محیط جغرافیایی یک سرزمین و آب و هوای آن در شکل گیری فرهنگ و آداب و رسوم مردمان آن سرزمین تاثیر به سزایی دارد و تاریخ زندگی بشر در ادوار مختلف نیز بر این مهم، مهر تصدیق و تایید می زند. مثلا فرهنگ عشایری در بین قوم لر فرهنگی متداول و مرسوم است و این فرهنگ به صورت ویژگی های ظاهر آنها از قبیل نوع پوشیدن لباس و نوع اندام ظاهری یا به تعبیری تیپولوژی آنهاست. با این حال خصایص ظاهری می تواند تحت تاثیر محیط طبیعی و جغرافیایی این سرزمین واقع افتد. چه اینکه بافت جغرافیایی استان لرستان کوهستانی است و بافت کوهستانی نیز دارای خصایص و ویژگی های بارزی است به نحوی که اکثر مردمان این سرزمین از قدیم الا یام از لباس های مخصوص عشایری که متناسب و به فراخور موقعیت جغرافیایی آن سرزمین بوده، استفاده می کرده اند.
ویژگی های باطنی مردمان این سرزمین نیز می تواند متناسب با نوع آب و هوا و محیط طبیعی ای باشد که در این استان به صورت چشم انداز طبیعی رخ می نماید. مثلا درخت بلوط از مهمترین درختانی است که در این خطه روئیده می شود و از ویژگی های این درخت می توان از تنومند بودن و استواری آن یاد کرد، که این نوع فرهنگ نیز در بین قوم لر متداول است. آب و هوای لرستان نیز با توجه به فصول سال معتدل و کوهستانی است که در نوع شکل گیری فرهنگ مردمان این سرزمین در حد خویش موثر و کارساز است. چرا که اعتدال و سخت کوشی و صداقت و سادگی و رعایت دیگران از ویژگی های موثق و بارز مردمان لرستان است. فرهنگ شکار هم که از فرهنگ های اصیل و دوست داشتنی این قوم به شمار می آید نشات گرفته از نوع محیط طبیعی و جغرافیایی این خطه است.
در دیگر استان های کشور نیز می توان به این مهم پرداخت. به طوری که در استان کهکیلویه و بویراحمد و چهارمحال بختیاری و استان ایلا م نیز با توجه به وجه اشتراک فرهنگی ای که با استان لرستان دارند، این نوع ویژگی های فرهنگی را به عینه با توجه به محیط طبیعی و آب و هوای این مناطق می توان مشاهده کرد. استان های جنوب کشور نیز از این قاعده مستثنی نیستند. زیرا براساس نوع آب و هوای آنها می توان فرهنگ و آداب و رسوم آنها را بررسی کرد. دیگر فرهنگ، فرهنگ دریاست. فرهنگ دریا نیز از عمده ترین فرهنگ های اصیل این مردمان است. چرا که اکثر مردم از طریق دریا امرار معاش می کنند و البته یک نوع بافت فرهنگی و معیشتی خاص خود را در آن جا می توان مشاهده کرد. از ویژگی های درونی این مردم هم می توان به خون گرمی و نوع برقراری ارتباط اجتماعی، آنها را اشاره داشت که این گونه شکل گیری فرهنگ نیز می تواند برگرفته از نوع آب و هوای این مناطق باشد.
لذا با توجه به چهار فصل بودن کشور ایران و تنوع آب و هوایی مناطق مختلف که هر کدام در نوع خود قابل توجه و تحسین است، می توان به استان های کویری نیز اشاره داشت. فرهنگ مردمان این سرزمین نیز در زوایایی در یک جمع بندی کلی برگرفته از فرهنگ کویر است. اگر چه کویر در نوع خود دارای محاسن و قابلیت های ویژه و ایدهآلی است و در وجود این مردمان ریشه دوانیده است. اما ویژگی هایی اعم از استوار بودن در زندگی و نوع مناسبات اجتماعی افراد، نشات گرفته از فرهنگ کویر است. به طوری که آب و هوای کویری، خود فرهنگ پوششی و فرهنگ اجتماعی و نوع زندگی این مردمان را هم تعیین می کند.
مثلا با توجه به گرمای شدید کویر در فصل تابستان و سرمای سخت آن در زمستان نوع فرهنگ ها نیز با توجه به «بادگیر» و «رباط» و سایر موارد به چشم می خورد. در استان های شمالی کشور نیز ما با یک نوع فرهنگ متنوع و مجزا و پایدار مواجه هستیم. به طوری که محیط طبیعی و بکر شمال و آب و هوای آن در شکل گیری فرهنگ مردمان این مناطق موثر است.
