آشنایی با اصطلاحات چاپ و نشر
دانشجویان پودمان پنجم کاردانی روابط عمومی
بهرام فرهمندپور و مریم آبیار

مختصری راجع به اصطلاحات چاپ و نشر
چاپ
چاپ و صورت قدیمی‌تر آن چهاپ برگرفته از واژ‌ه مغولی چاو (به معنی فشردن سطحی بر سطح دیگر) است.
چاپ در لغت به‌معنای نقش، اثر، مُهر و نشان است و با عناوین طبع، باسمه و ... (مترادف آن) نیز به‌کاررفته.
چاپ در اصطلاح، به عمل، فن، و صنعت تکثیر صورت و نقش دوبُعدی ــ حرف، رقم، خط، تصویر و ... ــ با انداختن اثر نقش بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر، روی کاغذ، گفته می‌شود.
چاپ روی کاغذ، شناخته‌شده‌ترین کار چاپی است. امروزه با پیشرفت فناوری چاپ، این عمل روی مواد سلولزی، نایلونی، پارچه‌ای، چرمی، مواد شیمیای، فلزی، شیشه‌ای، با اشکال صاف یا ناهموار، مقعر یا محدب و ...، صورت می‌گیرد.
چاپخانه در لغت به‌ معنی محل چاپ‌کردن است و در متون مختلف، مطبعه، دارالطباعه و باسمه‌خانه (مترادف آن) نیز به‌کاررفته.
چاپخانه، مؤسسه یا کارگاهی است که از عهده کار چاپی روی کاغذ و سایر اشیا، از طریق انواع چاپ، برآید.
امروزه، چاپ به‌عنوان یک فرایند انبوه صنعتی در نظر گرفته می‌شود که بخش اساسی صنعت نشر و بخش مهمی از فعالیت‌های اداری و حکومتی را شامل می‌شود.

انواع چاپ
ــ چاپ برجسته؛
ــ چاپ گود؛
ــ چاپ مسطح.
چاپ برجسته: در این روش، سطح چاپ‌شونده به‌صورت برجسته است. درنتیجه، قسمت برجسته در مقابل غلتک آغشته به مرکب چاپ، رنگ را به خود می‌گیرد و به کاغذ منتقل می‌کند. واضح است که در این شیوه سطح برجسته باید معکوس نقش مورد نظر باشد تا پس از چاپ روی کاغذ، به‌صورت صحیح نمایان شود.
ــ چاپ گود: در این نوع چاپ، نقش و تصویر در سیلندر استوانه‌ای، که سطح چاپ‌شونده است، به‌صورت فرورفته‌اند. این نوع چاپ از کیفیت بالایی برخوردار است، اما به‌دلیل هزینه زیادی که دارد، برای کارهایی با شمارگان بالا مورد استفاده قرارمی‌گیرد؛ برای مثال، تمبر، اسکناس و ... .
ــ چاپ مسطح: در این شیوه سطح چاپ‌شونده نه برجسته و نه فرورفته است و با خاصیت مواد، حروف و تصاویر، مرکب را به خود جذب نمی‌کنند. این روش تکامل‌یافته لیتو گرافی یا چاپ سنگی است. در این شیوه، که سطح چاپی صاف است، نقش نخست از لوحهٔ فلزی به استوانه لاستیکی منتقل می‌شود و از روی آن به کاغذ انتقال می‌یابد.
صفحهٔ فلزی چاپ یا همان زینک به دور یک استوانه لاستیکی بسته می‌شود. دو غلتک، یکی آغشته به مرکب و دیگری آغشته به آب، برمبنای تضاد بین آب و چربی باعث می‌شوند نقش روی زینک مرکب بگیرد و قسمت‌های دیگر مرکب را جذب نکند.

آشنایی با برخی از اصطلاحات صنعت چاپ
چاپ سنگی (لیتوگرافی)
چاپ سنگي، كه اروپاييان به آن ليتوگرافی مي‌گويند، يكی از شيوه‌های نسبتاً قديمي و شناخته‌شده چاپ همسطح است. روش كار اين است كه مطلب را روي كاغذ لعاب‌داده با مركب چرب مخصوص مي‌نويسند، لوح سنگي را، كه كاملاً صيقل‌خورده و با محلول رقيق اسيدي شسته شده است، خشك و گرم، سپس كاغذ نوشته‌شده را خيس مي‌كنند و روی سنگ برمي‌گردانند و با وسيله‌ای مي‌فشارند. از قسمت‌های رطوبت‌گرفته كاغذ، رطوبت به سنگ منتقل مي‌شود، اما چون نوشته‌ بر اثر داشتن چربی، رطوبتي به خود نگرفته، جای آنها روی سنگ خالی مي‌ماند و وقتی نورد مركب روی سنگ حركت مي‌كند، جای نوشته، كه رطوبت نگرفته است، مركب را به خود مي‌گیرد و قسمت‌های ديگر، كه مرطوب است، بر اثر خاصيت تنافر آب و چربی، مركب جذب نمي‌كند. حال اگر ورق كاغذ را روی سنگ قراردهند و بفشارند، نقش سنگ يا نوشته‌ مركب‌‌خورده به كاغذ منتقل مي‌شود.

