موضوع تحقیق نقش شبکه های اجتماعی در تحولات سیاسی
ارائه توسط دانشجویان علیرضا معینی – سید آرش حسینی مقدم- سیدعلی موذن – فتحعلی رحیمی معاف
درس : شبکه های اجتماعی
استاد : سرکار خانم حاج علی
مقدمه :
یکی از امتیازات ویژه که این پدیده نوظهور را مستعد نقش آفرینی در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می کند، استقبال وسيع كاربران اينترنتي از شبكه‎‎هاي اجتماعي است. به طوری که آمار‎هاي مربوط به استفاده كاربران اينترنتي از شبكه‎‎هاي اجتماعي همچنان رو به رشد است. در هر روز حدود ۸۰۰ هزار نفر عضو جديد به فيس بوك مي¬پيوندند، حدود 3 ميليون عكس در فليكر آپلود مي شود، حدود ۳۰ هزار ساعت ويدئو در يوتيوب مشاهده مي شود و آمار‎هاي مربوط به ساير شبكه‎‎هاي اجتماعي نيز بدين ترتيب رو به افزايش است. با چنين آمار و ارقامي، بي‎اغراق نيست اگر آينده اينترنت را در سلطه شبكه‎‎هاي اجتماعي بدانيم.
یکی از دلایل این محبوبیت آن است که كاربران اينترنتي مي توانند اغلب نياز‎هاي آنلاين خود را در اين وب سايت ‎ها تامين كنند. در شبكه‎‎هاي اجتماعي، كاربران مي¬توانند پروفايل ‎هاي شخصي براي خودشان بسازند كه شامل مشخصات، تصاوير، علاقه مندي ‎ها و ساير موارد اين‎چنيني است. اما شبكه اي شدن اين وب سايت ‎ها از جايي آغاز مي شود كه هر كاربر ليستي از دوستان تهيه مي كند و اين پروفايل ‎هاي شخصي به يكديگر متصل مي شوند. هر كاربر مي تواند دوستان و آشناياني كه در همان شبكه اجتماعي حضور دارند را به ليست دوستان خود بيافزايد. همچنين كاربران مي توانند با جست وجو در پروفايل ‎هاي كاربران و مشاهده مشخصات آن‎‎ها با افراد جديدي آشنا شوند و ليست دوستان خود را گسترده¬تر كنند. اين‎‎ها ابتدايي ترين امكانات شبكه‎‎هاي اجتماعي است و اين وب سايت ‎ها در سال¬‎هاي اخير تلاش كرده¬اند، تا گزينه‎‎هاي بيشتري در اختيار كاربران خود قرار دهند. امكاني شبيه به وبلاگ ‎ها و ميكروبلاگ ‎ها براي نوشتن مطالب كوتاه و يادداشت ‎هاي روزانه و فضايي شبيه به سايت ‎هاي عكس براي قرار دادن تصاوير شخصي، ايجاد فضايي شبيه به چت براي گفت وگو‎هاي فوري ميان كاربران، قابليت ساختن اتاق ‎هاي گفت وگو و صفحات هواداري شبيه به فروم ‎هاي اينترنتي از جمله ساده ترين اين امكانات است.
شبكه‎‎هاي اجتماعي متناسب با موضوع فعاليت، امكانات ديگري از قبيل خبرخوان¬‎هاي اينترنتي، بازي ‎هاي آنلاين، قابليت آپلود كردن ويدئو‎ها و فايل¬‎هاي كامپيوتري و برقراري ارتباط با ساير رسانه‎‎هاي شخصي را نيز در گزينه‎هاي‌ خود دارند. بدين ترتيب، مي بينيم كه اغلب امكاناتي را كه كاربران اينترنتي پيش از اين از طريق مراجعه به چندين وب سايت كسب مي كردند، يك‏جا در شبكه‎‎هاي اجتماعي دريافت مي كنند. پس بي دليل نيست كه كاربران بخش قابل توجهي از زماني را كه در اينترنت به سر مي¬برند در شبكه‎‎هاي اجتماعي حضور دارند.
