باسلام واحترام حضوراستادعزیز، سرکارخانم پیروز
میراث معنوی منطقه جنگی

استان هاي مرزي غرب و جنوب ايران كه در دوران دفاع مقدس صحنه رشادت هاي دليرمردان اين سرزمين بودند ، علاوه بر ديدني هاي طبيعي و تاريخي ، آثار زيادي از اين رشادت ها را در خود جاي داده اند كه مي تواند براي گردشگران و مسافران نوروزي پر جاذبه باشد.
بسياري از مردم همه ساله در قالب كاروان هاي راهيان نور براي زيارت محل عروج شهداي دفاع مقدس از مناطق جنوب و غرب كشور ديدن مي كنند ، اما آب و هواي گرم و بهاري اين مناطق در كنار بازديد از عرصه هاي هنرنمايي شيران ايران زمين در ايام نوروز صفاي ديگري دارد.
استان هاي خوزستان ، ايلام ، كرمانشاه و كردستان از جمله استان هاي درگير در هشت سال دفاع مقدس ايران و عراق بودند ؛ به همين دليل مناطق جنگي و آثار زيادي از رشادت هاي رزمندگان ، ايثارگران و شهيدان در اين استان ها به يادگار مانده است.
شلمچه ، طلائيه ، دهلاويه ، هويزه ، فتح المبين ، ‌فكه ، تنگه چزابه ، اروندكنار ، پايگاه زيد ، پادگان دو كوهه ، پادگان گلف ، مسجد جامع خرمشهر و شهر خرمشهر از جمله مناطقي هستند كه جاذبه هاي بسياري در حوزه گردشگري جنگ در اختيار دارند.

تنگه چزابه
تنگه مهم چزابه در شمال غربي بستان و در مسير جاده اي كه از مرز به طرف بستان كشيده شده بين تپه هاي رملي و هورالهويزه قرار دارد كه دو جاده نظامي در دو سوي آن قرار دارد ؛ جاده اي در خاك ايران كه چزابه را به فكه متصل مي‌كند و جاده ديگري كه به شهر العماره عراق متصل مي شود.
دهانه اين تنگه يك و نيم كيلومتر است و به همين دليل از جنبه نظامي ، بسيار مهم و استراتژيك است. تنگه چزابه يكي از پنج معبر اصلي هجوم ارتش عراق در ابتداي جنگ به خوزستان بود كه در عمليات طريق القدس با رمز يا حسين بن علي (ع) در آذر سال 1361 از اشغال دشمن بعثي آزاد شد.

اروندكنار
يكي از بخش هاي شبه جزيره آبادان است كه در 48 كيلومتري جنوب شرق آبادان و در انتهاي جاده آبادان - اروندكنار واقع شده است. اين منطقه شاهد يكي از موفق ترين و بزرگترين نبردهاي دوران دفاع مقدس است.
در عمليات والفجر 8 غواصان خط ‌شكن شبانه از اروندرود گذشته ، خط دشمن را شكسته و موفق به آزاد سازي منطقه فاو شدند كه اين عمليات ، ضربه مهلكي بر ارتش بعث عراق وارد كرد و در معادلات منطقه اي و جهاني و روند پايان جنگ تاثير بسيار داشت.
پاسگاه زيد
وقتي در جاده اهواز خرمشهر از ايستگاه حسينيه به سمت غرب (جاده شهيد كاظمي) برويم پس از طي مسافتي به مزار تعدادي از شهداي گمنام عمليات رمضان مي رسيم كه پاسگاه زيد نام دارد.
منطقه زيد و ايستگاه حسينيه از محورهاي مهم هجوم دشمن به خوزستان بود كه عراق از اين طريق به جاده اهواز - خرمشهر دست يافت. اين منطقه يكي از محورهاي مهم عمليات هاي بزرگي مانند بيت المقدس و كربلاي 4 و 5 بوده است.

پادگان دو كوهه
اين پادگان در فاصله هفت كيلومتري شمال شهر انديمشك و 160 كيلومتري شهر اهواز قرار دارد.
پادگان دوكوهه قبل از انقلاب به عنوان يكي از بزرگترين پادگان هاي ارتش بود كه در اختيار يكي از تيپ هاي لشگر 92 زرهي ارتش قرار داشت اما بعد از انقلاب و با شروع جنگ تحميلي در شهريورماه سال 1359 و در نتيجه افزايش تعداد يگان هاي نظامي سپاه ، با توجه به موقعيت مناسب آن مورد توجه مسوولين نظامي قرار گرفت و اولين بار به صورت جدي قبل از عمليات فتح المبين به عنوان عقبه نيروها مورد توجه قرار گرفت.
دو كوهه ، عقبه عمليات فتح المبين بود و در طول دوران دفاع مقدس ميزبان نيروها از لشگرهاي متفاوت و به ويژه لشگر حضرت رسول(ص) از تهران بود.
اين مكان محل استقرار سرداران شهيد همچون "احمد متوسليان" ، "ابراهيم همت" ، "رضا چراغي" ، "عباس كريمي" ، "رضا دستواره" ، "محسن وزوايي" و بسياري از رزمندگان اسلام بوده است.

