موزه ایران باستان اولین بنای موزه ای کشور در سال ۱۳۱۲ خورشیدی با طراحی و نظارت “آندره گدار” (معمار فرانسوی )و “عباسعلی معمار” و “استاد مراد تبریزی “در فضایی به مساحت یازده هزار متر مربع و در سه طبقه ساخته شد و در سال۱۳۱۶ خورشیدی گشایش یافت طراحی و نمای آن بر گرفته از “تاق کسرا”(بنای دوره ساسانی )است
در سال ۱۳۷۵ خورشیدی آثار اسلامی از طبقه دوم موزه ایران باستان به ساختمانی مجزا در شرق مجموعه منتقل شد و از همان زمان موزه ایران باستان و موزه ایران دوران اسلامی در یک مجموعه با نام کلی “موزه ملی ایران ” تغییر نام داد
نمایش آثار فرهنگی در موزه ایران باستان بر پایه توالی زمان ،فرهنگی و پیدایی حکومت ها است،گستره ی زمانی این اشیا از دوره ی پارینه سنگی (نزدیک به یک میلیون سال پیش) تا پایان دوره ی ساسانی را در بر می گیرد
این بنا با هدف نگهداری و پژوهش در آثار گذشتگان ،معرفی و نمایش و انتقال میراث آنها به آیندگان ،ایجاد و تقویت تفاهم میان اقوام و ملل ،شناخت و نمایش سهم آنها در فرهنگ و تمدن جهانی ،کمک و تلاش در بهبود و افزایش میزان دانش عمومی مردم،به ویژه پژوهشگران بر پا شده است.
تعریف موزه
موزه مؤسسه‌ای ‌است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به ‌جای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.
معنای لغوی و اصطلاحی موزه
نام موزه از لغت فرانسوی “Musee ” گرفته شده و به معنای مکانی است که مجموعه بزرگی از آثار باستانی و صنعتی و چیزهای گرانبها را در آن به معرض نمایش می گذارند و دانشمندان و پژوهشگران و هنرمندان و علاقه مندان از آن استفاده می کنند.کلمه موزه را فرانسویان از لغت یونانی گرفته اند. موزه نام تپه ای در آتن بوده است که در آن عبادتگاهی برای موزه ها ساخته شده بود.
نگاهی گذرا به تاریخچه موزه و موزه داری در ایران و جهان
تاریخچه موزه در جهان
در دوران نوسنگی انسان مجموعه ای از صدف، گوش ماهی، نسگوینده و استخوان جانوران را گردآوری و از آن برای تزئینات استفاده می کرد.در مراحل بعد تمدن این مجموعه ها بیانگر شیوه های اعتقادی و آیینی اقوام مختلف گردید.
تاریخچه موزه ایران
تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو کردایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال آبگینه گرگان را درون چاه ها و حفره هایی پنهان می کردند.اولین بار به دستور ناصرالدین شاه قاجار در داخل کاخ سلطنتی گلستان، تالاری به موزه اختصاص یافت که سپس همین مکان با ملحقاتی غنی تر شد و به نام موزه “همایونی” گشایش یافت.
اهداف موزه
گردآوری، حفظ و نمایش آثار هنری معاصر و گسترش سطح شناخت جامعه
شناساندن هنرهای معاصر اصفهان، سایر استانهای ایران و هنر معاصر بین الملل
عرضه و نمایش دائمی هنرهای معاصر و سایر کشورها
آشنا نمودن مردم و خصوصاً هنرمندان با هنرهای معاصر
برقراری ارتباط با موزه ها و مراکز حفظ، آموزش و اشاعه هنر معاصر در ایران و سایر کشورها
برنامه ریزی و ارائه طرح های لازم برای تشویق، تحقیق و پژوهش در زمینه هنرهای معاصر
ایجاد برنامه های آموزشی جهت آشناسازی جامعه و خصوصاً هنرمندان با هنر معاصر از طریق برگزاری جلسات سخنرانی، برنامه بازدید، گردهمایی، انتشار کتاب و مجله، امور سمعی و بصری، مرمت آثار و انجام خدمات فنی
ایجاد بانک اطلاعات هنرمندان معاصر ایران
عمده فعالیتهای موزه
برپایی نمایشگاههای هنری در سطوح استانی، ملی و بین المللی
برگزاری جلسات سخنرانی و سمینارهای تخصصی در ارتباط با رشته های مختلف هنری
گردآوری، حفظ، مرمت و نمایش آثار هنری نفیس
آشنا نمودن مردم و هنرمندان با هنرهای معاصر
برقراری ارتباط با موزه های و مراکز فرهنگی، هنری داخلی و خارجی
انواع موزه ها
موزه ها را به شکلهای گوناگون طبقه بندی کرده اند:
موزه های تاریخ و باستان شناسی
موزه های فضای باز
موزه های مردم شناسی
کاخ موزه ها
موزه های هنری
موزه های علوم و تاریخ طبیعی
موزه های منطقه ای (محلی)
موزه های سیار (گردشی)
پارک موزه ها
موزه های سلاح (نظامی)
(موزه های اندیشمندان (خانه هنرمندان
موزه صنایع دستی
موزه تاریخ و باستان شناسی
موزه تاریخ و باستان شناسی دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله ها و دوره های تاریخی هستند. بیشتر این آثار بر اثر کاوش های باستان شناسی به دست آمده اند و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشته و تلفیق کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه هایی مادر نیز نامیده می شوند.موزه ملی ایران ” موزه ملی” ورسای” در فرانسه و موزه تاریخ در واشنگتن از این نوع هستند.