شبكه‎‎هاي اجتماعي از سويي به عنوان نسل پيشرفته رسانه‎‎هاي اجتماعي امكانات تعاملي قابل توجهي براي كاربران اينترنتي فراهم مي¬آورند. اين امر افزايش مشاركت شهروندان در برخي فرآيند‎ها سياسي و اجتماعي را در برداشته است. ویژگی تعاملی بودن شبکه¬های اجتماعی باعث شده که همه روزه طیف گسترده ای از موضوع های متنوع به شکل آنلاین در این شبکه ها اتفاق می افتد. بخشی از این موضوع ها در مورد کارها و مسائلی است که کاربران دوست دارند در زندگی واقعی خود و در آینده نزدیک انجام می¬دهند. گاهی اوقات، این موضوع ها می تواند به فرصت های بزرگی مانند مشارکت در پروژه های سیاسی و اجتماعی منجر شود. مصداق بارز این مشارکت سیاسی اجتماعی را می¬توان در جریان حرکت¬های ضد دولتی در کشورهای عربی مشاهده کرد.
در حوزه ارتباطات بين‎الملل نيز شبكه‎‎هاي اجتماعي محل توجه هستند و برخي كشور‎هاي شرقي مانند چين و روسيه كه دغدغه حفظ فرهنگ ملي براي آنها اهميت دارد، با تقويت شبكه‎‎هاي اجتماعي بومي تلاش كرده اند كاربران شان را از شبكه‎‎هاي اجتماعي بين‎المللي كه در مالكيت شركت¬‎هاي آمريكايي هستند، دور كنند. شبكه‎‎هاي اجتماعي همچنين بر شكل ‎هاي سرمايه اجتماعي و اقتصادي و نحوه تبديل آن‎‎ها به يكديگر مؤثر بوده اند و عرصه اقتصاد را نيز بي نصيب نگذاشته اند.
از آنجا كه در کشورهای توسعه نیافته¬ی عربی، رسانه ها اغلب در انحصار دولت بوده است، به طور طبيعي صاحب رسانه از آن در جهت تحکیم حضور و مشروعیت خود بهره می برد. وجود شبكه هاي جتماعي كه اين انحصار طلبي را دچار شكست مي نمود به ابزاري براي اطلاع رساني و افزايش بينش سياسي مردم در اين كشورها تبديل شد. از اين رو، پس از تحولات صورت گرفته در نظام¬های سیاسی تونس و مصر، دیگر نظام¬های سیاسی منطقه شمال آفریقا و خلیج فارس از جمله کشورهای لیبی، اردن، عربستان، یمن، بحرین، الجزایر و ... نیز خواستار اصلاحات در ساختار سیاسی و روند دموکراسی در کشورهای خود شدند. که این خواسته منجر به شکل گیری جنبش های اعتراضی محدود یا گسترده علیه نظام حاکم در آن کشورها شد. آنچه در این تحولات انکارناپذیر بود تاثیر رسانه های ارتباط جمعی و اینترنت و به خصوص شبکه های اجتماعی از جمله تويیتر و فیس بوک در اطلاع رسانی سریع و گسترده و گسترش سریع این تحولات در کشورهای منطقه بود. با وجود قطعی گسترده یا کندی سرعت اینترنت، تلفن همراه و سامانه ارسال پیام کوتاه، در بعضی از کشورها باز هم تحولات منطقه از طریق اینترنت و شبکه های خبری، اطلاع¬رسانی و برنامه¬ریزی¬ها جهت تجمعات اعتراضی و راهپیمایی¬ها به خصوص توسط کاربران شبکه های اجتماعی در تويیتر و فیس بوک صورت گرفته و این موضوع، نشان دهنده نقش ابزارهای جدید در تحولات سیاسی و حتی اجتماعی می باشد. در واقع این ابزار های تازه به طور همزمان چندین نقش را ایفا می کنند. اول از همه اینکه جریانی آسان و به روز و کم هزینه برای برقراری ارتباط مردم با یکدیگر هستند. ارتباطی واقعی که همچون تلویزیون، رادیو و مطبوعات از مجرای یک واسطه صورت نمی¬گیرد و علاوه بر آن همه ی کاربران می توانند در انتقال اخبار و ایده ها مشارکت داشته باشند. دیگر اینکه وبلاگ نویسان و کاربرهای دیگر در این شبکه ها به نقد رسانه های رسمی و حکومتی می پردازند و جهت گیری¬های دروغین آنها را مورد نقد قرار می-دهند. و از آنجا که ویدئوها و تصاویر زیادی از رویدادها و اخبار به صورت آنلاین در اختیار مردم قرار می گیرد، دیگر جایی برای هدایت افکار عمومی از طریق ارائه ی اخبار گزینشی از سوی منابع رسمی وجود ندارد. بنابراین