چکیده
این مقاله به تشریح مفاهیم و اصول پژوهش در عملیات می پردازد. تعاریف مختلفی از پژوهش در عملیات مطرح می شود و موضوع
از جنبه علم بودن، هدف، ابزار، فنون، روش علمی، فعالیت ها و سایر ویژگی ها مورد بررسی قرار می گیرد. سپس پیدایش، تحول و
توسعه پژوهش در عملیات در سه دوره زمانی قبل از جنگ جهانی دوم، جنگ جهانی دوم، و پس از جنگ جهانی دوم شرح داده
.می شود. در پایان به حوزه هاي مرتبط با پژوهش در عملیات اشاره می شود
تعریف؛ تاریخچه؛ ابزار؛ فنون؛ پژوهش در عملیات؛ تحقیق در عملیات؛ پژوهش عملیاتی؛ مفاهیم؛ اصول : کلیدواژه
-1 مقدمه
با وجود منابع علمی بیشمار در زمینه پژوهش در عملیات درصد ناچیزي از آ نان به مفاهیم، اصول و روش پژوهش این حوزه
پرداخته اند. برخی از دلایل این نارسایی را باید در میان دلایل توسعه نیافتن روش پژوهش در علوم پایه و فنی و مهندسی جست. در این
حال و از اوایل دهه 70 به این طرف، هدف دوره هاي آموزشی پژوهش در عملیات که در قالب رشته هاي فنی و مهندسی مانند مهندسی
صنایع، رشته هاي ریاضی کاربردي و بعضی از گرایشهاي مدیریت تدوین شدند، خواسته یا نا خواسته تربیت متخصصینی بوده است که به
توسعه روشها و مفاهیم ریاضی این حوزه بپردازند.
این شرایط باعث مهجور ماندن جنبه کاربردي پژوهش در عملیات (که به خاطر آن توسعه یافته بود) شده است. در ایران نیز که
تقریباً هر رشته و حوزه علمی همین شرایط را داراست، وضعیت اشاره شده براي پژوهش در عملیات را بیش از سایر جاها تشدید نموده
است.
علاوه بر این و با وجود کلاسهاي متعدد پژوهش در عملیات در دانشگاههاي ایران، دانشجویان کمتر با مفاهیم و مبانی آن آشنا شده
و بدون هیچ هدف گذاري و برنامه ریزي براي تدوین دوره هاي آموزشی از سوي وزارت علوم، تحقیقات و فناوري، در گیر مباحث
ریاضی پژوهش در عملیات می گردند در حالی که هیچ دید مناسبی از وجوه مختلف پژوهش در عملیات ندارند.
پژوهش در عملیات همانند فیل مولوي شده است که هر کس از آن درك و تصوري دارد که همه پژوهش در عملیات نیست. این
موضوع از دو جهت قابل بررسی است. یکی آنکه شکل گیري هر نظام یا حوزه علمی از ابتدا به صورت کامل و مدون انجام نمی شود و
در طول زمان به موازات پژوهشها، توسعه یافته و شکل می گیرد. این روند در هر حوزه علمی امري طبیعی است. اما این روند به هر حال
به جایی می رسد که تصویر روشن و مشترکی در پیش روي پژوهشگران آن حوزه باز می نماید و به نظر می رسد پژوهش در عملیات این
روند را طی نموده است. جهت دیگر این است که عدم آشنایی کامل با مبانی، مفاهیم و اصول پژوهش در عملیات و نگاه تک بعدي
باعث درك و تصور متفاوت شده است. بعضی پژوهش در عملیات را روشهاي بهینه سازي می دانند و برخی دیگر روشهاي آن را به
عنوان علم و فن آمار می شناسند. در این مقاله سعی می گردد که تا حد امکان ابهام هاي فوق بر طرف شود و تصویر روشنی از پژوهش
در عملیات ارائه شود.
-2 کدام عبارت؟
همانطور که در عنوان مقاله دیده می شود عبارت پژوهش در عملیات به جاي عبارت هم ارز آن یعنی تحقیق عملیات (اصغر پور
1372 )، تحقیق در عملیات (آریا نژاد 1371 ) و پژوهش عملیاتی (مهرگان 1378 ) بکار رفته است. وجود چند عبارت به ظاهر متفاوت
ممکن است باعث پدید آمدن ابها ماتی براي خواننده گردد. آیا هر یک از این عبارات به حوزه اي خاص اشاره می کنند؟ آیا هر یک از
این عبارات در یکی از رشته هاي دانشگاهی بکار می روند؟ آیا رویکرد، نگرش و نوع پرداختن به مطالب با عبارت بکار رفته ارتباطی
دارد؟
در جامعه علمی و دانشگاهی ایران بیشتر دو عبارت تحقیق در عملیات و پژوهش عملیاتی بکار می رود؛ تحقیق در عملیات در
رشته هاي مهندسی صنایع و ریاضی با گرایش تحقیق در عملیات و پژوهش عملیاتی در رشته هاي مربوط به مدیریت. قبل از پرداختن به
تعاریف، لازم است توضیحی در خصوص عبارات هم ارز اشاره شده ارائه شود.
همانطور که در اد امه نیز اشاره خواهد شد در سالهاي جنگ جهانی دوم، تحقیق روي عملیات نظامی 1 از اهمیت و اولویت بالایی
برخوردار بود. کاربرد این نوع تحقیق در عملیات غیر نظامی 2 باعث شکل گیري عبارت تحقیق در عملیات 3 شد.
در بریتانیا این نوع تحقیق، تحقیق عملیاتی 4 نامیده می شود که در ایران با عبارت پژوهش عملیاتی ترجمه شده است. دو عبارت
تحقیق در عملیات و پژوهش عملیاتی بصورت مترادف بکار می روند با این تفاوت که پژوهش عملیاتی در بریتانیا و بخش هایی از اروپا
و تحقیق در عملیات در دیگر جاها مورد استفاده قرار می گیرد.
واژه عملیاتی در عبارت پژوهش عملیاتی همان نقش صفتی را که واژه هاي تاریخی، پیمایشی و تطبیقی در پژوهشهاي تاریخی،
پیمایشی و تطبیقی بعهده دارند را به ذهن می آورد بدین معنی که پژوهش عملیاتی یک نوع روش پژوهش است. اما همانطور که بعداً
نیز شرح داده می شود تحلیل سیستم، علوم مدیریت و تصمیم گیري حوزه هایی هستند که با تحقیق در عملیات مقایسه می شوند. تحقیق
در عملیات همانند هر یک از حوزه هاي تحلیل سیستم و علوم مدیریت داراي اهداف، تئوریها، مبانی و روشهایی است که آن را به
چیزي بیش از یک روش پژوهش تبدیل می کند. همچنین عبارت پژوهش عملیاتی، آنچه که تحقیق در عملیات (یعنی تحقیق روي
«research into» عملیات و نه نوعی تحقیق بنام عملیاتی) در نتیجه آن شکل گرفته است را بیان نمی دارد. این تفسیر با عبارت
توسط استین هارد (ساعتی 1988 ) براي تعریف و توضیح تحقیق در عملیات بکار رفته است و با تأکیدي که پولاك، راسکوپف و
بارنت ( 1994 ) بر این مطلب می کنند همخوانی دارد. با توجه به توضیحات بالا، بنظر نویسنده عبارت تحقیق در عملیات مناسبتر از
عبارت پژوهش عملیاتی می باشد. عبارت پژوهش در عملیات، فارسی تر از عبارت تحقیق در عملیات است و از این پس پژوهش در
عملیات را به جاي تحقیق در عملیات بکار می بریم.