پادگان گلف (منتظران شهادت)
ستاد عمليات جنوب يا پايگاه منتظران شهادت در اهواز ، در دوران دفاع مقدس به عنوان مركز فرماندهي جنگ ، محورهاي عملياتي خوزستان را اداره مي كرد.
اين ستاد در سال 1359 فعال شد. تشكيل اتاق جنگ و فعال شدن اطلاعات و عمليات ، اعزام نيرو تشكيل واحدهاي جنگ و حضور مسوولين نظام از مشخصات اصلي پادگان منتظران شهادت (گلف) بوده است. گلف تا پايان جنگ به عنوان پايگاه فرماندهي و هدايت جنگ مورد استفاده قرار مي گرفت.
مسجد جامع خرمشهر
مسجد جامع خرمشهر كه نماد مقاومت خرمشهر شناخته مي شود در طول 24 روز مقاومت ، مركز فرماندهي و ستاد نيروهاي مردمي بود و همه هماهنگي ها از جمله تبادل اخبار ، تجهيز ، تسليح و آموزش رزمندگان ، مداواي اورژانسي مجروحين و نگهداري موقت شهدا ، همگي در مسجد جامع صورت مي پذيرفت.
ساير مساجد و حسينيه هاي شهر نيز پايگاه هاي فرعي بودند كه از مسجد جامع هدايت مي شدند.

مسجد جامع با وجود آنكه از آغاز جنگ در زير آتش موثر دشمن قرار داشت و از 24 فروردين سال 1359چندين بار در آستانه سقوط قرار گرفت اما تا آخرين روز ، مقاوم باقي ماند و حتي پس از سقوط پل خرمشهر كه تنها راه ارتباطي به خرمشهر بود ، پناهگاه نيروهايي بود كه هنوز در شهر باقي مانده بودند.
اما آنگاه كه آخرين مدافعان به آب زدند و از كارون گذشتند مسجد جامع نيز خاموش شد تا در سوم خرداد 1361 شاهد اشك شوق و شادي توام با سجده شكر رزمندگان اسلام شود ، آنجا كه امام خميني (ره) فرمود خرمشهر را خدا آزاد كرد.
مسجد جامع: این مسجد در اواخر قاجار ساخته شده در زمان پهلوی اوّل تجدید بنا شده است. شهرت مسجد جامع خرمشهر بدلیل نقش مرکزیت فرماندهی و پشتیبانی آن در زمان مقاومت 44 روزه خرمشهر در سال 1359 در مقابل ارتش عراق می‌باشد.
مسجد امام حسن (ع): این مسجد یا سبک معماری دوره پهلوی در منطقه شلمچه واقع گردیده است.

خرمشهر
شايد بزرگترين افتخار خرمشهر اين باشد كه 35 روز با تكيه بر شانه هاي استوار زنان ، نوجوانان و مردان برومندي كه آنان را در دامان خويش پرورش داده بود، مقاوم و استوار در برابر خيل تهاجمات ايستادگي كرد و البته در راس اين افتخارات ، عمليات بيت المقدس قرار دارد كه منجر به آزادي خرمشهر شد.
اين شهر مهم استراتژيك مرزي 6 هزار و 500 كيلومتر مربع مساحت دارد. خرمشهر از شمال به اهواز ، از شرق به بندر ماهشهر ، از جنوب به آبادان و از غرب به مرز ايران و عراق محدود است و در زمان وقوع انقلاب اسلامي در سال 1357 حدود 220 هزار نفر جمعيت داشت.
خرمشهر در طول تاريخ خود چهار بار اشغال شد كه دو بار آن با اتكا به بيگانگان و يا در برابر واگذاري بخشي از سرزمين ايران به وطن بازگشت اما در آخرين بار، بدون پشتيباني بيگانگان و بدون واگذاري حتي يك وجب از خاك كشور به ميهن بازگشت.
خرمشهر از بعدازظهر روز 21 شهريور سال 1359 زير آتش سنگين ارتش عراق قرار گرفت. يگان هاي دشمن در اين منطقه تهاجم خود را از سه محور آغاز كردند :
از جنوب ايستگاه حسينيه براي بستن جاده اهواز - خرمشهر و از سمت شمال و غرب خرمشهر براي دستيابي به دروازه شهر موسوم به پليس راه دشمن با اجراي آتش سنگين و هجوم قواي رزهي به سمت خرمشهر و محاصره آن طرح ريزي كرده بود كه هماهنگ با برنامه اشغال سه روزه استان خوزستان ، خرمشهر را نيز به اشغال درآورد.