چاپ سیلک اسکرین
چاپ سیلک اسکرین از پرکاربردترین چاپ محسوب می‌شود. درواقع، کمتر جنسی را می‌توان یافت که امکان انجام این شیوه چاپ روی آن ــ دستی یا ماشینی ــ فراهم نباشد . تنوع در نوع مرکب قابل‌استفاده در این چاپ، امکان چاپ روی مواد مختلف را فراهم ساخته است. شیوه ساده این تکنیک باعث می‌شود که روی سطوح صاف، گرد، بی‌نظم و ... امکان چاپ فراهم شود. درواقع، اشیایی که در اطراف خود می‌بینید ــ چه از نظر نوع جنس و چه از نظر شکل ظاهر ــ‌ تحت پوشش چاپ سیلک قرار می‌گیرند. اما در بعضی موارد ممکن است این چاپ انتخاب مناسبی نباشد.

چاپ ایچینگ
درواقع، چاپ ایچینگ ایجاد خوردگی در فلز با استفاده از اسید است. با به‌کارگیری این روش چاپ می‌توان طرح، نقش و نوشته خود را به‌راحتی روی فلز ثبت کرد، به‌نحوی که ازبین‌رفتنی نباشد. در مواردی چون شیرآلات حمام، ثبت یک آرم روی دسته شیرآلات، به‌نحوی که بر اثر استفاده و تماس با نوشته و آرم، هیچ‌کدام پاک نشوند، بسیار ضروری است.

چاپ باسمه‌ای
کشیدن تصویر یا چاپ یک طرح روی کاغذ یا مواد دیگر با قالب چوبی یا فلزی.

نشر
به‌طورکلی، در تعریف نشر دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه عمومی و دیدگاه تخصصی.
ــ‌ دیدگاه عمومی: در این دیدگاه، هرکسی مطلبی را تولید و تکثیر نماید، فعالیتی در زمینه نشر صورت داده است؛ برای مثال، معلمی که جزوه خود را تکثیر و دراختیار دانش‌آموزان قرار‌دهد.
ــ دیدگاه تخصصی: این دیدگاه، نشر را به‌عنوان یک تجارت یا کسب‌وکار قلمداد می‌کند که به‌‌دنبال کسب سود است؛ برای مثال، نشر کتاب یا مجله.

انواع نشر
نشر به دو صورت انجام می‌پذیرد؛ یکی، چاپی؛ و دیگری، الکترونیکی (این نوع نشر به تازگی در کشور ما رواج یافته است).
ــ نشر چاپی: نشر چاپی به مواردی گفته می‌شود که دستگاه چاپ به‌طور مستقیم در تدوین آن نقش داشته باشد؛ مانند کتاب، مجله، روزنامه و ... که در این نوع نشر، نویسنده نمی‌تواند ناشر باشد.
ــ نشر الکترونیک: به فرایند تولید و نشر اطلاعات (اثر) از طریق ابزار الکترونیکی گفته می‌شود و شامل کتاب الکترونیکی، خبرنامه الکترونیکی، ‌لوح چندرسانه ای، نشریه الکترونیکی، سیستم تابلو اعلان الکترونیکی و ... می‌شود. در این نوع نشر، نویسنده می‌تواند ناشر هم باشد.

آشنایی با برخی از اصطلاحات صنعت نشر
فیلم
طلق شفافی است که دو نوع مثبت (positive) و منفی (negative) دارد.
رتوش
به عمل حذف لکه‌های زائد و اعمال برخی تغییرات جزئی در فیلم گفته می‌شود.
مونتاژ
عملی است که طی آن، تصاویر و صفحات به‌نحوی کنار هم قرارمی‌‌گیرند؛ درنتیجه، صفحه‌های کتاب کنار هم قرار داده می‌شوند.
فرم (flat)
مونتاژکار، فیلم تهیه‌شده هرصفحه را روی یک ورق پلاستیکی، به نام فرم، الصاق می‌کند.
نمونه اوزالید
برای کنترل کار مونتاژکار و پیشگیری از اشتباه احتمالی، یک نسخه از متن مونتاژشده روی کاغذ اوزالید، چاپ می‌شود تا لیتوگراف و احتمالا ناشر بر آن نظارت کنند.

زینک و انواع آن
زینک، ورقه نازک مسی یا آلومینیومی است که علائم و نوشته‌ها روی آن منتقل می‌شود تا روی دستگاه چاپ بسته شود و عمل چاپ متن بر کاغذ صورت گیرد.
زینک واسطه نهایی عمل چاپ است.
زینک ممکن است مسی، آلومینیومی یا از فلزهای دیگر باشد.
کپی زینک
به عمل انتقال فرم‌ مونتاژشده روی زینک گفته می‌شود.