-3 پژوهش در عملیات چیست؟
از اواسط دهه پنجاه به بعد تعاریف متعددي از پژوهش در عملیات توسط انجمن هاي تخصصی پژوهش در عملیات و نویسندگان
ارائه شده است اما هنوز تعریف واحدي از آن وجود ندارد. در اینجا بعضی از تعاریف موجود ارائه شده و مورد تحلیل قرار می گیرند.
(( تعریف 1 (انجمن پژوهش در عملیات بریتانیاي کبیر (ویلکس 1980
پژوهش در عملیات عبارتست از کاربرد روشهاي علمی در مسائل پیچیده پدید آمده براي هدایت و مدیریت سیستم هاي بزرگ
شامل انسان، ماشین، مواد و پول در صنعت، تجارت، دولت و دفاع. رویکرد متمایز پژوهش در عملیات، توسعه مدلی علمی از سیستم به
همراه اندازه گیري عواملی مانند شانس و خطر براي پیشگویی و مقایسه پیامدهاي تصمیمات، استرتژیها یا کنترلهاي جانشین می باشد.
هدف، کمک به مدیریت در تعیین سیاست ها و اقدامات به صورت علمی است.
((1 ، تعریف 2 (انجمن پژوهش در عملیات آمریکا (پولاك، راسکوپف و بارنت 1994
1) پژوهش در عملیات رویکردي علمی براي تصمیم گیري است. )
2) پژوهش در عملیات عبارتست از تصمیم گیري علمی براي دستیابی به بهترین طراحی و عملیات سیستم ها، معمولاً در شرایطی که )
تخصیص منابع محدود نیز مورد نیاز باشد.
(3 ، تعریف 3 (دالن باخ و جرج 1978
پژوهش در عملیات عبارتست از کاربرد سیستماتیک روشها، تکنیکها و ابزار مقداري براي تحلیل مسائل عملیات سیستم ها.
(3 ، تعریف 4 (دالن باخ وجرج 1978
پژوهش در عملیات اساساً عبارتست از مجموعه اي از تکنیکها و ابزارهاي ریاضی به همراه نگرشی سیستمی که براي حل مسائل
تصمیم عملی داراي ماهیت اقتصادي یا مهندسی بکار می رود.
(3 ، تعریف 5 (ثیراف و کک لمپ 1975
پژوهش در عملیات عبارتست از بکارگیري نگرش برنامه ریزي شده (روش علمی روز آمد شده) و تیمی چند تخصصی براي بیان
ارتباطات عملکردي پیچیده در قالب مدلهاي ریاضی با هدف ارائه مبنایی مقداري براي تصمیم گیري و کشف مسائل جدید براي تحلیل
مقداري.
(4 ، تعریف 6 (طه 1976
این حوزه جدید تصمیم گیري با استفاده دانش علمی از طریق تلاش تیمی چند تخصصی براي تعیین بهترین نحوه بهره برداري از منابع
محدود تعریف می شود.
(4 ، تعریف 7 (چرچمن، اکاف و آرنوف 1957
پژوهش در عملیات، در کلی ترین معنی، عبارتست از کاربرد روشها، تکنیکها و ابزار علمی در مسائل شامل عملیات سیستم ها بطوري
که عملیات چنین سیستمهایی در قالب جوابهاي بهینه مسائل کنترل شوند.
( تعریف 8 (لاس و روزن وین 1977
پژوهش در عملیات می تواند بعنوان رویکردي علمی براي تصمیم گیري تعریف شود. رسالت پژوهش در عملیات پشتیبانی در حل
مسائل واقعی در حوزه هاي کاربردي متنوع با استفاده از مدلسازي ریاضی و کامپیوتري می باشد.
(22 ، تعریف 9 (سوپر، اوسبورن و زوزیگ 1990
پژوهش در عملیات نوع خاصی از پژوهش کاربردي است و در بیشتر موارد به عنوان ابزار مدیریت بکار گرفته می شود. پژوهش در
عملیات به عنوان کاربرد روش علمی در حل مسائل مدیریت آغاز شد. پژوهش در عملیات رویکردي مقداري به تحلیل مسائل مدیریت
دارد.
( تعریف 10 (کی وود 1971
پژوهش در عملیات علمی تجربی و کاربردي است که به مشاهده، درك و پیشگویی رفتار سیستم هاي هدفمند متشکل از انسان و
ماشین می پردازد.
(3743 ، تعریف 11 (وارنر 1996
پژوهش در عملیات تلاش خود را مختص به درك رفتار سیستم هاي عملیاتی متشکل از طبیعت، انسان و ماشینها می کند. ماشینها
چیزهایی علاوه بر ساخته هاي بشري، مانند قوانین، عادات معمول، رفتار بشري و ساختارها و رسوم اجتماعی را شامل می شوند. چنین
سیستم هایی در تجارت، مدیریت و دولت معمول هستند. نوع پژوهش در پژوهش در عملیات هم توسعه تئوریها (که در پژوهش در
عملیات مدل نامیده می شود) و هم کاربرد این دانش در بهبود عملیات سیستم ها را شامل می شود.
(3 ، تعریف 12 (ساعتی 1988
از بین تعریف هایی که ساعتی با آنها آشناست تعریف زیر را ترجیح می دهد: پژوهش در عملیات عبارت است از هنر ارائه جوابهاي
بد به مسائلی که به آنها جوابهاي بدتر داده می شود.
(3 ، تعریف 13 (ساعتی 1988
پژوهش در عملیات عبارت است از کمک به مدیران در تصمیم گیري از طریق ارائه اطلاعات عددي مورد نیاز به آنها بر اساس روش
علمی تحلیل.
-4 تحلیل تعاریف
-1-4 علمیت
آیا پژوهش در عملیات علم است؟ هنر است؟ کاربرد نتایج دیگر علوم است؟ مجموعه اي از روشها، تکنیکها و ابزار علمی است؟
اگر علم است، چه نوع علمی است؟ تعاریف ارائه شده پاسخ واحدي به این پرسشها نمی دهند. در بررسی موضوع علمیت در پژوهش
در عملیات، لازم است ابتدا تعریفی از علم ارائه شود.
1) علم را فرایند تحقیق تعریف می نماید. یعنی شیوه اي براي (الف) پاسخ به پرسشها و حل مسائل. با پذیرش این ، اکاف ( 1962
تعریف، پژوهش در عملیات نیز علم است زیرا آنچه در همه تعاریف پژوهش در عملیات به نوعی مورد نظر قرار می گیرد حل مسائل
است. حال این پرسش باقی می ماند که پژوهش در عملیات چه نوع علمی است؟ در پاسخ به این پرسش باید دسته بندي و تعاریف علوم
را مشخص نمود. یک دسته بندي کلی که بر مبناي نتیجه فرایند تحقیق (هوسی و هوسی 1997 ) شکل گرفته است علم محض 5 و
کاربردي 6 می باشد.
