طبقه بندی بودجه در نظام مالی شهرداری های ایران

بموجب دستورالعمل "طرز تنظیم بودجه و تفریغ بودجه شهرداریها" که در اجرای ماده 25 آیین نامه های شهرداری مصوب تیرماه 1346 بوسیله وزارت کشور تهیه و به کلیه شهرداریها ابلاغ شده است، شهرداریهای کشور درحال حاضر از نظام بودجه ریزی برنامه ای برخوردار می باشند.

بودجه برنامه ای به بودجه ای اطلاق می گردد که هزینه ها بر مبنای وظایف، برنامه ها و فعالیت و طرحهای شهرداری برآورد می شود ؛ از این رو مهم ترین مسأله در بودجه برنامه ای طبقه بندی جامع و مانع وظایف،

برنامه ها و فعالیتهای مزبور می باشد.

مفاهیم، کاربرد و طبقه بندی بودجه شهرداری

تمدن امروزی دنیا، تمدن شهری است. مراکز صنعت، بازرگانی، علم و فرهنگ دنیا و همچنین، مؤسسات بزرگ پولی و مالی در شهرها واقع شده است. با توجه به مشکلات ازدیاد جمعیت شهرها، تغییرات علمی، اقتصادی، اجتماعی و فشار شدید مردم برای دریافت انواع متعدد خدمات عمومی از بزرگ ترین مشکلات دنیای امروز و شهرنشینی است.

در چنین شرایطی ایجاد سازمانی بنام شهرداری عالی ترین تدبیری است که از طرف دنیای متمدن برای پاسخگویی به نیازمندیها و توقعات بی شمار ساکنان شهرها اندیشیده شده است.

قانون وظایف متعدد و متنوعی به عهده این نهاد گذاشته و مردم نیز انجام این وظایف را به نحو احسن خواستارند. در رأس سازمان هر شهرداری فردی بنام شهردار یا قائم مقام او وجود دارد که مسئول برنامه، سازماندهی، تأمین وسایل کار و بالاخره ایجاد هماهنگی و راه اندازی دستگاه اداری شهرداری در جهت خواسته ها و منافع مردم است. در وضعیت کنونی شهرها تنها "طبقه بندی مواد هزینه" در قالب بودجه متداول و نشان دادن مقدار و منبع خدمات و کالاهای خریداری شده نمی تواند به نیازهای بی حد شهروندان و نمایندگان شورای اسلامی شهر پاسخ دهد و آنان را در سیاست سازی و تصمیم گیری و اعمال مدیریت شهری رهنمون شود؛ بنابراین، بودجه شهرداری باید به شکلی باشد که هر یک از عوامل اساسی در تنظیم بودجه، یعنی درآمدها وهزینه ها، بدرستی بیان شده و خصوصیات و ویژگیهای هر یک از منابع درآمد و هزینه ها و مقایسه میان آنها امکان پذیر باشد. اینجاست که «طبقه بندی بودجه ای» به یاری می شتابد و اطلاعات لازم را برای مشاهده و بررسی عملیات شهرداری شناسایی کرده، شکل و محتوای آن را برای تجزیه و استنتاج آماده و قابل درک و فهم می سازد.

اصول، مفاهیم و کاربرد «طبقه بندی بودجه» شهرداری همان اصول و مفاهیمی است که در بودجه عمومی وجود دارد.

بنابراین، بودجه شهرداری که می تواند آیینه تمام نمایی از عملیات و فعالیت های شهرداری باشد به شرح زیر طبقه بندی شده است:

1- طبقه بندی عملیات: که در آن وظایف شهرداری را طبق قانون شناسایی کرده، آنها را در قالب وظیفه گروه بندی میکند و سپس در قالب کوچکتری از آن برای شهرداری «برنامه» می چیند و «فعالیت» و «طرح» میسازد.

2- طبقه بندی درآمد: در این طبقه بندی درآمدهای شهرداری در گروههای کلی و جزئی- به نحوی که پیش بینی و تصمیم گیری در مورد آنها ساده شود-دسته بندی می شود.

2- طبقه بندی هزینه: در این طبقه بندی هزینه های جاری از هزینه های سرمایه ای و خرید کالاها از خرید خدمات جدا می شود و یک نظام نوین حسابداری منطبق با اصول متداول و پذیرفته شده حسابداری برای بهبود اجرای بودجه و تجزیه وتحلیل اقتصادی استقرار می یابد.

3- طبقه بندی سازمانی: مناطق شهرداری، سازمانها و شرکتها و مؤسسات انتفاعی وابسته به شهرداری با توجه به هدفهای آنها در گروههای مشابه در این طبقه بندی جای گرفته اند.

4- طبقه بندی اقتصادی: در مراحل پیشرفته تری از نظام بودجه ای برای تجزیه و تحلیل اقتصادی عملیات شهرداری و دولت و راهنمایی در برنامه ریزی و تصمیم گیری طبقه بندی اقتصادی نیز انجام می شود. این طبقه بندی در بودجه ریزی شهرداری و در دستورالعمل های صادره از طرف وزارت کشور ملاحظه

نمی گردد.

هدفهای طبقه بندی در بودجه شهرداریها

تفکیک وظایف، برنامه ها، درآمدها و هزینه ها و بطور کلی عملیات مختلف شهرداری برنامه ریزی و تصمیم گیری را تسهیل میکند. از طرفی طبقه بندی بودجه ای در بهبود مدیریت نیز مؤثر است، زیرا مجریان برنامه ها باید از حجم کارها و مسئولیتهای محوله ومیزان منابع مالی برای انجام آن وظایف آگاهی داشته باشند. این امر موجب می گردد در هنگام اجرای بودجه و انجام برنامه ها نهایت کوشش به عمل آید تا با صرف حداقل هزینه، حداکثر فایده، عاید جامعه شهری شود. طبقه بندی بودجه ای از یک سو تشخیص و تعیین حدود وظایف و مسئولیتها را آسان می سازد و از سوی دیگر، چون کارایی در مصرف اعتبارات اجرای بهتر و مؤثرتر بودجه را دربردارد، مقایسه کارایی را آسان می کند.

هدفهای طبقه بندی بودجه شهرداریها را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

- تسهیل در برنامه ریزی و تصمیم گیری

- بهبود مدیریت شهری

- اصلاح سیستم و بهبود روشها

- تسهیل کنترل و نظارت بر عملکرد شهرداری

- تخصیص مطلوب منابع

- تجزیه و تحلیل تأثیرات اقتصادی حاصل از اجرای بودجه شهرداریها بر اقتصاد ملی و شهری

انواع طبقه بندی بودجه در شهرداریها

بودجه شهرداریها در شکل نوین خود به شرح زیر طبقه بندی می گردد:

- طبقه بندی عملیات

- طبقه بندی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار

- طبقه بندی هزینه ها

- طبقه بندی کسری بودجه

- طبقه بندی سازمانی

- طبقه بندی اقتصادی