اکثر مردم به جای پیگیری اخبار از طریق رسانه های رسمی کشور به شبکه های اجتماعی روی آوردند. شبکه هایی که از آن خودشان است و خودشان آن را پوشش خبری می دهند. ازطرف دیگر این شبکه ها جای احزاب و گروه ها و سازمان ها را در جنبش های اعتراضی اخير گرفته اند. دیگر نیازی نیست برای اعتراض عضو یک سازمان و یا حزب ویژه شد و نیز نیازی نیست تحت آموزش رهبران این گروه ها قرار گرفت. بلکه در بسیاری از موارد این رهبران سیاسی هستند که تحت تأثیر حرکت های خودجوش مردمی که در این فضاها شکل می گیرد و به بیرون هدایت می شود قرار می گیرند و به تحلیل آن می پردازند. به این ترتیب مردم یک کشور از طریق این فضای تازه بدون واسطه با یکدیگر ارتباط دارند و نیز علاوه بر آن با ساير مردم دنیا می توانند به طور آسان ارتباط برقرارکنند
نقش آفريني شبكه هاي اجتماعي در تحولات سياسي آينده
سازمان دهي اعتراضات مردمي با بهره گيري از قابليت بسيج نيروها توسط شبکه های اجتماعي که به دلیل برقراری رابطه بی واسطه میان مردم، تسهیل کننده¬ی ارتباط منطقه ای و جهانی و نیز تأثیرگذار بر خواسته های مردم دیگر کشورهای عربی شد، چشم انداز روشني را براي تاثيرگذاري فن¬آوري¬ها بر سرنوشت سياسي و اجتماعي انسان هزاره سوم ترسيم مي كرد. اما آنچه امروز شبکه های اجتماعی را بیش از پیش مهم و سرنوشت ساز ساخته است، مقاومت حاكميت هاي سياسي چه در كشورهاي مردم سالار و چه در كشورهاي توتاليتر در برابر امري كه به روند دموكراتيزاسيون جهاني تعبير مي شد، است.
براي دستيابي به تحليلي جامع در خصوص نقش آفريني شبكه هاي اجتماعي در آينده سياسي نوع بشر بايد مختصات دقیق تری از نظام بین الملل و ویژگی ها آن در شرایط فعلی بررسي شود.
بدين منظور، اگرچه در نظام بین الملل تحت تاثیر پدیده جهانی شدن و فن آوري هاي ارتباطي، قدرت تنها بازیگر این عرصه يعني دولت ملت ها کاهش یافت. یا در کنار این بازیگر، بازیگران دیگری همچون سازمان های بین المللی و حتی سازمان های مردم نهاد، انحصار بازیگری دولت ملت ها را در این عرصه از بین برد. اما هنوز دولت ملت ها در نظام بین الملل بازیگر اصلی محسوب می¬شوند. از این رو،نظام بین الملل برغم تغییرات بسیار از حالت هابزی و کلاسیک خود خارج نشده است.
با وجود آنکه بسیاری، وجود فن آوری های ارتباطی را عاملی برای پیشرفت و توسعه روند دموکراتیزاسون، مردم سالاری جهانی می دانند و قایل به حکومت جهانی،شهروند جهانی و مواردي از اين دست می باشند. دولت ها تحت تاثیر رویکرد واقعگرایی، منافع ملی را بر هر امر ایده آلیستی ترجیح می¬دهند.
بي سبب نيست كه بزرگترين صفحه شيعيان در فيس بوك كه نزديك به 100 هزار عضو داشت به دليل انتشار چند خبر درباره بحرين حذف شد.
پيش از اين نيز در پي اعتراض يك وزير صهيونيست به مؤسس فيس بوك، صفحه‏اي كه در آن برخي از جوانان فلسطيني خواستار آغاز انتفاضه سوم شده بودند، از اين شبكه اجتماعي حذف شد. اين صفحه كه دارای ۵۰۰ هزار طرفدار بود از سوی مقامات فیس‌بوک بسته شد، زیرا مقامات رژیم صهیونیستی در ارسال نامه‌ای به مارک زوکربرگ، از بنیان‌گذار فیس‌بوک خواسته بودند این صفحه مسدود شود. فیس‌بوک نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «پیش‌تر وجود این صفحه قابل تحمل بود، زیرا در آن از مردم فلسطین درخواست می‌شد تا به انجام اعتراضات صلح‌آمیز بپردازند، اما به تازگي در این صفحه مردم فلسطین تشویق به انجام اقدامات خشونت‌آمیز علیه رژیم صهیونیستی شدند که این موضوع با قوانین فیس‌بوک مغایرت دارد.» بنابريان تصميم به انسداد اين صفحه گرفته شد.