تمایز بین علم محض و کاربردي بسیار مشکل است و شاید مناسبتر باشد که این دسته بندي طیفی از یک مقیاس تصور شود که درجه
13 ) تمایز بین علم محض و کاربردي را بر ، 7) و هوسی و هوسی ( 1997 ، محض یا کاربردي بودن علم را مشخص کند. اکاف ( 1962
مبناي پاسخ به پرسش7 یا حل مسأله 8 توضیح می دهند. تفاوت بین پرسش و مسأله در علت بروز پرسش، کنجکاوي، نیاز به درك بهتر
موضوعات علمی و تمایل به گسترش مرزهاي دانش بوده در حالیکه هیچگونه انگیزه اي براي کاربرد نتایج ناشی از پاسخ به آن پرسش
وجود ندارد اگرچه ممکن است قابل کاربرد باشد. مسأله زمانی مطرح می شود که بخواهیم شرایط موجود به گونه اي تغییر کند که
مطابق خواست ما گردد. علم محض علمی است که در آن به پرسشها پاسخ داده می شود در حالیکه با استفاده از علم کاربردي مسائل
حل می شوند.
همانطور که از تعاریف بر می آید پژوهش در عملیات با هدف حل مسائل شکل گرفته است. بنابراین در ابتدا علمی کاربردي است اما
با گسترش استفاده از پژوهش در عملیات در حل مسائل، نیاز به توسعه مفاهیم، مبانی، تئوریها و ارائه روشهاي کاراتر بیشتر نمایان شد
بطوري که در کنار شاخه کاربردي آن، شاخص محض آن نیز گسترش یافت تا جایی که توجه به فعالیتهاي پژوهشی در شاخه محض
پژوهش در عملیات از تعداد و حجم فعالیتهاي پژوهشی در راستاي کاربرد این علم در حل مسائل واقعی کاست و ارزش بعد کاربردي
این علم را کمرنگ نمود (لاس و روزن وین 1997 ). با این توضیح مشاهده می شود که پژوهش در عملیات نیز مانند علومی همچون
فیزیک، شیمی و ریاضی می تواند داراي شاخه هاي محض و کاربردي باشد.
-2-4 هدف پژوهش در عملیات
1. حل مسائل عملیاتی
2. حل مسائل عملیات سیستمهاي شامل انسان، ماشین، مواد، انرژي، اطلاعات و پول
3. حل مسائل تصمیم گیري
عملیات عبارتست از مجموعه اي از چند یا تعداد زیادي عمل یا وظیفه مستقل مربوط به مواد خام، انسان و ماشینها که وقتی در کنار
هم قرار می گیرند ساختار منسجمی را تشکیل می دهند که از آن عملی در راستاي اهداف بزرگتر و وسیعتر حاصل می شود (ساعتی
131 ) عملیات را چنین تعریف می نمایند: عملیات عبارتست از مجموعه اي از عناصر کاري که منجر ، 1988 ). موردیک و مانسون ( 1986
به تغییر ارادي خصوصیات فیزیکی یا شیمیایی یک شئی، مونتاژ یا دمونتاژ اجزاء، تنظیم و آماده سازي عملیات دیگر، حمل ونقل،
بازرسی، بایگانی یک شئی یا ثبت داده ها می گردند. همچنین عملیات زمانی اتفاق می افتد که تلاش فکري در خصوص اجزاء یک
مسئله پیچیده یا براي یک مسئله ساده بکار رود.
31 ) سیستم را چنین تعریف می نمایند:سیستم عبارتست از مجموعه اي از عناصر سازمان یافته داراي اثر ، موردیک و مانسون ( 1986
متقابل که از طریق انجام عملیات روي داده ها، اطلاعات، انرژي، ماده یا ارگانیسم ها در یک فاصله زمانی براي تولید اطلاعات، انرژي،
ماده یا ارگانیسم ها به عنوان خروجی، هدف یا اهداف مشترکی را دنبال می کند.
مسائل عملیاتی و عملیات سیستم ها مسائلی هستند که در اجرا، کنترل، هدایت، هماهنگی، تنظیم، برنامه ریزي، زمانبندي، بهینه سازي و
بهبود عملیات پیش می آیند. خیلی از نویسند گان بین پاسخهاي مسأله و تصمیم ها و همچنین حل مسأله و تصمیم گیري تفاوتی قایل
366 ) مسأله و تصمیم را یکی نمی دانند؛ مسائل هنگامی بروز می نمایند که ما ناراضی هستیم، ، نمی شوند. موردیک و مانسون ( 1986
هنگامی که چیزي ما را تا آن حد آزار می دهد که احساس می کنیم باید اقدامی صورت دهیم. فعالیت حل مسأله عبارتست از جستجوي
راه حل ها یا خط مشی ها که نارضایتی ما را کاهش دهد. معمولاً تعداد زیادي راه حل براي یک مسأله وجود دارد که بعضی از آنها بهتر
از بقیه هستند. انتخاب از میان این راه حل ها یا خط مشی ها تصمیم گیري و چگونگی انتخاب، تصمیم گیري است.
-3-4 ابزار، فنون و روش علمی در پژوهش در عملیات
در تعاریف به واژه هاي ابزار 9، فنون 10 (یا تکنیکها) و روش علمی 11 بر می خوریم. قبل از اینکه به نقش، جایگاه و مفهوم این واژه ها در
17 ) در خصوص این واژه ها -16 ، پژوهش در عملیات بپردازیم لازم است هر یک از واژه ها را بهتر و بیشتر بشناسیم. در (اکاف 1377
چنین آمده است:
منظور از ابزار علمی، ابزار فیزیکی یا مفهومی است که در تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد. نمونه هایی از چنین ابزار هایی
عبارتند از: نمادهاي ریاضی، کامپیوترهاي الکترونیکی، میکروسکوپ ها، جداول لگاریتمی و اعداد تصادفی، ترمومترها و شتاب
دهنده ها.
به راهی اشاره می کنیم براي نیل به اهداف علمی، یا انجام یک راهکار علمی. بنابراین فنون، « فنون علمی » ما با استفاده از عبارت
راههاي استفاده از ابزارهاي علمی هستند. براي مثال، شیوه هاي متنوع نمونه گیري، فنونی علمی هستند که از جداول اعداد تصادفی به
عنوان یک ابزار علمی استفاده کرده اند. محاسبه و تحلیل گرافیکی، فنون متفاوتی براي پیداکردن ارزش حداقل و حداکثر یک فعالیت
هستند.
روش علمی به راه انتخاب فنون در علم اطلاق می گردد؛ یعنی اینکه ارزیابی راهکارهاي علمی مختلف. بنابراین، همانگونه که فنون
مورد استفاده یک دانشمند، نتایج تصمیمات او هستند، روشی که این تصمیمات اتخاذ می شوند، محصول یا نتیجه قواعد تصمیم گیري او
به شمار می آیند. روش ها قواعد انتخاب هستند. فنون، خود همان انتخاب ها هستند. براي مثال، شیوة انتخاب بهترین مجموعه ممکن از
میان طرحهاي نمونه، یک روش علمی است؛ و گزینش مناسب ترین مجموعه از میان شقوق مختلف براي اندازه گیري یک ویژگی
همچون طول، سختی، هوش یا همکاري مستلزم استفاده از یک روش است.
روش شناسی 12 غالباً به مطالعه روشهاي علمی اطلاق می گردد. هدف روش شناسی بهبود بخشیدن به شیوه ها و معیارهاي بکار گرفته
شده براي مدیریت و هدایت یک تحقیق علمی است. به همین دلیل، اغلب روش شناسی را به عنوان منطق علم می شناسند.
