ورود چاپ به ايران سر فصل تحول فرهنگي عمدهاي در اين كشور است بدون چاپ پيشرفت در عرصههاي
آموزشي، فرهنگي و علمي ممكن نبود. چاپ بدان گونه كه نقش از صفحه چوبي حكاكي شده به كاغذ انتقال
يابد يعني همان فني كه از ديرباز در چين رايج بود به احتمال زياد در قرن 7 ه.ق در عصر ايلخانيان به ايران راه
يافت كيخاتون براي تأمين نيازش به پول نقد در سال 693 ه.ق دستور داد پول كاغذي (چاو) را به همان
شكلي كه در آن زمان در چين رواج داشت چاپ كنند اين پول در چاپخانه (چاوخانه) تبريز چاپ شد و در
همان سال به گردش در آمد البته مردم پول كاغذي يا همان اسكناس را پذيرفتند و به تبع آن چاپ كليشهاي به
مدت چند قرن در ايران منسوخ باقي ماند. در سال 1027 ه.ق كشيشي مسيحي، شاهعباس را با حروف چاپي
فارسي و عربي آشنا ساخت شاه عباس به موضوع علاقمند شد و گويا از او خواست كه چاپ را وارد ايران
كند.
حروف چاپي نخستين بار در سا ل 1038 ه.ق از اروپا وارد ايران شد و شواهد آرشيوها نشان ميدهد كه مطمئناً
پيش از سال 1060 ه.ق حروف چاپي عربي و فارسي همراه با دستگاه ساده و ابتدايي چاپ در جلفاي اصفهان
در اختيار فرقه مسيحيان (كرملي) بوده است.
نخستين كتاب چاپي در ايران كتابي است به زبان ارمني كه 180 سال پس از اختراع چاپ گوتنبرگ در سال
1051 ه.ق در جلفاي اصفهان و به كوشش كشيشان ارمني چاپ شد اين كتاب شرح احوال مقدسان و عدهاي از
18 و به صورت دو ستوني چاپ شده است و ساختن × روحانيان مسيحي بود كه در 705 صفحه و با ابعاد 250
همه وسائل چاپ كتاب مذكور پس از سه سال كار خستگي ناپذير به دست همان كشيشان انجام گرفته است.
5
چند سال بعد يكي از كشيشان جلفاي اصفهان به اروپا رفت و 6 سال در آنجا ماند و با شيوههاي چاپ آشنا شد
و سپس به ايران بازگشت و با خود يك ماشين چاپ و مقداري حروف سربي به همراه آورد.
بنا به تحقيقات ميناسيان دربارة تاريخ چاپ در جلفاي اصفهان فعاليت چاپي در جلفاي اصفهان به دلايلي مدتي
متوقف ماند تا سرانجام در سال 1098 ه.ق چاپخانه كليساي ارامنه به راه افتاد و چند كتاب در آن به چاپ
رسيد.
سبب اين كه چاپ در ايران در محيط جلفاي اصفهان پيدا شده و در آنجا رشد كرده است چند عامل است. كه
شايد از همه مهمتر حمايت و علاقه شاه عباس محيط آزاد و دور از تنش جلفا براي ارمنيان در دوره صفويه
آزادي فعاليت مذهبي و تشكيلات و ارتباط كليساي ارمني بوده است پس از سقوط صفويان دوره فطرت به
معني واقعي آن در ايران حاكم شد و همين فعاليتها از جمله فعاليتهاي فرهنگي با ركود مواجه گرديد.
در عصر افشاريه دو تن از صياحان اروپايي كه به ايران سفر كرده بودند در يادداشتهاي سفر خود به جزوه -
هايي اشاره كردهاند كه به دستور نادرشاه افشار و به درخواست چند تن از علما به فارسي ترجمه شده و با
ماشينهاي كوچك به چاپ رسيده است. از چگونگي چاپ در دهه كوتاه حكومت كريمخان زند اطلاعات
زيادي در دست نيست. بنا به روايتي در سال 1098 ه.ق يك دستگاه چاپ سربي بود كه از طريق بندر بوشهر
وارد ايران شد در زمان فتحعليشاه قاجار چند كتاب مذهبي به زبان فارسي در تهران چاپ شد اما تحول جدي
چاپ در ايران با حمايتها و تشويقهاي فراوان عباس ميرزا نائب السلطنه كه به چاپ كتاب علاقه و اعتقاد
فراوان داشت روي داد.
