با عرض سلام و ادب خدمت شما استاد ارجمند دانشجو سعید شیرزاد

پنج عامل اختلاف و كدورت در خانواده

خانواده از مجموعه افرادي تشكيل شده كه مسئوليت هاي متقابلي برعهده آنهاست، اين افراد نيازهاي مادي، عاطفي و اجتماعي دارند كه بايد در محيط خانواده برآورده شود.
بسياري از اختلافات به كمك همين روابط عاطفي مثبت و بسيار نزديك، قابل حل است؛ بدون شك بسياري از مشكلات اخلاقي جامعه امروز ما ريشه در اختلافات خانوادگي دارد.
آمارهاي مربوط به مسائل اخلاقي نشان مي دهد، اغلب افراد بزهكار از نعمت خانواده سالم محروم بوده و وارث ناهنجاري هاي خانوادگي هستند؛ همچنين كساني كه در جامعه به موفقيت هايي رسيده اند، نيز موفقيتشان را مديون خانواده سالم خويش هستند.
در مقاله حاضر به بررسي بعضي از عوامل اختلاف و ايجاد كدورت در خانواده و ارائه راه حل هاي پيشگيرانه پرداخته شده كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم:
1 -خودخواهي
خودبيني و خودخواهي از جمله مهمترين عوامل اختلافات خانوادگي است. كساني كه به اين بيماري مبتلا باشند، خوبي هاي خود را مي بينند و بزرگ مي شمارند، ولي بدي هايشان را نمي بينند؛ در متون اسلامي نكوهش هاي فراواني در مورد تكبر و خودمحوري وارد شده و گفته شده كه اگر ذره اي تكبر در وجود فرد باشد وارد بهشت نمي شود. (لا يدخل الجنه من في قلبه ذره من كبر). (كليني، كافي، ج2، ص309)
البته صفت تكبر براي زن در برابر غيرشوهرش (نامحرم) پسنديده است، ولي در برابر شوهرش بزرگ ترين عامل ايجادكننده اختلاف است.
2- چشم چراني
قرآن مجيد در سوره مباركه نور در 2 آيه به حكم اين مسئله پرداخته و در آيه نخست خطاب به مومنان مي فرمايد: به مومنان بگو چشم هاي خود را از نگاه به نامحرمان فرو گيرند و دامان خود را حفظ كنند. اين براي آنها پاكيزه تر است. خداوند از آنچه انجام مي دهيد آگاه است و در آيه دوم زنان مومنه را مخاطب قرار داده و چنين مي فرمايد: «و به زنان باايمان بگو چشم هاي خود را (از نگاه هوس آلود) فروگيرند و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است، آشكار ننمايند.» (نور/ 31)
افراد در انتخاب همسر بايد نهايت كوشش را به عمل آورند تا همسري نيك و دلخواه پيدا كنند و هر چه بيشتر در اين زمينه احتياط و عاقبت انديشي كنند بهتر است؛ زيرا ازدواج، آغاز زندگي مشترك انسان است و پس از اينكه انسان فردي را براي همسري برگزيد و با او پيمان زناشويي برقرار كرد بايد از غير او چشم بپوشد.
امام صادق(عليه السلام) مي فرمايد: «ما اغنتم احد بمثل ما اغنتم بغض البصر فان البصر لا يغض عن محارم الله الا وقد سبق الي قلبه مشاهده العظمه و الجلال (مصباح الشريعه، ص 9)؛ هيچ كس سودي بالاتر از اين سود به دست نياورد كه در اثر فروپوشاندن چشم به دست آورده باشد، چون هر اندازه كه چشم از محارم خدا فرو پوشانده و كنترل شود، با قلبي نوراني آثار عظمت و جلال خدا را مي بيند.»
هر كسي كه به سعادت و خوشبختي خويش علاقه مند است بايد پس از ازدواج دست از افكار كودكانه و چشم چراني هاي خانمان سوز بردارد و مسير زندگي خود را تغيير دهد.
با كمي دقت در آيات و روايات به دست مي آيد كه چشم چراني آثار سوءفراواني دارد و مهم ترين آن اسير شدن انسان در دام هاي شيطان و فراهم ساختن بدبختي در آخرت است؛ از حضرت علي (عليه السلام) سؤال شد به چه وسيله اي از نگاه بد نجات يابيم؟ حضرت ياد خدا و خواندن دو ركعت نماز را توصيه كردند. (مصباح الشريعه، ص 9)
3- بدبيني
قرآن مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد از بسياري از گمان ها بپرهيزيد كه پاره اي از گمان ها گناه است و جاسوسي مكنيد.» (حجرات 12)
سوءظن و گمان بد بردن نسبت به هر مسلماني زشت و نارواست و نارواتر از آن در محيط خانواده است؛ هر كس به اين بيماري مبتلا شد، زندگي را بر خود و خانواده اش تلخ مي كند، بهانه جويي مي كند و آن را تعقيب مي كند؛ چون يكي از آثار زشت بدگماني تجسس است كه در آيه شريفه فوق از آن نهي شده است.