ولي با مقاومت حماسي مدافعان خرمشهر نه تنها دشمن در اشغال خوزستان ناكام ماند بلكه با تحمل خسارات و تلفات بسيار ، بعد از 24 روز جنگ و گريز تنها توانست بخش غربي خرمشهر را تصرف كند.
براي آزادسازي منطقه وسيع جنوب غربي اهواز ، عمليات بيت المقدس از دهم اسفندماه سال 1361 آغاز شد كه در نهايت در مرحله چهارم عمليات و در روز دوم ارديبهشت ماه سال 1361 خرمشهر آزاد شد.
در روزهاي پاياني جنگ و پس از پذيرش قطعنامه 598 از طرف ايران ، ارتش عراق كه هيچگاه دست از خوي تجاوزكارانه خود برنداشته بود با تعدادي از لشگرهاي خود در روز 21 شهريورماه 1367 در تهاجمي ديگر خود را به جاده اهواز - خرمشهر رساند و 30 كيلومتر از اين جاده را اشغال كرد.
در حالي كه خرمشهر در خطر محاصره و اشغال مجدد قرار گرفته بود با پيام هشدار دهنده امام خميني (ره) و يا حضور سپاه و انبوه نيروهاي بسيجي و مردمي در اين منطقه ، در سه روز درگيري و مقاومت ، دشمن عقب رانده شد.
حتي فرماندهان براي حمله مجدد و آزادسازي بصره نيز اعلام آمادگي كردند كه حضرت امام فرمودند ما بر پيماني كه بسته ايم استواريم.
میراث های تاریخی وفرهنگی خرمشهر

بندر خرمشهر در جنوب غربی استان خوزستان، شمال جزیره آبادان و در محل تلاقی دو رودخانه کارون و اروند، در میان مدار '1/48-'24/48 طول شرقی و '19/30-'59/30 عرض شمالی یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری کشور است.
به لحاظ تقسیمات کشوری خرمشهر دارای دو بخش مرکزی شامل شهر خرمشهر و سه دهستان حومه شرقی، حومه غربی و غرب کارون و بخش مینوشهر شامل شهر مینو و دهستان جزیره مینو است.
در مورد تاریخ خرمشهر نظرات مختلفی وجود دارد که با تجمیع این نظرات می‌توان آغاز تاریخ خرمشهر را از پادشاهی هخامنشی نسبت داد. در زمان هخامنشیان در 18 کیلومتری شمال غرب خرمشهر و در محل فعلی قریه تمار شهری به نام بارما ساخته شد که ظاهراً در زمان داریوش بسیار آباد بوده است. این شهر در زمان حمله اسکندر تخریب می‌شود و پس از آبادی مجدد با نام «بیان» به حیات خود ادامه می‌دهد.
در زمان ورود اسلام شهر بیان شهری آباد بود و تا نیمه قرن سوم هجری به حیات خود ادامه داد لکن بدلیل جنگ‌هایی که در آن زمان رخ داده، ویران می‌گردد و از آن پس تا قرن هفتم هجری در کتب تاریخی نامی از آن برده نشده است.
در قرن هفتم هجری، در قسمت جنوبی خرمشهر کنونی بندر کوچکی به نام محرزی ساخته می‌شود که تا قرن سیزدهم هجری و آغاز حیات جدید خرمشهر وجود داشته است.
حیات نوین شهر خرمشهر از قرن سیزدهم هجری قمری (قرن 19 میلادی) و به نام محمره آغاز می‌گردد. در زمان محمدشاه قاجار شهر محمره جهت ساخت بندر انتخاب می‌شود و رونقی تازه می‌یابد. در زمان ناصرالدین شاه و طی پیمان ارزمه الروم دوم حاکمیت دولت ایران به این شهر تثبیت می‌گردد و در سال 1314 خورشیدی با تصویب هیات وزیران به خرمشهر تغییر نام می‌‌یابد.
خرمشهر در طول حیات تاریخی خود شش مرتبه اشغال شده است، بار اوّل توسط اسکندر مقدونی و در زمان حمله به ایران، بار دوم توسط مسلمانان در زمان حمله به ایران، بار سوم در سال 1254 هجری قمری (1833 میلادی) توسط انگلستان به تلافی محاصره هخرات بوسیله محمدشاه قاجار، بار چهارم در سال 1273 هجری قمری (1856 میلادی) توسط انگلستان و به تلافی محاصره مجدد هرات به وسیله ناصرالدین شاه، بار پنجم در سال 1320 خورشیدی (1941 میلادی) و در جریان جنگ جهانی دوم توسط قوای انگلیس، بار ششم در سال 1359 خورشیدی توسط ارتش متجاوز عراق.