ظاهراً نخستين چاپخانهاي كه وجود آن را حدود سال 1233 مسلم ميدانند چاپخانهاي است كه با حمايت
عباسميرزا در تبريز داير شد و با حروف سربي كار ميكرده است.
رسانه جاديه، كتاب فتحنامه، رسانه آبلهكوبي، نخستين كتابهاي فارسي است كه به نظر صاحب نظران در
چاپخانه تبريز و با حروفي سربي چاپ و منتشر شده است. در دهه 1250 ه.ق چند چاپخانه حروفي و سنگي
در تبريز، تهران، اصفهان، مشهد، رشت، و چند شهر ديگر داير بوده. اما چاپ سنگي در تهران رواج بيشتري
داشته است. روزنامههاي كيهان و اطلاعات به ويژه از دهه 1340 ه.ق به بعد در توسعه، تجويز، تكميل و
6
نوسازي دستگاهها و روشهاي چاپي خود گامهاي بلندي برداشتند، اين دو روزنامه به تدريج چاپخانههاي خود
را در رديف بزرگترين و مجهزترين چاپخانههاي كشور قرار دادند.
از حدود سال 1350 چند موسسه انتشاراتي جديد وارد صحنه شدند و براي چاپ كتابهاي خود و كتابهاي
ديگر دستگاه چاپي تازه وارد كردند و به راه انداختند. گسترش دانشگاهها و مدارس عالي، افزايش دانشآموزان
و دانشجويان نياز به كتاب و خواندن بيشتر از جمله نيازهايي بود كه در اثر رشد جميعت و شهرنشيني افزايش
درآمد برخي از اقشار جامعه و روي آوردن آنها به تحصيلات بزرگترين فعاليتهاي چاپي تأثير گذاشت. وقوع
انقلاب اسلامي در سال 1357 نقطه عطف ديگري در تاريخ چاپ در ايران است، از سال 1356 تا چند سال
پس از انقلاب حجم و تنوع مطالبي كه چاپ و نشر شد در تاريخ ايران سابقه نداشت آثاري كه سالها اجازه
انتشار نداشت به صورت افست چاپ شد و با قيمتهاي ارزاني در اختيار جامعه قرار گرفت اين سالهاي
رونق چاپ و نشر تاثير كم نظير و بلا ترديدي بر رشد و غناي فرهنگي جامعه ايران گذاشته است. البته
پيامدهاي ناشي از رويدادهاي انقلاب جنگ وسائل داخلي و خارجي از جمله مشكلات و موانعهاي بود كه در
سير تحول و پيشرفت چاپ در ايرانگسست ايجاد كرده است. اين سالها از يك سو مصادف بود با رشد
جمعيت افزايش نيازهاي فرهنگي، آموزش و علمي جامعه ايران و از سوي ديگر با مشكلات فراوان دولت در
فراهم ساختن امكانات و تسهيلات براي رويارويي با نيازهاي جامعهاي انقلابي در عين حال هم زمان بود با
پيشرفتهاي شتابانتر جهان در زمينه استفاده از رهآوردهاي كامپيوتري و ليزري و كاربرد آنها در چاپ و نشر
در دهه 1360 ش. كامپيوتر در ايران به سرعت رواج يافت و براي حروفچيني نيز مورد استفاده قرار گرفت.
كار برد گستردهاي كامپيوترهاي شخصي، كار حروف چيني، صفحهآرايي و برخي فعاليتهاي ديگر چاپي را از
هر حركت تسهيل و تسريع كرد سرعت، دقت، سهولت و ارزاني نسبي حروف چيني با كامپيوتر سبب شد كه
حروفچيني دستي از بازار تقريباً به كلي رخت بربندد.
هم اكنون حروفچيني دستي جز در مواردي اندك و محدود به ويژه از لحاظ اقتصادي كاربرد ندارد.
پويشگرها (اسكنرها) و چاپگرها ليزري در سالهاي اخير و به ويژه از حدود دهه 1370 در ايران رواج گسترده
يافته و چهره چاپ را در كشور دگرگون كرده است.