نگاهي به تبليغات دروغين در پزشكي

دكتر منوچهر جزايري
فوق تخصص غدد و متابوليسم


نقش ماهواره به‌عنوان غول اطلاع‌رساني و تأثير آن بر تمامي شئون زندگي برهيچ‌كس پوشيده نيست. ماهواره، اگر با نفوذترين و تأثيرگذارترين فناوري نوين رسانه‌اي نباشد، حداقل يكي از ‌آنهاست.
نقش ماهواره، وسيع، عميق وشگفت انگيز است. ماهواره، تبديل به يك عضو لاينفك از زندگي روزمره بسياري ازخانواده‌ها شده است. به جرأت مي‌توان گفت كه ماهواره، انقلابي در زندگي ما انسان‌ها و تحولي در رفتارها، نگرش‌ها، عادت‌ها و سبك زندگي (Life Style) ما به وجود آورده است.
فناوري اطلاعات، انفجار اطلاعات، جهش‌هاي مخابراتي، اينترنت، اينترانت، تلفن همراه و غيره... تنها بخشي از زيرمجموعه‌هاي ماهواره هستند كه در سايه اين فناوري شگفت انگيز، وارد زندگي ما شده‌‌اند.
فروش قرص‌هاي افزايش قد! (كه هيچ‌ اثري ندارند و چيزي نيستند جز ويتامين و كلسيم و منيزيم...)، قرص‌هاي ضد چاقي (كه غيرمجازند، بي‌اثرند، مضرند، پرعارضه‌اند، منسوخ شده‌اند و گران اند)، ابزار و ادوات مكانيكي لاغركننده، لرزاننده‌ها، كمربندها، ژل‌ها، پمادها، كرم‌ها، دستگاه‌هاي شكل دهنده بيني و... كه عموماً بي‌اثر (يا تأثير موقت)، غير‌علمي، غيرمجاز و بازاري هستند. به چند نمونه از تبليغات دروغين پزشكي توجه كنيد: "اين قرص صد درصد تضميني است!..." چنين جمله‌اي در متون پزشكي مشاهده نمي‌شود.
در پزشكي، هيچ چيزي صددرصد نيست. در متون پزشكي و محافل آكادميك از واژگاني چون: غالباً، عموماً، عمدتاً، اكثراً و تقريباً استفاده مي‌شود. هنر پزشكي (فن پزشكي: Art of Medicine)‌ماحصل علم وتجربه است. علم پزشكي علمي است دائم در حال تغيير و تحول و تطور. پزشكي يك علم راكد و جامد و متصلب نيست. پزشكي علمي است منعطف و تغيير پذير. مطالبي كه هم‌اكنون توسط راقم اين سطور، برصفحه كاغذ جاري شده است، ممكن است چند سال بعد، رد شوند. "اين قرص، ظرف چند ماه، 10 الي 15 سانتي‌متر قد شما را بلند مي‌كند و محدوديت سني ندارد!...".
اين جمله، يك افسانه است و حقيقت ندارد. خود هورمون رشد هم چنين تأثيري ندارد ودر هر سني تجويز نمي‌شود و بعد از بسته شدن صفحات رشد (اپي‌فيزها) بلااثر است. چه رسد به چند قرص ويتامين!!... يا "اين قرص، ظرف يك ماه 10 الي 12 كيلو از وزن شما كم مي‌كند..." اين هم، از آن ادعاهاي غيرعلمي و عوامفريبانه است و يك خطاي پزشكي محسوب مي‌شود. هرگز نبايد ظرف يك ماه، بيش از 4 كيلو از وزن بيمار كاسته شود حتي اگر بيمار از پزشك بخواهد.
