روشنفكري در ايران
نياز به جستجوي حقيقت و تفاوت گذاشتن ميان دانش و عقيده مستلزم وجود گروهي است كه با چشمان يك فرد بيگانه به چيزها بنگرد.

نظراتي درباره روشنفكران
ماكس وبر روشنفكران را گروهي مي داند با دسترسي به دستاورهاي معيني كه ارزش فرهنگي تلقي مي‌شود مي‌توانند رهبري يك جامعه فرهنگي را به عهده گيرند.
كارل مانهايم، روشنفكران را يك قشر بي‌‌‌‌طبقه و از نظر اجتماعي ناوابسته مي‌دانست كه ادعاي سرپرستي فرهنگي دارند.
ادوارد شيلز، روشنفكران را كساني مي‌داند كه به ارزشهاي نهايي مي‌پردازند و در يك جهان بي قيدتر زندگي مي‌كنند
الوين گولدنر، روشنفكران را يك جماعت گفتاري مي داند كه يك فرهنگ گفتمان انتقادي را رواج مي دهند.
ادوارد سعيد، روشنفكر را فردي با استعداد كه يك پيام، نظر، نگرش، فلسفه يا عقيده را به مردم باز، مجسم و‌بيان مي‌كند.

بين مدرنيت و روشنفكري تعامل وجود دارد. در جهان سنتي ضرورتي براي نقد و حيات روشنفكري وجود ندارد و انديشه سنتي همواره با تقليد و پذيرش همراه است. در اين نظام ثبات نظام سياسي و انديشه اي وجود دارد.
يكي از راه هاي شناسايي روشنفكري در ايران، توجه به ريشه ها و منابع روشنفكري در ايران است كه پايگاه شهري، روستايي و ايلياتي دارد.
اگر آغاز روشنفكري را از زمان اعزام دانشجو به خارج از كشور و ارتباط با غرب بدانيم. كه آنها در نهايت صاحب مدرك، عنوان و سخن شده اند.

ويژگيهاي روشنفكري در ايران با توجه به تاريخ و منشا آن عباتند از:
1. بيشتر ريشه در نظام اجتماعي نيمه مدرن، نيمه شهري، نيمه روستايي و ايلي دارد
2. متوجه مسائل جهاني است. دغدغه اش مهاجرت به شهرهاي بزرگ در كشورهاي توسعه يافته است
3. حس عاطفي و دلتنگي به گذشته فرهنگيش دارد
4. تاثيرپذيري عاطفي و فكري از جريانهاي جهاني بيشتر است تا اثرگذاري انديشه اي بر آنان
5. كمتر متوجه مسئله اصلي در ايران است و بيشتر به مسائل بين المللي فكر مي كند
6. دغدغه آينده را ندارد
7. در ميان جريانهاي فكري روشنفكري اختلاف گفتگويي وجود دارد

جلال آل احمد روشنفكري ايران را عامل اصلي غرب زدگي مي داند. او معتقد است چون روشنفكران توانايي طرح و اجراي برنامه‌اي مستقل را ندارند به تبليغ غرب مي‌پردازند و جامعه دچار توهم توسعه و توهم مدرن‌شدن مي‌شود.


از دوران قاجاريه، اصلي ترين مسئله روشنفكر دفاع از مدرنيته شهري بود كه اين دفاع به دو صورت تجلي يافت:
1. نقد ساختار سياسي و سنتي فرهنگي
2. دفاع از ساختار مدرن