با این توضیح، روش علمی در پژوهش در عملیات چگونه است؟ فنون و ابزار آن چیستند؟ روش شناسی پژوهش در عملیات متکی بر
مدل است. اصل فعالیت پژوهش در عملیات ساخت و استفاده از مدلهاست. بیش از شرح روش علمی پژوهش در عملیات به مفاهیم
مدل می پردازیم.
مدل بیانی ساده شده از واقعیت است. به عبارت دیگر مدل تجریدي از یک سیستم فیزیکی یا خاصیتی از آن سیستم یا یک مفهوم
است. توجه به این مطلب لازم است که یک مدل همیشه و ضرورتاً بیانی است که کامل نیست.
چرا مدل؟ دلایل متعددي وجود دارد که چرا جایگزینی براي یک چیز واقعی به خود آن چیز ترجیح داده می شود. اغلب انگیزه
اقتصادي مطرح است؛ صرفه جویی در هزینه، زمان یا کالاهاي باارزش دیگر. گاهی اوقات به دلیل دوري از خطر بررسی یا تغییر مستقیم
شئی واقعی است. گاهی اوقات محیط واقعی آنقدر پیچیده است که تنها یک مدل براي درك آن و ارتباط با دیگران در خصوص آن
محیط نیاز است.
روش علمی در پژوهش در عملیات عمدتاً یک فرایند مدلسازي است و ابزار این روش علمی مدل است. با فرض وجود یک چیز
واقعی که آنرا سیستم واقعی می نامیم و دلیل قابل درکی براي تمایل به بررسی آن (یعنی مسأله مربوط به سیستم واقعی که نیازمند
نتیجه گیري 13 یا تصمیم معین است)، فرایند مدلسازي می تواند مطابق شکل زیر (شکل 1) باشد:
خط چین رسم شده به منزله روش مستقیمی است که ما به دنبال جایگزینی براي آن هستیم. قدم اول ساخت خود مدل است که با
عنوان فرمولبندي 14 مشخص شده است. این قدم نیازمند مجموعه اي از تصمیمات هماهنگ همچون وجوهی از سیستم واقعی که باید در
مدل منظور شوند، وجوهی که باید صرفنظر شوند، مفروضاتی که باید در نظر گرفته شوند، شکلی که مدل باید ساخته شود و غیره
می باشد. در بعضی موارد ممکن است فرمول بندي به مهارت خلاق نیاز نداشته باشد اما در بیشتر موارد فرمول بندي بدون شک یک هنر
است. انتخاب مشخصه هاي ضروري از سیستم واقعی و حذف موارد غیرمرتبط به نوعی درك انتخابی 15 نیاز دارد که نمی تواند با هیچ
الگوریتمی تعریف شود.
قدم بعدي استنتاج 16 است که شامل فنونی است که بستگی به ماهیت مدل دارد. این قدم ممکن است شامل حل معادلات، اجراي
یک برنامه کامپیوتري، بیان یک رشته از عبارات منطقی و در حالت کلی هر فن ضروري براي حل مسأله باشد. با فرض اینکه
مفروضات به روشنی بیان شده و بخوبی تعریف شده اند این مرحله از مدلسازي نباید تابع اختلاف نظرها باشد. منطق باید معتبر و
ریاضیات باید کاملاً صحیح باشد. همه افراد لازم باید توافق داشته باشند که نتایج مدل براساس مفروضات در نظر گرفته شده استخراج
شده اند اگرچه بر سر مفروضات توافق نداشته باشند.
قدم آخر تفسیر می باشد که نیازمند قضاوت انسان است. نتایج مدل باید با احتیاط و با توجه به اختلاف مدل و سیستم واقعی به راه
حلهاي سیستم واقعی تبدیل شوند. وجوهی از سیستم که آگاهانه و یا بدون قصد قبلی در هنگام فرمول بندي در نظر گرفته نشده بودند
در این مرحله ممکن است مهم تشخیص داده شوند. از آنجایی که راهی وجود ندارد که بتوان اثبات کرد هیچ عاملی در مدلسازي
حذف نشده است، جاي عدم توافق در راه حلهاي ارائه شده وجود خواهد داشت و مرحله تفسیر باید با قضاوتهاي حسی مستقیم تعدیل
گردد. مهمترین نکته اي که توسط شکل 1 روشن می شود اینست که روابط بین مدل و سیستم در بهترین روابط پذیرفتنی است و
هیچکس صرفنظر از هر گونه شایستگی و دانایی نمی تواند حد کمال را براي آن خلق نماید. به خاطر وجود خاصیت ساده سازي سیستم
واقعی در مدل است که هیچ معیار مطلقی براي پذیرش مدلها وجود ندارد. بطور خلاصه، شما نمی توانید درستی یک مدل را ثابت کنید.
این بدین معنی نیست که هیچ معیاري براي تمایز بین مدلهاي خوب و مدلهاي بد وجود ندارد یا اینکه اعتبارسنجی مدل جزو فرایند
مدلسازي نمی باشد. معیارهاي مشخص تري براي انواع خاصی از مدلها وجود دارد اما بطور کلی می توان گفت که یک مدل تا آنجا که
نسبت به هدف ساخت آن مفید واقع شود مدل خوبی است.
فرایند دستیابی به این باور که یک مدل واقعاً کار می کند اعتبارسنجی نامیده می شود. وقتی این باور وجود داشته باشد که یک مدل
در یک شرایط پایه مفید است به آن یک مدل معتبر گفته می شود. البته اعتبار مدل محدود به شرایط درك شده می باشد. حتی در آن
شرایط، ممکن است بعضی از افراد اعتبار مدل را نپذیرند زیرا هنوز متقاعد نشده اند. بنابراین، اعتبارسنجی نسبت به اثبات یا تأیید واژه
ضعیفتري است.
به منظور آشنایی بیشتر با رویکرد مدلسازي در حل مسائل، آنرا با روش علمی مبتنی بر آزمایش علوم طبیعی مقایسه می کنیم. شکل 2
این روش را نمایش می دهد:
در این روش قدم اول توسعه فرضیه اي 17 است که عموماً از طریق قیاس از جزء به کل (تعمیم قیاسی 18 ) که نتیجه مشاهدات غیر
رسمی است ساخته می شود. در این زمان آزمایشی براي آزمون فرضیه طراحی می شود. اگر نتایج آزمایش متناقض با فرضیه باشد،
فرضیه مورد بازنگري قرار گرفته و دوباره آزمون می شود. این چرخه آنقدر ادامه می یابد تا یک فرضیه تأیید 19 شده یا نظریه 20 بدست
آید. نتیجه این فرایند چیزي است که به آن واقعیت، دانش یا یک قانون طبیعت گفته می شود. برخلاف نتایج مدل، نظریه ها عباراتی در
مورد موضوعات واقعی هستند که به صورت مستقل قابل تأییدند. مدل ها اختراع می شوند و نظریه ها کشف می شوند (فیلیپس، رواین
.(4 ، داران و سولبرگ، 1987
با مقایسه دو شکل می بینیم که مدل داراي نقشی هم ارز نقش فرضیه در روش علمی علوم طبیعی است. در پژوهش در عملیات به
جاي قیاس از جزء به کل و ساخت فرضیه، از طریق قیاس از کل به جزء و با در نظر گرفتن مفروضات مدلی ساخته می شود. در پژوهش
در عملیات همانند علوم طبیعی قصد اثبات فرضیه را نداریم بلکه اعتبار مدل را می سنجیم. نتیجه اثبات فرضیه، نظریه است در صورتیکه
اعتبار سنجی و حل مدل به نتایج مدل می انجامد. اصل و اساس روش علمی در پژوهش در عملیات اینگونه است اگر چه ممکن است در
کاري با داده هاي جمع آوري شده یا در بعضی موارد جنبی مدلسازي، نیاز به ساخت فرضیه و اثبات آن داشته باشیم. ابزار و فنون
پژوهش در عملیات داراي مبناي عددي و ریاضی می باشند.