چشم انداز طبیعی شمال به خصوص جنگل های زیبای آن طراوت و شادابی خاصی به این سرزمین بخشیده است که این طراوت و شادابی و زیبایی را ما در ساختار ظاهری این مردم به عینه مشاهده می کنیم و دیگر نوع پوشیدن لباس است که مردمان شمال اکثر قریب به اتفاق خوش لباس و شیک پوش هستند. خوش مشربی و خوب خوردن و تفریح کردن نیز از دیگر خصایص مردمان شمال به حساب میآید، که با کمی تامل و تعمق در بافت جغرافیایی منطقه این گونه فرهنگ را نیز می توان برگرفته از محیط و آب و هوای این مناطق دانست. دریا نیز به نوبه خود در شکل گیری خیلی از فرهنگ های مردمان شمال تاثیر فراوان دارد. استان های شمالی در سال به عنوان پرباران ترین استان های کشور به شمار می آیند. نوع باران در رفتار و معاشرت اجتماعی مردمان شمال بی تاثیر نیست. همین پربارانی در شمال سبب ایجاد یک فرهنگ متفاوت شده است. چه این که نوع و بافت ساختمان های آنها با دیگر مناطق کشور فرق می کند. استان های کردنشین نیز در نوع و نوبه خود دارای فرهنگی عمیق هستندکه در خیلی از موارد این نوع فرهنگ ها با محیط طبیعی و آب و هوای منطقه ای کلا ف خورده اند. کردستان از نظر بافت جغرافیایی تقریبا با استان های همجوار در زمینه هایی مشترک است و همین امر نیز در جهت شکل گیری بافت فرهنگی و اجتماعی آن موثر افتاده است. با توجه به آب و هوای کوهستانی و مناطق صعب العبور آن که در زمستان بسیار سرد و سخت است و در تابستان نیز معتدل، بالطبع در فرهنگ و آداب و رسوم آن بی تاثیر نیست. بنابراین نوع پوشیدن لباس آنها که «کردی» است در جهت جوابگو بودن به نوع بافت کوهستانی منطقه می تواند باشد.
ردستان که مردمانی شجاع و دلیر و مهمان نواز و مبارز دارد، از نظر فرهنگ در زمینه هایی با قوم لر در اشتراک است و این هم می تواند براساس همان بافت جغرافیایی منطقه باشد. با توجه به بارش زیاد و طولا نی برف که به چندین متر (بیش از ۱۰ متر) در مناطق کوهستانی و دره ها و شیارهای عمیق، اعم از «آلوانان» و دره قاسم لو و مناطق کوهستانی در شهر سردشت و مریوان و دیگر شهرهای استان می رسد و مردمان این مناطق در زمستان از سرما و مشکلا ت طاقت فرسایی رنج می برند، این نوع محیط طبیعی و آب و هوایی نیز می تواند در شکل گیری نوع رفتار و فرهنگ و آداب و رسوم مردمان کردستان موثر افتد. استان کرمانشاه نیز با توجه به همجوار بودن با استان های کردستان و لرستان و همدان در خیلی از موارد با این گونه استان ها فرهنگی مشترک دارد و در برخی دیگر از موارد هم می بایست براساس محیط طبیعی و آب و هوای موجود در این استان مدنظر و وارسی قرار گیرد. چه این که استان کرمانشاه علا وه بر استان هایی که ذکر شد با استان کردستان نیز همسایه و هم فرهنگ است و البته زبان آن نیز به «زبان لکی» استان لرستان نزدیکتر است و تقریبا می توان گفت ترکیبی از زبان لکی و کردی است. همان طور که ذکر شد، محیط طبیعی و آب و هوایی آن نیز طبعا در شکل گیری فرهنگ مردمان آن موثر افتاده است. بنابراین در یک جمع بندی کلی می توان گفت که نقش محیط طبیعی و آب و هوا در فرهنگ مردم یک سرزمین بسیار کارآمد و موثر است.
لذا با توجه به این که به صورت گذرا این مهم پرداخته ایم، طبعا کافی به نظر نمیآید. اما امید این که آنچه ذکر شد اندکی باشد از بیش، امید می رود با تحقیق میدانی و مشاهده ای بتوانیم بیش از گذشته در جهت شناخت فرهنگ این مرز و بوم موفق باشیم.

منبع : روزنامه مردم سالاری