اين روش، امروز منسوخ شده و به تاريخ پيوسته و مضر است. تمام اين ادعاها غير واقعي، غير علمي و برخلاف موازين پزشكي است و توسط هيچ پزشكي تجويز و تبليغ نمي‌شود مگر افراد غيرپزشك، كه خود را پزشك قلمداد كرده‌اند. سوابق علمي اين افراد معلوم نيست، مدارك تحصيلي و آكادميك آنها، نوع تخصص، نام دانشگاهي كه از آن فارغ‌التحصيل شده‌اند، تابلوي مطب، سرنسخه و شماره نظام پزشكي آن‌ها هم نامعلوم ودر پرده‌اي از ابهام است و از روي صفحه تلويزيون ماهواره‌اي، نمي‌توان حدس زد كه چه كاره‌اند. بسياري اوقات عناويني را به دنبال نام يك پزشك مي‌بينيد كه در هيچ فرهنگ آكادميك و در هيچ دانشگاهي نديده‌ايد و وجود خارجي ندارد. مانند: دانشمند زمان!، كاشف فلان قرص ضدديابت!.. جراح فلان هنرپيشه معروف!... جراح فلان رئيس جمهوري!... و اين قبيل عناوين و القاب فريبنده و جذاب... تمام اين تخلفات با هدف خودنمايي، خودستايي و جذب مريض، طراحي و اجرا مي‌شود.
يا فرد ديگري به دفعات روي صفحه ماهواره (تلويزيون) ظاهر مي‌شود و در مورد تغذيه و رژيم درماني ساعت‌ها داد سخن مي‌دهد اما بعد از تحقيق، كاشف به عمل مي‌‌آيد كه او نه پزشك است نه پيراپزشك اما ديگر دير شده و او توانسته است با دخالت در امور پزشكي، هزاران نفر (يا به ‌مراتب بيشتر) را فريب دهد و پول هنگفتي به جيب بزند (فقط با پرداخت چند صد دلار به يك برنامه‌ساز ماهواره). همه عيب آن بگفتي، هنرش نيز بگو. در بين افرادي كه واقعاً پزشكند و روي اين صفحه جادويي از طريق آنتن‌ ماهواره‌اي ظاهر مي‌شوند تك و توك و بندرت پزشكاني ديده مي‌شوند كه علمي سخن مي‌گويند و به اصطلاح درس خود را خوانده‌اند و در اظهارات خود صادقند و قصد تبليغ مستقيم ندارند. اين نكته از كلام آن‌ها و از محتواي سخنانشان به?خوبي پيداست. تعداد اين قبيل پزشكان ماهواره‌اي، بسيار اندك و آنقدر كم است كه در تمام شبكه‌هاي ماهواره‌اي، تعداد آنها، از تعداد انگشتان يك دست هم كمتر است. در مقابل اين پزشكان واقعي، پزشكاني را مي‌بينيم كه سال‌هاست روي صفحه ماهواره ظاهر شده و با چرب‌زباني و تملق و با فرستادن... و بوسه براي مخاطب، با قربان صدقه رفتن او، دست به چنين تحركات سبك و سخيفي مي‌زنند و با اين كارها، حرمت خود را مخدوش و قداست و وزانت اين حرفه مقدس را ملكوك مي‌كنند.
مخاطبان و مشتريان طب‌ ماهواره‌اي، اكثراً افرادي هستند مـــهرطلب، مضطرب، افسرده، تلقين‌پذير و بشدت هيستريك كه به سرعت تحت تأثير تبليغات ماهواره قرار مي‌گيرند و به سرعت فريب مي‌خورند. كالايي را خود انتخاب مي‌كنند و مي‌‌خرند و با همان سرعت هم آن را كنار مي‌گذارند.
بيماراني را سراغ دارم كه داروي اصلي ديابت را كنار گذاشته و به?جاي آن،‌ فلان قرص مكمل را كه از ماهواره تبليغ شده است مدت‌ها مصرف‌كرده‌اند و اين فرصت طلايي را از دست داد‌ه‌اند و زماني به اشتباه خود پي برده‌اند كه ديگر دير شده و كار از كار گذشته و مجبور شده‌اند عمل جراحي قلب انجام دهند (يكي از عوارض ديابت كنترل نشده، انفاركتوس است) و تازه به فكر انسولين افتاده‌اند. يا از بعضي بيماران شنيده‌ام كه از طريق ماهواره،‌ با فلان جراح آشنا شده و به توصيه او، راهي يكي از شيخ‌نشين‌هاي خليج فارس شده و تحت عمل جراحي زيبايي شكم قرار گرفته‌اند، اما بعد از مراجعت به ايران، دچار عوارض شديد شده و دستشان به آن جراح نرسيده و حتي نتوانسته‌اند از او شكايت كنند زيرا او در خارج از ايران كار مي‌كند و از طريق نظام پزشكي ايران و مراجع قضايي قابل تعقيب نيست.