(48 -45 ، -4-4 رویکرد سیستم ها (موردیک و مانسون 1986
رویکرد سیستم ها 21 روشی منظم براي ارزیابی یک نیاز بشري از یک ماهیت پیچیده است که در چارچوب ذهنی اجازه- بدهید-
برگردیم- به- عقب- و- به- این- شرایط- از- تمام- زوایایش- نگاه- کنیم، انجام می شود و شامل پرسشهایی بدین شکل است: در این
مسأله چه تعداد عنصر متمایز وجود دارد؟ چه روابط علت و معلولی بین این عناصر وجود دارد؟ چه عملی در خصوص هریک از موارد
باید انجام شود؟ در هنگام تعریف اجزاء چه مبادله اي بین منابع نیاز خواهد بود؟
رویکرد سیستم ها ترکیبی از مفاهیم فلسفی و روش شناسی عمومی است. وجوه فلسفی با مشخصه هاي زیر توصیف می شوند:
بین رشته اي 22 : رویکرد حل مسائل و طراحی سیستم ها محدود به یک تخصص تنها نمی شود بلکه تمام رشته هاي مرتبط به نوعی بر 
راه حل تأثیر می گذارند.
کیفی و کمی: رویکرد سیستم ها، از رویکردي به گزین 23 بهره می گیرد که در آن، طرح محدود به هیچگونه ابزار خاصی 
نمی گردد. راه حل می تواند به صورت کیفی یا کمی توصیف شود یا ترکیبی از آندو باشد، هرکدام که مناسبترین است.
سازمان یافته 24 : رویکرد سیستم ها وسیله اي براي حل مسائل بزرگ و پیچیده است که راه حلهاي آنها شامل بکارگیري مقدار زیادي 
از منابع در شکلی سازمان یافته است. معمولاً تیمی ماهر از ژنرالهاي حرفه اي (طراحان سیستم ها) و متخصصین (خبره هاي فن و
اجزاء) قلمرو مسأله را در یک فاصله زمانی مشخص بررسی نموده تا آنرا فرمول بندي نمایند. فرمول بندي مسأله براي کل پروژه
طراحی کلیدي است زیرا اهداف سیستم از نیازهاي آمده در صورت مسأله استخراج می گردند. مدیریت نقش بزرگی در شناسایی
و فرمول بندي مسائل دارد. اگر چه توسعه سیستم در مراحل بعدي ممکن است بهترین طراحی اجزاء را ارائه ندهد، سیستم ممکن
است راه حل براي مسأله ارائه دهد. اگر مسأله به صورت نادرست شناسایی شده باشد، در آنصورت اهداف نیز بصورت نادرست
تبیین شده و علیرغم کیفیت بالاي طراحی تفصیلی، سیستم شکست خواهد خورد. رویکرد سازمان یافته نیاز دارد که اعضاي تیم
سیستم ها، صرفنظر از زمینه تخصصی متفاوت، رویکرد سیستم ها را بفهمند. زبان طراحی سیستم ها اساس ارتباط بین آنهاست.
خلاق: با وجود رویه هاي تعمیم یافته که براي طراحی سیستم ها توسعه یافته اند، رویکرد سیستم ها باید رویکردي خلاق باشد 
بطوریکه ابتدا روي آرمانها و سپس روي روشها تمرکز کند. سیستم نهایی بستگی زیادي به نوآوري 25 و خلاقیت افراد سهیم در
طراحی دارد. رویکرد سیستم ها باید خلاق باشد زیرا:
مسائل آنقدر پیچیده و داراي ساختار نامنظم 26 هستند که هیچ فرمول بندي یا راه حل واحد براي آنها وجود ندارد. 
بیشتر داده هاي موجود آنقدر ناقص، نامطمئن یا مبهم هستند که به منظور تشکیل یک چارچوب نظریه اي براي مسأله باید در 
حد زیادي از تجسم استفاده نمود.
براي مسائل زیر سیستمی باید راه حلهاي جایگزین تولید نمود و از بین راه حلهاي زیاد، انتخابی صورت گیرد که یک جواب 
تقریباً بهینه براي کل سیستم را بدست دهد.
موانع وظیفه اي و تخصصی سنتی باید داراي اهمیت کمتري نسبت به نتیجه گیري براي راه حل باشد. 
نظریه اي 27 : پایه رویکرد سیستم ها روشهاي علم است. علم ساختارهاي نظریه اي (که با گذشت زمان اعتبار آنها بیشتر می شود) ارائه 
می دهد که براساس آنها می توانیم راه حلهاي علمی بسازیم. ساختار اسکلت است و داده ها گوشت و پوست هستند که شکل را
می سازند. داده هاي متفاوت ممکن است شکل هاي متفاوتی ارائه دهند اما نظریه، قالب ارائه می دهد. نظریه مرتبط براي رویکرد
سیستم ها ممکن است از هر رشته علمی دیگري استخراج شود و نظریه سیستم ها خود مبتنی بر بسیاري از رشته هاست.
تجربی 28 : جستجوي داده هاي تجربی بخشی ضروري از رویکرد است. باید داده هاي مرتبط از غیرمرتبط و داده هاي درست از غلط 
تمیز داده شوند. داده هاي مرتبط عموماً نه تنها شامل حقایق وجوه فنی هستند بلکه حقایق موارد عملی، وظایف، تبادلات، طرز
افکار و دیگر مشخصه هاي سازمانی سیستم هاي انسان - ماشین را نیز در بر دارند.
عمل گرا 29 : براي سیستم هاي آزمایشی یا واقعی، یک مشخصه اصلی رویکرد سیستم ها اینست که نتیجه عمل مدار ارائه می دهد. 
سیستم باید عملی، قابل تولید و قابل اجرا باشد. فعالیتهاي سیستم ها در جهت تأمین یک سري اهداف یا نیازهاي واقعی است.
بنابراین طراحان سیستم باید از سازمان یا عملیاتی که آن را مورد بررسی قرار می دهند درك خوبی داشته باشند.
رویکرد سیستم ها در تمام مدت روي اهداف سیستم کل تمرکز می کند. به این دلیل، تعریف اهداف سیستم در شروع مطالعه و
بررسی مستمر و شاید تعریف مجدد آنها به موازات پیشرفت طراحی مهم است. وقتیکه اهداف تعریف شدند، هر مقدار داده که
جمع آوري آنها از جهت اقتصادي به صرفه باشد جمع آوري و سازماندهی می شوند. این داده ها شامل ورودیها، خروجیها، معیار،
محدودیتها و ساختار عمومی سیستم می باشد. قدم بعدي نیازمند خلاقیت قابل ملاحظه اي است. طرح کلی سیستم در قالب عناصر اصلی
و ارتباطات طراحی می شود. موارد جایگزین و تغییرات خلق و بررسی می شود. تشابهات و توافقات بین تخصص هاي مختلف در نظر
گرفته می شود. این قدم، اولین مرحله از طراحی مفهومی است.