خانواده اي كه به مرض بدگماني دچار شود، آسايش و خوشي نمي بيند؛ بنياد چنين خانواده اي همواره در معرض خطر است و ممكن است حتي به طلاق و جدايي هم بينجامد و يا جنايتي را در پي داشته باشد.
توجه به مفاسد فردي و اجتماعي سوءظن و نيز خود را در مظان اتهام قرارندادن، از راه هاي علاج اين رذيله اخلاقي است.
4- عيب جويي
قرآن كريم مي فرمايد: «اي اهل ايمان! نبايد گروهي گروه ديگر را مسخره كنند، شايد مسخره شده ها از مسخره كنندگان بهتر باشند و نبايد زناني زنان ديگر را (مسخره كنند) شايد مسخره شده ها از مسخره كنندگان بهتر باشند و از يكديگر عيب جويي نكنيد.»(حجرات/11)
كمتركسي را در اين جهان مي توان يافت كه تمام خوبي ها در او جمع باشد و از تمام بدي ها و نقص ها پاك و منزه باشد؛ انسان ها با ويژگي هاي متفاوت و فرهنگ ها و آداب و رسوم مختلفي بزرگ شده و پرورش مي يابند و هيچ زن و مردي نيست كه كاملا بي عيب و نقص باشد، مگر ائمه معصومين (عليهم السلام) پس نبايد درصدد عيب جويي برآمد و كانون مقدس زناشويي را متزلزل و اسباب ناراحتي خانواده را فراهم كرد.
از نتايج عيب جويي اين است كه زن و شوهر نسبت به يكديگر مكدر مي شوند و مهر و علاقه شان از بين رفته، كم رنگ مي شود و نسبت به زندگي و همسرداري دلسرد مي شوند و يا ممكن است درصدد تلافي برآيند و همديگر را به سبب عيب جويي تحقير كنند و اين امر، صفا، صميميت و شيريني زندگي را به تلخي و شكست مبدل مي سازد و زن و شوهر را از يكديگر فراري مي دهد.
طرح قرآن براي پيشگيري از اين بيماري اجتماعي استمداد از عواطف و توجه به صميميت و وحدت است. «از يكديگر عيب جويي نكنيد.» (حجرات/ 11) يكدلي و همراهي كردن هم در زندگي و ايجاد وحدت و پذيرش تفاوت ها هم مي تواند همان وحدت را برساند كه قرآن روي آن انگشت گذاشته و فرموده كه از خودتان عيب جويي نكنيد.
5- توقعات نابجا
يكي از عواملي كه باعث بروز اختلاف در خانواده مي شود، توقعات است كه اعضاي خانواده از يكديگر دارند، در حالي كه بسياري از اين توقعات برآورده نمي شوند؛ مشكل عمده اين است كه معمولا انسان به توقعاتي كه از ديگران دارد، توجه مي كند نه به توقعات و انتظاراتي كه ديگران از او دارند.
انسان ها همواره خوبي هايي را كه در حق ديگران كرده اند به ياد دارند و از اين كه در مقابل آن خوبي ها پاسخي دريافت نمي كنند ناراحت شده و از بي نمك بودن دست خويش گلايه دارند، اما در مورد كوتاهي هاي خود و خوبي هاي ديگران چندان حضور ذهني ندارند.
وقتي در يك خانواده، همه اعضاي آن با چنين نگرشي اعمال همديگر را مورد ارزيابي قرار دهند طبيعي است كه همواره در ميانشان ناراحتي و گلايه خواهد بود؛ راه از بين بردن اين گلايه ها كم كردن توقعات است؛ انسان بايد توقعات و انتظاراتش را از ديگران بريده و به خالق خويش وابسته كند و از كسي انتظار نداشته باشد كه خوبي ها و نيكي هاي او را جبران كند.
اعمال نيك را بايد همواره بخاطر خود نيكي و اجر و ثوابي كه دارد انجام داد نه با انتظار جبران آن؛ در اين صورت، انسان از نيكي كردن به ديگران لذت مي برد و البته زندگي بسيار لذت بخش تري نيز در قيامت در انتظار او خواهد بود و همين توجه به ثواب اخروي ، زندگي دنيوي را نيز شيرين و باطراوت مي كند.
توقعات بيجا و چشم و هم چشمي ها كه بيشتر در ميان زنان شايع است، سرزنش هاي زن است كه مرد را به كارهاي گاها غيرمشروع وا مي دارد. (آيين همسرداري، ابراهيم اميني، ص 67)
كم كردن توقعات يعني هر كسي در زندگي، قدر نعمت هايي را كه دارد بداند و با توجه به اين كه امكانات و توان مالي افراد متقاوت است، نبايد به خاطر خواسته هاي نابجا و غيرضروري و غيرعاقلانه، كانون گرم خانواده را تلخ كرد و مرد خانواده را به خاطر هواي و هوس هاي زنانه و زياده طلبي ها به زحمت و گاهي كارهاي نامشروع واداشت.
از اين رو پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي فرمايد: هر زني كه با شوهرش ناسازگار باشد و او را بر چيزهايي كه توانايي ندارد وادار كند، اعمالش مورد قبول خدا واقع نشده و در قيامت مورد غضب پروردگار جهانيان واقع مي شود. (بحارالانوار، ج 103، ص 244)

مرسی