آيا فقط با ديدن يك شماره تلفن همراه روي صفحه تلويزيون (ماهواره) مي‌توان دارويي را سفارش داد و از يك پيك موتوري، كه نه نامي دارد و نه نشاني، دم در منزل از او تحويل گرفت؟ آيا اين عمل، با هيچ عقل سليمي جور در مي‌آيد؟ آيا ما وقتي بيمار مي‌شويم و احتياج به دارو پيدا مي‌كنيم، به همين شكل عمل مي‌كنيم يا به پزشك مراجعه مي‌كنيم؟ اگر دچار عوارض آن دارو شديم، آيا مي‌توانيم رد پاي آن موتوري يا آن شماره همراه را پيدا كنيم؟ آيا شيوه‌ صحيح درمان همين است؟
بعضي آرايشگاه‌هاي زنانه به محلي براي ترويج و تبليغ تخلفات پزشكي تبديل شده‌اند. اين قبيل آرايشگاه‌ها با ترفندهاي مختلف و با لطائف الحيل، در امور پزشكي دخالت مي‌كنند. مانند: الكتروليز به منظور درمان هيرموتيسم (پرموئي)، بكارگيري وسايل زيبايي اندام، ماساژورها، ژل‌ها، كمربندها، لرزاننده‌ها، تبليغ فلان داروي لاغر‌كننده كه از ماهواره تبليغ شده، حتي فروش بعضي از داروهاي غيرمجاز و ممنوعه، تبليغ ليزر در آرايشگاه‌ها و معرفي مشتريان به بعضي مراكز غيرمجاز ليزر درماني و بسياري تخلفات از اين دست. متأسفانه بعضي آرايشگاه‌هاي زنانه، در بعضي ساختمان‌‌هاي پزشكان، لانه گزيده و محلي را، در فلان ساختمان پزشكان براي خود دست و پا كرده تا بتوانند خود را بيشتر به ساحت مقدس پزشكي نزديك كرده و به سوء‌استفاده‌هاي خود مشروعيت بخشند.
مراكز غير مجاز دارو: عمده‌ترين و معروف‌ترين اين مراكز، در خيابان ناصرخسرو قرار دارد. در اينجا، شما هر دارويي بخواهيد، مجاز يا غيرمجاز، به راحتي اما با قيمت‌هاي غيرواقعي، مي‌توانيد پيدا كنيد. تاريخ توليد و انقضاي دارو، برند دارو، خلوص دارو، بسته‌بندي و نام كشور توليد‌كننده آن و ساير مختصات يك داروي اصلي و اصيل، يا وجود ندارد يا تقلبي و جعلي است. سال‌هاي متمادي است كه اين بازار دارويي غيرمجاز، همچنان فعال است و معلوم نيست كدام دست‌هاي نامرئي پشت اين مافياي دارويي قرار دارد كه همچنان به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.
مردم و جامعه‌ هدف
ضلع ششم اين چند ضلعي نحس، خود مردمند. متأسفانه به علت ناآگاهي، بعضي از مردم عادي توسط چهارضلع ديگر، مورد هدف و سوء‌استفاده قرار مي‌گيرند و ندانسته خود وسيله‌اي مي‌شوند براي تبليغ ماهواره. بعضي از خانم‌هاي چاق يا پرمو كه از متخصصين غدد و تغذيه و از رژيم درماني در دراز مدت خسته شده و به ستوه آمده‌اند، ناگزير به شيوه‌هاي غيرعلمي و بازاري متوسل مي‌شوند تا شايد بتوانند از اين طريق مشكل ديرپاي خود را حل كنند. غافل از اين‌كه اين كار از چاله به چاه افتادن است. چاقي‌هاي اوليه و خانوادگي (ژنتيك) نيازمند درمان‌هاي درازمدت، رژيم درماني، ورزش درماني، روان درماني و در صورت لزوم، هورمون درماني زير نظر متخصصان مربوطه در درازمدت است.