تحلیل هنگامی بکار گرفته می شود که طراح سعی در پالایش سیستم از طریق بهبود اجزاء و زیرسیستم ها دارد. در حالیکه
خروجی هاي زیرسیستم ها مورد بررسی قرار می گیرند، طراح بصورت مستمر روي اهداف سیستم کل تمرکز می کند. معیارها و
محدودیتها نیز مورد ارزیابی قرار گرفته و ممکن است در این مرحله بازنگري شوند.
-5-4 استفاده از تیم چند تخصصی
عملیات و سیستم ها از اجزاء، مفاهیم و ارتباطاتی تشکیل شده اند که هر کدام به حوزه تخصصی یا علمی خاصی مربوط بوده یا از
کاربرد آن شکل گرفته است. با توجه به رویکرد سیستمی پژوهش در عملیات که باید به عوامل، اجزاء و مفاهیم مختلف عملیات و
سیستم ها توجه داشته باشد ناگزیر باید از تخصص هاي مختلف براي شناسایی مسأله، فرمولبندي و ساخت مدل استفاده نماید. بعنوان مثال
و همانطور که در بخش تاریخچه پژوهش در عملیات خواهیم دید در یک عملیات نظامی در جنگ جهانی دوم از تخصص هاي
فیزیک، شیمی، روانشناسی و ریاضیات استفاده می شد که هریک مورد نیاز یک بخش از عملیات نظامی بوده است.
موفقیت در حل مسائل مورد نظر پژوهش در عملیات مستلزم استفاده از تخصص هایی غیر از متخصص پژوهش در عملیات (که نقش
واسط، هماهنگ کننده و نتیجه گیرنده فعالیت تیمی پژوهش در عملیات است) مانند تخصصهاي علوم پایه، فنی و مهندسی، متخصصین
کامپیوتر و همچنین مدیران مربوط به مسأله مورد بررسی می باشد.
یک متخصص کارآمد پژوهش در عملیات باید با متخصصین دیگر رشته ها تیمی تشکیل داده و آنها را در یک مسیر طولانی و
سخت هدایت نماید. بنابراین علاوه بر دارا بودن مهارت لازم در روش شناسی پژوهش در عملیات و رویکرد حل مسأله از دیدگاه
پژوهش در عملیات، باید آشنایی لازم با موضوع را بدست آورده و با داشتن مهارتهاي برقراري ارتباط، درکی مناسب از مسأله و
.( سازمان سفارش دهنده یا حمایت کننده پروژه به دست آورد (لاس و روزن وین 1997
-6-4 فعالیتهاي پژوهش در عملیات
در پژوهش در عملیات، مسائل از طریق چه فعالیتهایی حل می شوند؟ در اینجا سعی می کنیم دسته هاي فعالیتهاي پژوهش در عملیات
را توضیح دهیم.
-1-6-4 برنامه ریزي
در اینجا منظور از برنامه ریزي 30 ، برنامه ریزي در مواردي است که تصمیمات از طریق کار با روشهاي مقداري و کمی استخراج
می شوند و نباید با برنامه ریزي کیفی مانند برنامه ریزي استراتژیک و امثال آن اشتباه شود. در یک کارخانه، تولید در چه زمانهایی و در
چه سطحی باید باشد؟ خرید مواد اولیه و نگهداري موجودي چگونه باشد؟ در چه مقاطعی به اضافه کاري نیروي کار نیاز داریم؟ پاسخ
این پرسشها در استفاده از فنون برنامه ریزي تولید است که از فنون پژوهش در عملیات به شمار می آیند.
-2-6-4 زمانبندي 31
هر عملیات داراي مجموعه اي از عناصر است که در ارتباط با یکدیگر عمل می کنند. موفقیت عملیات نیازمند هماهنگی در فعالیت
عناصر است. یکی از جنبه هاي هماهنگی، هماهنگی زمانی است. به عنوان مثال در یک عملیات ماشینکاري که از چند ماشین، چند
نیروي انسانی و قطعات مختلف تشکیل شده است هریک از عناصر در هر زمان باید چه کاري انجام داده یا چه کاري بر روي آنها انجام
شود تا در پایان عملیات، قطعه تکمیل شده تولید شود.
-3-6-4 تخصیص منابع 32
هر عملیات نیازمند منابع است. این منابع می توانند مواد خام، نیروي انسانی، ماشین آلات و تجهیزات جانبی، اطلاعات، بودجه، فضا و
زمان باشد. مجموع عملیاتی که در یک سیستم موجود هستند به چه میزان از منابع می توانند استفاده نمایند تا اهداف سیستم تأمین شود؟
تخصیص و تسهیم منابع (که میزان آنها محدود است) بین عملیات و عناصر آنها یکی دیگر از فعالیتهاي پژوهش در عملیات است.
-4-6-4 بهینه سازي 33
در بعضی از تعاریف عباراتی همچون دستیابی به بهترین، کنترل در قالب جوابهاي بهینه و بهترین نحوه بهره برداري از منابع محدود در
مقابل بهبود عملیات سیستم ها و ارائه جوابهاي بهتر آمده است. آیا هدف پژوهش در عملیات ارائه راه حل بهینه به مسائل است؟ آیا بهینه
سازي هدف است یا بهبود؟ آنطور که از تعاریف و توضیحات موجود بر می آید هدف پژوهش در عملیات بهبود است اما بهینه، در
صورتیکه دست یافتنی باشد مطلوب خواهد بود. در اینجا بهینه سازي بعنوان یکی از حوزه هاي فعالیت پژوهش در عملیات مطرح
می گردد. برنامه ریزي، زمانبندي و تخصیص منابع می توانند به شکل بهینه در نظر گرفته شوند اما بدلیل مشکلات محاسباتی و
فرمول بندي، به راه حلهاي نزدیک بهینه حاصل از آنها اکتفا می شود و به این دلیل در اینجا به عنوان حوزه هاي مستقل از بهینه سازي در
نظر گرفته شده اند.
-5-6-4 تعیین خط مشی و تصمیم
همانطور که اشاره شد حل مسائل تصمیم یکی از اهداف پژوهش در عملیات است. انتخاب پروژه ها، تعیین روش سرمایه گذاري،
انتخاب استراتژي، انتخاب راه حل مناسب و مواردي از این قبیل فعالیتهایی هستند که در پژوهش در عملیات مطرح می شوند.
-6-6-4 توصیف 34
توصیف شامل مجموعه اي از فعالیتهاست که در آنها مشخصه یا مشخصه هایی از عملیات و سیستم ها در قالب مدل توصیف می شوند.
مدلهاي صف نمونه اي از این مدلهاست که در آنها مشخصه هاي یک سیستم صف در قالب مدل صف بیان شده و دیگر مشخصه هاي
لازم که بصورت مستقیم از روي اطلاعات جمع آوري شده قابل دستیابی نیستند بر اساس مدل محاسبه می شوند.