چنين روندي در عربستان سعودي نيز ديده مي شود به طوري كه در اين كشور، شورای وزیران با تصویب قوانینی مربوط به اینترنت، به شدت کاربران عربستان را با محدودیت¬های قانونی در دسترسی به اطلاعات مواجه کرده اند و از ارائه دهندگان خدمات اینترنتی در این کشور خواسته شده که ریز اطلاعات شخصی کاربران و نوع استفاده کاربران را مشخص و در اختیار مسولان دستگاه های اطلاعاتی قرار دهند. درهمین رابطه پادشاه عربستان پیشنهاد خرید فیس بوک را نيز مطح نمود. شاه سعودی برای جلوگیری از بروز انقلاب‌های مردمی در کشورهای عربی و انتشار اخبار و فراخوان‌های آن در پایگاه اینترنتی اجتماعی فیس بوک ، به موسس این پایگاه پیشنهادی 150 میلیارد دلاری برای خرید کامل آن را داده است. كه نشان از ميل سيري ناپذيري دولت ملت هاي توتاليتر براي انحصار بر رسانه ها و انحراف كاركرد انها دارد.
چنين رفتارهايي فقط از سوي دولت هاي توتاليتر مشاهده نمي شود، بلكه حتي دولت¬هاي مردم سالار در غرب نيز در صورتي كه منافع ملي انها با خطر مواجه شود، از اعمال نفوذ بر شبكه هاي اجتماعي نخواهند كاست، در اين راستا، فیس‌بوک با افزودن یک فیلتر برای مقابله با هرزنامه در عمل مانع از استفاده از امکانات این سایت از سوی معترضان مدنی در اروپا و آمریکا برای سازماندهی اعتراض شد. فعالان مدنی می¬گویند این فیلتر به گونه ای عمل می کند که اگر یک کاربر تعداد زیادی پیام مشابه را برای تعداد زیادی از افراد ارسال کند، به سرعت حساب کاربری وی را مسدود مي شود و مانع دسترسی وی به امکانات فیس بوک می شود.
چنيني رويكردي در بريتانيا كه حدود ٣٠ میلیون نفر عضو فیس‌بوک هستند و نزدیک به ١١ درصد از جمعیت بریتانیا از تويیتر استفاده می‌کنند، به صراحت ديده شد. به طوري كه ۲٥ آگوست، ترزا می، وزیر کشور بریتانیا، به همراه جرمی هانت، وزیر فرهنگ، و جرمی براون، یکی از معاونان وزیر امور خارجه با پلیس و نمایندگان شبکه‌های اجتماعی مجازی از جمله فیس‌بوک، تویيتر، و شرکت «ریسرچ این موشن» (شرکت سازنده بلک‌بری) دیدار کردند. موضوع گفت¬وگوی آن‌ها چگونگی همکاری ضابطین قانونی و شرکت‌های ارایه دهنده خدمات شبکه‌های اجتماعی مجازی بر اساس همکاری و روابط متقابل با هدف جلوگیری از استفاده از این شبکه‌ها برای سازمان دهي اعتراض ها بود. علاوه براين، در ۱۱ اوت ۲۰۱۱دولت بریتانیا، جلسه‌ای را برگزار کرد تا درباره مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی تويیتر و فیس‌بوک و شبکهٔ تلفن‌های همراه بلک‌بری در لندن تصمیم اتخاذ شود. مقامات بریتانیا در این جلسه شبکه‌های اجتماعی را به عنوان مقصر اصلی در تشدید شورش‌های انگلستان برشمرده‌اند. عده دیگری از مقامات دولتی بریتانیا، راه‌حلی شدیدتر را پیشنهاد داده‌اند. آن‌ها خواهان آن هستند که اختیارات قانونی لازم به پلیس بریتانیا داده شود که در مواقع اضطراری، پلیس این اختیار را داشته باشد که دسترسی به شبکه‌های اجتماعی در بریتانیا را به طور موقت مسدود کند.
واقعيت ان است كه نظام بين الملل با توجه به انقلاب هاي اطلاعاتي و پديده جهاني شدن دوران گذار خود را سپري مي كند. اين مهم برغم آنكه مي تواند نقش مهمي در بيداري انساني و اگاهي فزاينده انسان ها از حقوق بنيادين خويش داشته باشد. ولي به دليل عدم تكامل نسبي همچنان متاثر از منافع ملي قدرت هاي بزرگ و تحت تاثير برداشت هايي كه هنوز از نظام بين الملل كلاسيك در ذهن دارند به مقاومت در برابر اين روند و نمادهاي ان مانند شبكه هاي اجتماعي مي پردازند.
