياب وي معاون اول رييس جمهور).
ـ وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي.
ـ نماينده مقام معظم رهبري در امور حج و زيارت (در صورت معرفي).
ـ وزير امور خارجه.
ـ وزير كشور.
ـ وزير امور اقتصاد و دارايي.
ـ وزير راه و ترابري.
ـ وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.
ـ رييس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور.
ـ فرمانده نيروي انتظامي كشور.
ـ رييس سازمان صدا و سيما.
ـ رييس سازمان حج و زيارت (دبير شورا).
ـ رييس كميسيون مشترك ايران و كشور مربوط (حسب مورد).
ـ يك نفر صاحب نظر به انتخاب وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي.
ـ يك نفر صاحب نظر به انتخاب نماينده مقام معظم رهبري در امور حج و زيارت.
تبصره1ـ ترتيب تشكيل و رسميت جلسات و نحوه راي‌گيري به موجب آيين‌نامه‌اي خواهد بود كه به تصويب شورا مي‌رسد.
تبصره2ـ دبيرخانه شوراي عالي حج و زيارت در سازمان تشكيل مي‌گردد.
5 ـ شرح وظايف شوراي عالي حج و زيارت:
ـ بررسي و تصويب برنامه‌هاي راهبردي، اهداف، سياست‌ها، خط مشي‌ها و روش‌هاي اجرايي سازمان در امور مربوط به حج و زيارت.
ـ بررسي و تصويب آيين‌نامه‌هاي مالي و معاملاتي مربوط به بودجه عمليات اجرايي سازمان.
ـ بررسي و تصويب ميزان وجوه قابل دريافت از زائران و تعيين نحوه مديريت و مصرف آن در چارچوب منافع جامع زائران.
ـ تصميم‌گيري نسبت به كليه پيشنهادهاي مربوط به حج و زيارت ارايه شده به شورا در چارچوب قوانين و مقررات.
ـ بررسي و تاييد ضوابط اجرايي نحوه گزينش و صدور مجوز و تعليق و نيز لغو مجوز كارگزاران امور حج و زيارت اعم از حقيقي و حقوقي.
ـ تعيين حسابرسان قانوني سازمان.
تبصره1ـ مصوبات شورا پس از تاييد رييس جمهور توسط دبيرشورا ابلاغ مي‌گردد.
تبصره2ـ مازاد احتمالي وجوه دريافت شده از زائران توسط حسابرسان سازمان مشخص و بنا به پيشنهاد وزير فرهنگ و ارشاد
سلامي و تاييد رييس جمهور در چارچوب منافع زائران به مصرف امور فرهنگي و خيريه مي‌رسد. 6 ـ وظايف و اختيارات نمايندگي ولي فقيه در امورحج و زيارت:
ـ براساس احكام و دستورات ولي‌فقيه كه صادر شده است يا صادر خواهد شد، تعيين مي‌گردد.
تبصره ـ رييس سازمان حج و زيارت توسط وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي با هماهنگي نماينده ولي‌فقيه در امور حج و زيارت به عنوان معاون وزير انتخاب مي‌شود.
7ـ اهم وظايف رييس سازمان:
ـ تهيه و تدوين برنامه‌هاي راهبردي و آيين‌نامه‌هاي مورد نياز سازمان و پيشنهاد آن براي تصويب به مراجع ذيربط.
ـ بكارگيري و عزل و نصب نيروي انساني سازمان در چارچوب قوانين و مقررات مربوط.
ـ ساماندهي آموزش و نظارت و كنترل حسن اجراي برنامه‌هاي ابلاغي در مركز و دفاتر استان‌ها.
ـ امضاي مكاتبات و اسناد، افتتاح حساب در بانكها و معرفي امضاهاي مجاز و صدور اجازه پرداخت هزينه‌ها و حدود برنامه‌ها و اعتبارات مصوب.
ـ نمايندگي سازمان در مقابل اشخاص حقيقي و حقوقي طرف دعوي اعم از داخلي و خارجي با حق انتخاب وكيل و حق وكالت دولت تا يك درجه و ارايه پيشنهاد صلح و سازش به مراجع ذيصلاح با رعايت قوانين و مقررات مربوط.
ـ تهيه و تنظيم شرح وظايف و نمودار سازماني سازمان حج و زيارت و اجراي آن پس از تاييد وزير، تصويب شوراي عالي حج و
زيارت و تاييد سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور.
ـ تهيه و تنظيم بودجه سالانه سازمان و ارايه آن به شوراي عالي حج و زيارت جهت تصويب.
ـ اداره دبيرخانه شوراي عالي حج و زيارت و اهتمام در اجراي مصوبات شورا.
ـ تهيه و تدوين آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هاي مورد نياز.
تبصره1ـ رييس سازمان حج و زيارت در مقابل وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي پاسخگوست.
تبصره2ـ حق‌الزحمه حسابرسان توسط سازمان پرداخت مي‌شود.
تبصره3ـ اسناد و اوراق بهادار و تعهدآور مالي در مورد اعتبارات موضوع مفاد اين مصوبه با امضـاي رييس سـازمان (يا مقام مـجاز از طرف وي) و نيز ذيـحساب معتبر خواهدبود.
8 ـ سازمان حج و زيارت موظف است برنامه‌ها و طرح‌هاي اجرايي لازم در زمينه بيمه زائران، وصول و ايصال ماترك زائران متوفي، اسكان، امور بهداشتي و سلامت جسمي، تغذيه، امنيت و رواديد، حمل و نقل و ديگر امور مربوط با همكاري مسئولين وزارتخانه‌ها و سازمانهاي ذيربط تدوين و به مورد اجرا درآورد.
9ـ كليه هزينه‌هايي كه اعتبار آن از محل بودجه عمومي كشور تامين مي‌شود و نيز ساير خدماتي كه در زمينه امور حج و زيارت در اين اساسنامه براي آن حكمي پيش‌بيني نشده تابع مقررات عمومي كشور خواهد بود.
10ـ كاركنان سازمان مشمول مقررات قانون استخدام كشوري و آيين‌نامه‌ها و مقررات مربوط به آن مي‌باشند.
11ـ صدور مجوز فعاليت اشخاص حقيقي و حقوقي و انتخاب كارگزاران در امورحج و زيارت و نحوه نظارت بر انجام وظايف و فعاليت شركت‌ها و دفاتر خدمات زيارتي براساس دستورالعملي خواهد بود كه توسط سازمان تنظيم و به تصويب هيات وزيران خواهد رسيد.




با نهایت احترام

با سلام
سپاسگزار
افشارنادری