موزه فضای باز
موزه فضای باز با ایجاد این نوع موزه ها می توان به معرفی یافته ها و داده های مهم باستان شناسی کمک بزرگی نمود. زمانی که کاوش علمی باستان شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیر منقول می شود و قابل انتقال به موزه ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را جهت بازدید عموم مهیا می نمایند
این امر در اصطلاح به موزه فضای باز مشهور است. از جمله این موزه ها می توان به تخت جمشید در شیرازو محوطه تاریخی هگمتانه در همدان اشاره نمود.
این موزه ها در دیگر کشورها مانند چین، یونان و برخی از کشورهای اروپایی نیز معمول است. در استان خراسان محوطه تاریخی ” بندیان” در گز که دارای گچ بری های بسیار زیبایی از دوره ساسانیان است و همچنین محوطه تاریخی ” شادیاخ” نیشابور می توانند مکان مناسبی برای این امر باشند.
موزه های مردم شناسی
موزه های مردم شناسی فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می دهند. موزه مردم شناسی تهران و حمام گنجعلی خان کرمان از این نوع هستند.
کاخ موزه ها
کاخ موزه ها بنا یا اثر تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر وضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن است .ممکن است در این بنا اشیای تاریخی و نیز آثار هنری از جمله نقاشی روی دیوار، کچ کاری و … وجود داشته باشد.
کاخ موزه ها معمولاً در مراکز حکومتی به وجود می آیند. هدف از تأسیس این موزه ها به نمایش گذاشتن اثر و بنای تاریخی و نیز عبرت آموزی است. مجموعه کاخ های سعدآبادتهران و باغ ملک آباد مشهد از این نوع موزه ها هستند.
موزه های هنری
موزه های هنری انواع هنرهای تجسمی وتزیینی که از زیبایی شناسی بالایی بر خوردارند را به نمایش درمی آوردند و معمولأ بازدید کنندگان زیادی نیز دارند. موزه هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزیینی در اصفهان از این نوع هستند.
موزه علوم و تاریخ طبیعی
موزه علوم و تاریخ طبیعی تجربه های علمی بر اساس شواهد و وسایل تاریخی- طبیعی را که در بر گیرنده گونه های مختلف گیاهی به ویژه جانوان است را به نمایش می گذارند. موزه تاریخ طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد از این نوع هستند.
موزه های محلی یا منطقه ای
موزه های محلی یا منطقه ای بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه و یا یک محله ی خاص هستند و صرفأ آثار و اشیای تاریخی همان منطقه را به نمایش می گذارند.موزه شوش، تخت جمشید و موزه توس در خراسان از این نوع هستند.
موزه های سیار
موزه های سیار برای پیشبرد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای محروم شکل می گیرند. این موزه ها فرهنگ های گوناگون را در مکان های مختلف در معرض دید عموم می گذارند. اگر به این نوع موزه ها توجه کافی شود، بسیار تأثیر گذار خواهند بود.
پارک موزه ها
پارک موزه ها به دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه های تفریحی و آموزشی از اهمیت زیاد برخوردارند، چرا که مسایل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش می گذارند.ویژگی مهم این موزه ها این است که عموم مردم می توانند از دیدن آنها بهره مند شوند
مکان های فرهنگی، ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور می توانند مکان مناسبی برای این منظور باشند.
موزه های نظامی
موزه های نظامی روند تاریخی انواع سلاح های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می دهند. این نوع اشیا شامل لباس های نظامی رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی هستند.

موزه های اندیشمندان (خانه هنرمندان)
موزه های اندیشمندان برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولأ پس از درگذشتشان در خانه شخصیشان پدید می آید و در بر گیرنده ی وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است . است. در ایران خانه بزرگ مرد موسیقی “استاد ابوالحسن صبا” تبدیل به موزه شده و در برگیرنده تابلوهای نقاشی، تألیفات و اموال شخصی وی است.