گاه نگاری محوطه ی پیش از تاریخی تپه زاغه ی قزوین

محوطه ی پیش از تاریخی زاغه در دشت قزوین، حدود 60 کیلومتری جنوب شهر قزوین و هشت کیلومتری شهر سگزآباد قرار گرفته است. این تپه در هنگام کاوش های اولیه یک تا دو متر از سطح زمین های اطراف ارتفاع داشته است. که البته امروزه متاسفانه مورد دست اندازی های فراوانی قرار گرفته است. هیئت باستان شناسی دانشگاه تهران به سرپرستی دکتر نگهبان در سال 1349 کاوش در این محوطه را آغاز کرده و پس از تقسیم بندی سطح محوطه به قسمت های مساوی کارگاهی با نام FX را در رأس تپه جهت انجام کاوش انتخاب می نماید که تا عمق هشتاد سانتی متری، سه لایه ی ساختمانی در آن آشکار می گردد. کاوشگر بر این عقیده بوده که پس از عبور از هفده لایه ی باستانی، کارگاه در عمق هفت متری به خاک بکر رسیده است (نگهبان؛ 1351). اساس این لایه نگاری به نقل از دکتر ملک شهمیرزادی تغییر رنگ لایه های خاک بوده است. کاوش ها که از سال 1351 به سرپرستی دکتر شهمیرزادی اداره می شد در سال 1352 و در چهارمین فصل آن با حفر گمانه ی پیشرو دیگری منطبق با گمانه های قبلی که در عمق 610 سانتی متری به خاک بکر رسیده، پیگیری می شود. اساس لایه نگاری در این فصل آثار معماری و استقرار شامل، کف، دیوار و اجاق ذکر گردیده است.
از مهمترین آثار به دست آمده از این محوطه، معبد منقوش آن است که بنا به گزارش های موجود بنائی دارای فضای الحاقی است که در لایه ی چهارم به دست آمده، در معماری آن از انواع دیوارک های پشتیبان شامل پشتیبان های داخلی و خارجی استفاده شده است. سطح داخلی دیوارها با استفاده از نقاشی های نواری کنگره ای شکلی که با رنگ سفید اجرا شده بودند تزئین شده است که بر بالای سر بزهای وحشی کار گذاشته شده در دیوار ها قرار گرفته بوده اند. پیدا شدن این مکان آئینی عمومی خود دلیلی بر وجود یک نهاد اجتماعی در محوطه ی زاغه در لایه ها و طبقات مرتبط با آن می باشد.
مرحله ی بعدی کاوش های این محوطه که اغلب به صورت افقی و در سال 1369 آغاز شده یافته هائی همچون تعدادی اشیاء شمارشی، مشاهده ی بافت معماری متمایز بناهای جانبی ساختمان منقوش با بافت روستای زاغه، به دست آمدن تدفین هائی با تعداد بسیار زیادی از مهره های تزئینی محلی و وارداتی در اطراف ساختمان منقوش که تفاوت های زیادی با دیگر تدفین های این محوطه و حتی انواع مشابه فلات ایران را نشان می دهد را در بر داشته است.
در ادامه ی تلاش ها برای لایه نگاری این محوطه ی ارزشمند که مدتها به صورت عمیقی با گاه نگاری دشت قزوین و فلات مرکزی (مرکز فلات) ایران گره خورده بود، کاوش های لایه نگاری سال 1380 به سرپرستی دکتر حسن فاضلی نشلی در هفت کارگاه گمانه زنی انجام پذیرفت که اطلاعات متفاوتی را در مقایسه با آنچه تا آن زمان تصور می شد ارائه داد.
گرچه در مجموع همگی شواهد حکایت از وجود نوعی ساختار اجتماعی در حال پیچیده تر شدن با اقتصاد، معیشت، جمعیت و نظام های ارزشی و اعتقادی و تخصصی نهادینه شده دارد. چنانکه یافته ها مؤید یک نظام معیشتی مبتنی بر کشاورزی همراه با بقایای چشمگیری از فعالیت های صنعتی است که با نوعی تشکیلات سنتی و یا حتی حاکمیت ابتدائی یا خان سالاری اداره می شده است.
نتایج لایه نگاری 1380 و گمانه زنی پیرامون تپه نشان می داد که اگر سفال چشمه علی به عنوان مبنائی برای تاریخ گذاری به حساب آید، با توجه به این واقعیت که این نوع سفال از تمامی لایه های گمانه زنی به دست آمده و نیز آنکه این نوع سفال کاملاً در لایه نگاری محوطه ی باستانی چشمه علی شناسائی شده است، لذا این محوطه (محوطه ی باستانی زاغه) از نظر گاه نگاری تنها شامل یک دوره ی استقراری انتقالی مس و سنگ بوده است.
پس از این لایه نگاری و در سال 1383 بار دیگر به منظور تطبیق داده ها و البته محافظت بیشتر محوطه در مقابل وبرانی های به وجود آمده در طی سالیانی که این محوطه عملا رها شده بود گمانه زنی دیگری توسط هیئتی متشکل از اساتید باستان شناسی (آقای دکتر حکمت الله ملا صالحی، خانم دکتر مرجان مشکور، آقای دکتر احمد چایچی امیر خیز و دانشجوی دوره ی دکتری دانشگاه تهران آقای رحمت نادری)