-7-6-4 پیشگویی 35
در خیلی از موارد نیاز داریم که شرایط فرضی براي عملیات یا سیستم در نظر گرفته و رفتار آن را در آن شرایط بررسی نماییم. چنین
شرایطی وجود خارجی نداشته و ایجاد آن براي ظاهر شدن رفتار جدید مستلزم صرف زمان و هزینه است. راه ساده تر براي دستیابی به
آن شرایط و رفتار حاصل، پیشگویی است. بدین منظور با استفاده از مدلسازي علاوه بر توصیف عملیات یا سیستم، شرایط متفاوت مورد
نظر را از طریق تغییر مشخصه هاي مدل به وجود آورده و با حل مدل رفتار جدید را پیشگویی می کنیم. به عنوان مثال در مدلهاي صف،
می توان با تغییر مشخصه تعداد خدمت دهندگان در مدل، طول صف و زمان انتظار را پیشگویی نمود بدون آنکه در سیستم فعلی تعداد
خدمت دهندگان را تغییر داده باشیم.
-5 تاریخ پژوهش در عملیات
(7 -5 ، -1-5 قبل از جنگ جهانی دوم (ساعتی 1988
در گذشته، تحقیق و توسعه اغلب محدود به مسیرهاي خاص و جدا از هم بوده اند. فقط یک یا دو عامل بطور همزمان در فعالیتهاي
تحقیق و توسعه در نظر گرفته می شد. اما از زمانی که تکنیکهاي ریاضی توسعه یافته و تکمیل شدند وجوه جزئی بیشتري از تعداد زیادي
از عوامل می توانستند در مقیاس وسیعتري در نظر گرفته شوند. می توان گفت پژوهش در عملیات زمانی شروع به بیرون آمدن از پوسته
خود نمود که تکنیکهاي پیشگویی جایگزین روشهایی مانند تاس انداختن شدند. مردانی مانند تیلور، ارلنگ، لنکستر، ادیسون و
لوینسون، همگی کسانی بودند که در توسعه ابتدایی پژوهش در عملیات سهیم بوده اند اگرچه تحت نام پژوهش در عملیات نبوده است.
در سالهاي آخر دهه اول 1800 ، پیشگامان مشاوره مدیریت و مهندسی صنایع ارزش تکنیکهاي علمی در حوزه هاي تولید و برنامه ریزي
را به اثبات می رسانند. تکنیکهایی که در قالب آنها پژوهش در عملیات شکل گرفته و بسط داده شد. فردریک تیلور تحلیل علمی
روشهاي تولید را از حدود سالهاي 1885 آغاز نمود و نتایج تجربیات خود را منتشر نمود. شاید آشناترین مثال از کارهاي تیلور مسئله
بیل باشد. هدف تیلور تعیین وزن بار جابجا شده توسط بیل بود بطوري که حداکثر مواد با کمترین خستگی براي نیروي کار جابجا شود.
بعد از آزمایشهاي متعدد با وزن هاي متفاوت، تیلور وزنی را براي جابجایی انتخاب نمود که سبکتر از میزان باري بود که بطور معمول
جابجا می شد و از طرفی مؤثرترین روش در طول یک روز کاري بود. تیلور با داشتن نگرش نو، روي این فرض قدیمی که کارگري
کاراتر است که بار بیشتري را بتواند با هر بیل زدن جابجا نماید، تأثیر گذاشت. تیلور حقایق جدیدي را بیان نکرد بلکه دانش سنتی و
معمول را به صورت علمی مورد ارزیابی قرار داد و نتایج آنها را در قالب اصول پایه یک علم جدید بیان نمود.
در سال 1917 ، ارلنگ، ریاضیدان دانمارکی که با شرکت تلفن کار می کرد، مهمترین کتاب خود را با عنوان راه حل بعضی از مسائل
مهم در ارتباطات تلفنی خودکار در قالب تئوري احتمالات منتشر ساخت. این کتاب شامل فرمولهایی براي محاسبه زمان هدر رفته و
انتظار بود که براساس اصول توازن آماري توسط وي بدست آمده بود. این فرمولها هم اکنون به عنوان زیربناي تئوري ترافیک تلفنی به
شمار می آیند.
هواپیما » . در بریتانیاي کبیر، فردریک لنکستر، مسئله ترجمه استراتژي هاي نظامی پیچیده به فرمولهاي ریاضی را مورد بررسی قرار داد
که در سال 1916 منتشر شد ایده وي را در خصوص اثر بخشی تحلیل مقداري استراتژي نظامی نشان می دهد. شاید « در جبهه جنگ
باشد که مربوط به ارتباط بین پیروزي و برتري از جهت تعداد N مهمترین عبارت لنکستر در خصوص این نوع تحلیل قانون مشهور مربع
و برتري از جهت اسلحه می باشد.
در ایالات متحده، توماس ادیسون به عنوان رئیس هیأت مشاور نظامی در طول جنگ جهانی اول، براي ترسیم و تحلیل اثر بخشی
تکنیک زیگزاگی و دیگر تکنیکهاي بکار گرفته شده توسط کشتی هاي تجاري براي دورماندن از زیردریایی دشمن، از یک تخته بازي
تاکتیکی استفاده می کرد.
در طول دهه 1930 ، هوراس لوینسون بکارگیري تحلیل علمی را در مورد مسائل بازرگانی آغاز کرد. مطالعه عادات خرید مشتریان،
، عکس العمل مشتریان در مقابل آگهی و رابطه بین محیط و نوع کالاهاي فروخته شده از جمله مطالعات وي بودند. در دهه 1920
لوینسون مطالعه اي را در خصوص سرویس پست سفارشی و پذیرش آن از سوي مشتریان انجام داد. موفقیت وي در پیشگویی
عکس العمل هاي افراد از طریق جمع آوري و تحلیل مقادیر زیادي از داده ها، سرآغاز مطالعات دیگري از قبیل بررسی میزان اثربخشی
در قالب فروش افزوده در اثر باز بودن فروشگاههاي یک شرکت بازرگانی در شب شد. لوینسون علاوه بر بسط فضاي پژوهش در
عملیات از طریق مطالعات خود، مدلهاي مورد استفاده را با بکارگیري ریاضیات پیشرفته تر بهبود بخشید.
-2-5 جنگ جهانی دوم
سرچشمه بیشتر فعالیتهاي پژوهش در عملیات جنگ جهانی دوم بود. در واقع عبارت پژوهش در عملیات در نتیجه پژوهش روي
عملیات (نظامی) در هنگام جنگ شکل گرفت. گروههایی از ریاضیدانان، اقتصاددانان و دیگر دانشمندان تشکیل شد تا مسائل عملیاتی
نظامی گوناگونی را تحلیل کنند. این گروهها در انگلستان و ایالات متحده آمریکا شکل گرفتند. نیروي دریایی آمریکا بیش از 70
تحلیل گر را در قالب این گروهها استخدام نمود. مسائل مختلفی با موفقیت حل شدند از جمله تعیین محل نصب رادار، چگونگی
تخریب مین هاي دریایی در دریاهاي اطراف ژاپن، تعیین اندازه بهینه ناوگان حمل مواد و توسعه استراتژي هاي مانور ناوهاي جنگی
هنگام حمله دشمن.