از اين رو، نقش شبكه هاي اجتماعي در تحولات سياسي آينده بسته به مبارزه¬اي دارد كه ميان دولت ملت ها (كه خواهان انحصار بيشتر بر فعاليت رسانه هاي و بنگاه¬هاي اطلاع رساني و همچنين شبكه هاي اجتماعي) و نيروهايي است كه خواهان اطلاع رساني شفاف هستند، مي باشد..

نتيجه گيري
گستردگي اموج بيداري اسلامي و انساني در جغرافيايي خاورميانه نويدبخش تحولات شگرفي در ابعاد سياسي و فرهنگيد و تحولات معنايي و مفهومي گرديده است. در این میان، نقش آفريني شبکه های اجتماعی نظیر «فیس بوک» و «توییتر» در فرایند جهت¬دهی به افکار مردم و همچنين بسيج نيروها در اين كشور توسط شبکه های اجتماعی موضوعی است که در دو مرحله صورت می¬پذیرد. در مرحله اول شبکه سازی در فضای مجازی و در مرحله بعدی شبکه سازی در فضای واقعی.
در باب اهمیت شبکه های اجتماعی و سایت¬های ارتباط جمعی در فضای مجازی باید عنوان کرد که کشورهای عربی منطقه به طور کلی کشورهای خاورمیانه، با تغییرات فاحش در بافت اجتماعی خود مواجه هستند. از طرفی الهام گیری از انقلاب ایران باتوجه به پیشرفت های اقتصادی سیاسی که بعد از پیروزی انقلاب 1357 به دست آمد و از سوی دیگر با افزایش پرشتاب قشر تحصیل¬کرده دانشگاهی، روزبه روز به میزان این طبقه نو ظهور افزوده می شود. پیامد ایجاد چنین طبقه اجتماعی در جوامع انسانی، تولید نخبگان جدید در سطح جامعه و تغییر در ترکیب و ساختار نخبگان قبلی می باشد. این فرآیند تدریجی در بلند مدت، منجر به تغییر ذائقه ارتباطی عموم جامعه می شود. به عبارتی دیگر با شکل گیری طبقه جدید و تحصیل¬کرده در کشورها، این گروها برای دسترسی به اطلاعات و اخبار دیگر خود را محدود به رسانه های سنتی نظیر رادیو و تلویزیون و روزنامه ها نمی کنند. بلکه با استفاده از امکانات نوین نظیر اینترنت و بهره¬گیری از قابلیت های آن نیاز های اطلاعاتی خود را برطرف می سازند و از این رهگذر ایجاد شبکه های مجازی در اینترنت فرصت بسیار مناسبی برای سازماندهی و تاثیرگذاری بر این اقشار می باشد. تحقیقات نشان می دهد که در کشورهای منطقه و خاور میانه در بین 13 سایت برتر، 4 وب سایت مرتبط با شبکه های اجتماعی وجود دارد. بر همین اساس نمی توان از نقش سایت هایی نظیر فیس بوک، تویيتر و یوتیوب در شکل دهی به اعتراضات جمعی و شبکه سازی در اجتماع به سادگی گذشت. فیس بوک نقش مهمی در جمع¬آوری کمک و حمایت مردمی در جریان انقلاب مردم مصر،لیبی ،تونس و عربستان داشت داشت. توماس فریدمن (روزنامه نگار آمریکایی) از این شیوه به عنوان مسجد مجازی در مقابل مساجد انقلاب ایران یاد می¬کند.این مطالب بیانگر اهمیت شبکه سازی در فضای مجازی می باشد
اما آنچه چشم انداز بهره گيري از شبكه هاي اجتماعي توسط معترضان سياسي و اجتماعي براي تغيير در محيط پيراموني و حتي جهاني دچار ابهام مي سازد. مقاومت نيروهاي طرفدار حاكميت دولتي بر سرنوشت ملت ها مي باشد. اين امر اگرچه در كشورهاي توتاليتر آشكارتر است اما عملكرد كشورهاي اروپايي مانند بريتانيا در برخورد با معترضان مدني كه سازمان دهي اعتراضات را توسط شبكه هاي اجتماعي صورت مي دادند، نشان از عدم تكامل نظام بين اللملل براي واسپاري حق تعيين سرنوشت ملت ها به خود آنها مي¬باشد.


با تشکر از حوصله ای که به خرج دادید سپاسگزاریم