کاربردهاي پژوهش در عملیات در جنگ جهانی دوم در قالب روش گروهی براي حل مسائل عملیاتی شکل گرفت و تلاشهاي
ابتدایی آن در انگلستان آغاز شد. براي مثال پرفسور بلکت، حل مسئله تحلیل هماهنگی تجهیزات رادار در سایت هاي آتشبار را بعهده
گرفت. وي گروهی (که به سیرك بلکت مشهور شد) شامل فیزیولوژیست، فیزیکدان، ریاضیدان، افسر ارتش و نقشه برداري ترتیب داد.
.(7 -5 ، روش تیمی چند تخصصی در ایالات متحده نیز راه افتاد (میلر و شمید 1984
در اوایل جنگ جهانی دوم، وقتی متفقین در حال جنگ براي تسلط بر حریم هوایی اروپا بودند، تعداد مأموریت هاي بمباران و
هواپیماهاي تخصیص داده شده به این مأموریت ها در حال افزایش بود. بهبود دقت بمباران همواره از اهمیت خاصی برخوردار بود اما
توصیه هایی که بتوانند در رسیدن به دقت مطلوب مؤثر واقع شوند ارائه نشده بودند. بدنبال موظف شدن چندین تحلیل گر عملیات در
تحلیل عملیات نظامی بمباران هوایی در سال 1942 ، مطالعات بهبود دقت انجام شد که نتیجه آن افزایش دقت بمباران بود. در مقایسه با
دقت موجود در سال 1942 که کمتر از 15 درصد بمب هاي رها شده در فاصله 1000 فوتی هدف فرود می آمدند، در نتیجه تحلیل انجام
شده در سال 1944 بیش از 60 در صد بمبها در فاصله کمتر از 1000 فوت به هدف اصابت می کردند.
در نتیجه همین تحقیق بود که روشن شد عوامل زیادي در دقت بمباران تأثیر دارند. اندازه و نوع هواپیما، تعداد اهداف مستقل در هر
ماموریت، انتخاب افسران، آموزش افسران، تاکتیکهاي استفاده شده از جمله این عوامل بودند. در صد بمبهایی که تا فاصله 1000 فوتی
هدف اصابت می کردند به عنوان معیارهاي براي اندازه گیري اثربخشی در نظر گرفته شد. براي استفاده از نتایج عملیاتهاي انجام شده و
بعنوان نشانه اي براي میزان بهبود در اثر تغییر عوامل، دوربینهایی بر روي چند هواپیما نصب می گردید تا نتایج آن عملیات را ثبت کند.
همچنین دیگر داده هاي آماره هاي ضروري از جمله تعداد هواپیما در هر عملیات، ابعادعملیات، تعداد و نوع بمبهاي حمل شده، ارتفاع
و سرعت روي هدف، شرایط آب و هوایی، موقعیت دشمن جمع آوري می شدند.
تحلیل عکس ها این فرض را تصدیق نمود که بمبها می توانند به صورت یکسان در مربعی اطراف هدف توزیع شوند. از ملاحظه
تغییرات این مربعها در مقابل استفاده از پیشنهادهاي عملیاتی مختلف، توصیه هایی استخراج گردید. توصیه هایی مانند رهاسازي همزمان
بمبها توسط همه هواپیماها بجاي هدف گیري و رهاسازي بمبهاي هر هواپیما به صورت جداگانه، کاهش تعداد هواپیما در هر عملیات از
تعداد هواپیما بین 18 تا 36 به تعداد 12 تا 14 و توجه بیشتر به دقت پرواز باعث چهار برابر شدن دقت در طی دو سال گردید.
گشتهاي تهاجمی هواپیماهاي متفقین در برابر کشتیها و زیردریایی هاي دشمن بیشتر بصورت تصادفی انجام می شد. این اعتقاد وجود
داشت که مطالعه عوامل مربوط به گشتهاي سیستماتیک شانس دیدن و در نتیجه غرق کردن کشتی هاي دشمن را افزایش خواهد یافت.
با ملاحظه عواملی همچون دامنه هاي تماس، سرعت پرواز، فاصله و مساحت قابل پوشش این اعتقاد پدید آمد که می توان مسیرهاي
پرواز خاصی را در دریا انتخاب کرد و برنامه اي ترتیب داد که همواره یک هواپیما در حال گشت زنی بر روي مناطق مورد نظر باشد
که کشتی ها و زیردریایی هاي دشمن قصد عبور از آن را دارند. دامنه تماس یک هواپیماي گشت زنی حداکثر فاصله تحت پوشش از
طریق رادار آن در نظر گرفته شد. این دامنه در هنگام پرواز هواپیما، جاده اي دریایی را مشخص می نمود که تحت نظر هواپیما خواهد
بود. از روي سرعت پرواز هواپیما، برنامه پرواز هواپیماها و تعداد مسیرهایی که باید مورد گشت زنی قرار گیرند و همچنین تعداد
هواپیماهاي مورد نیاز براي عملیات مشخص گردیدند.
چنین برنامه اي براي گشت زنی روي جنوب آتلانتیک براي ردیابی کشتی هاي آلمانی حامل مواد خام بکار گرفته شد. موفقیت این
، روش گشت زنی هنگامی مشخص گردید که سه کشتی آلمانی حامل مواد خام در هنگام بازگشت از ژاپن منهدم شدند (ساعتی 1988
.(12 -9
(12 -9 ، -3-5 بعد از جنگ جهانی دوم (ساعتی 1988
تا پایان جنگ جهانی دوم، گروههاي پژوهش در عملیات در تمام شاخه هاي نظامی ادامه یافتند. این گروهها در حال حاضر با عناوین
گروه ارزیابی عملیات (نیروي دریایی)، گروه تحلیل عملیات و شرکت رند 36 (نیروي هوایی) و دفتر پژوهش در عملیات (نیروي زمینی)
شناخته می شوند. همچنین گروههاي کوچکتري از تحلیل گران در قالب خدمات نظامی فعالیت می کنند. گروههاي مشابهی نیز در
انگلستان وجود دارند.
در پایان جنگ جهانی دوم، صنعت در آمریکا و اروپا بحدي رشد کرده بود که معرفی پژوهش در عملیات در صنایع مختلف قابل
انجام بود. صنعت نیز نیازمند تحول در تولید و سازمان خود بگونه اي که بتواند بسرعت به نیازهاي زمان صلح پاسخ دهد. این نیاز بدنبال
خود، رقابت و افزایش تقاضاي تولید و نیاز به بازارهاي جدید را دنبال داشت.
پژوهش در عملیات صنعتی در بریتانیاي کبیر و ایالات متحده در مسیرهاي متفاوتی توسعه یافت. در بریتانیا ملی شدن تعدادي از
صنایع زمینه مستعدي براي بکارگیري پژوهش در عملیات بوجود آورد. فشار شرایط اقتصادي ناشی از جنگ منجر به کاربرد پژوهش
در عملیات در برنامه ریزي دولت و برنامه ریزي اجتماعی و اقتصادي گشت.
در ایالات متحده، کاربرد تکنیکهاي پژوهش در عملیات کندتر صورت پذیرفت چرا که مدیران سازمانها به مشاوران مدیریت و
مهندسی صنایع عادت کرده بودند و آنها نیز بر این باور بودند که پژوهش در عملیات تنها کاربرد از تکنیکهاي قدیمی است. همچنین
رقابت بین شرکتهاي آمریکایی عامل دیگري براي استفاده نکردن از تکنیکه

تایید شد....