اينترنت فوائد و مضرات
عصر جديد را عصر «انقلاب در ارتباطات» ناميده‌اند و روشن‌ترين نشانه اين قرن انفجار اطلاعات است. اما آيا اين انفجار لزوماً در‌بردارنده انرژي مثبت و بالنده براي رشد و تعالي انسان است و يا حاوي سموم خطرناك و تخريب‌گر؟ پاسخ به اين سوال به نوع كاربرد اين انرژي و مديريت تصرف و بهره‌برداري آن توسط كاربران مختلف، با انگيزه‌ها و جهت‌گيري‌هاي متفاوت بستگي دارد.
در اين قرن اطلاعات، دانش و آگاهي، معادل توانايي انسان و بزرگترين سرمايه سازگاري او با دنياي تجديد است. عصر كنوني معرف و بيانگر تمام نماي شعر معروف فردوسي بزرگ است كه «توانا بود هر كه دانا بود» و دنياي اينترنت، به منزله يكي از كارسازترين و فراگيرترين ابر رسانه‌ها مي‌تواند در تقويت اين سرمايه كمك كند.
اينترنت به عنوان يك پديده جهان شمول امكان و فرصتي براي كاربران فراهم مي‌كند كه بتوانند تمام اطلاعات و خدمات مورد نياز خود را هر زمان هركجا و به هر ميزان كه بخواهند دريافت كنند.
بنابراين در جهان امروز فرهنگ رسانه‌اي با برتري اينترنت، فراگيرترين و مسلط‌ترين فرهنگ تاثير گذار در جامعه است و مركز اين تاثير روي نسل در حال رشد، يعني نوجوانان و جوانان است.
به عبارتي دگر، بخش قابل توجهي از زندگي جوانان امروز را ارتباط با اينترنت تشكيل مي‌دهد. اين ارتباط مي‌تواند به رشد مهارتهاي مختلف يادگيري منجر شود. البته در كنار اين مزايا، بايد در كمين خطرهاي پنهان آن نيز بود. اين پديده تناقض آلود كه از يك سو بهترين بستر رشد، تحول و توسعه زندگي انسانهاست از سوي ديگر مسموم‌ترين و آسيب‌زا‌ترين فضاي فرهنگي و تربيتي را در درون خود دارد.
در واقع مي‌توان گفت پديده اينترنت يك شمشير دو لبه است يعني هم فرصت است و هم تهديد، هم سازنده‌ است و هم تخريب كننده، هم توسعه دهنده ذهن است و هم اسير كننده آن. اگر اين سيلاب خروشان به مسيرهاي از پيش تعيين شده هدايت و مديريت شود تا زمينهاي حاصل خيز را آبياري كند، به شكوفايي بذرهاي نهفته در زمين منجر مي‌شود و الا همه چيز را در سر راه خود ويران مي‌كند. استفاده نابجا از اينترنت به همان اندازه خطرناك است كه استفاده نابجا از مواد دارويي. به عنوان مثال، اگر دارو با مديريت صحيح مصرف نشود، بجاي درمانگري، آسيب‌زايي مي‌كند.

سن بروز و ظهور اين دوستي‌ها
مرحله نوجواني و جواني بعنوان دو مرحله بسيار مهم، در دوران زندگي ما نقش آفريني مي‌كنند. اريكسون نيز در نظريه رشد اجتماعي خود بيان كرده است كه در مرحله نوجواني به تدريج هويت فرد شروع به شكل گيري مي‌كند. تشكيل هويت عبارت است از مشخص كردن اينكه چه كسي هستيد، براي چه چيزي ارزش قايليد و چه مسيري را مي‌خواهيد در زندگي دنبال كنيد. طبق نظريه اريكسون اين مرحله مهمترين مرحله در رشد انسان است.
تصويري كه فرد در مراحل قبل از خود بدست آورده از قبيل احساس اعتماد، استقلال، خلاقيت و كارآمدي، همچنين فرصتها و نقشهايي كه جامعه به فرد ارائه مي‌دهد و تطبيقي كه نوجوان بين اين دو ايجاد مي‌كند باعث شكل‌گيري هويت در نوجوان مي‌گردد. در اين ميان نقش والدين بسيار مهم است كه در مراحل قبلي توانسته باشند احساس اعتماد را در فرزندشان ايجاد كرده و استقلال او را به رسميت بشناسند و ضمن ايجاد مهارتهاي لازم در او احساس كارآمدي را نيز تقويت كرده باشند. در اين صورت است كه فرزندشان خواهد توانست، مرحله هويت‌يابي را به سلامت پشت سرگذارد.
اريكسون بر‌خلاف تمايلات جامعه غرب هشدار مي‌دهد؛ «آنهايي كه تنها اهداف مالي و فرصتهاي اقتصادي را براي نوجوانانشان آماده مي‌كنند، اگر هدفي روشن براي ايشان مهيا نكنند، تا نياز به معنادار بودن و ارزشمند بودن آنها تامين گردد، حتي اگر نوجوانان بتوانند به راحتي شغلي بيابند، اين در رشد هويت كافي نبوده و آنها را با بحران هويت روبرو خواهد كرد.»
مرحله ششم از رشد اجتماعي اريكسون احساس صميميت است. در اين مرحله مهمترين چيزي كه فرد با ديگري به مشاركت مي‌گذارد هويت جديدش است. در طي اين دوره فرد به دنبال پذيرش و حمايت براي هويت جديدش است. اما متاسفانه بسياري از خانواده‌ها نمي‌توانند هويت جديد جوانشان را بپذيرند و چند سال طول مي‌كشد تا با اين هويت جديد سازگار شوند. حتي اگر خانواده بتواند جوان را در هويت جديد بپذيرد، نمي‌تواند تمام نيازهاي او را از قبيل نيازهاي روحي، فكري، اجتماعي، هيجاني و جسمي تامين كند. بنابراين جوان براي تامين اين نيازها به روابط تازه‌اي خارج از خانواده روي مي‌آورد. علت شكل‌گيري دوستي‌هاي صميمي در اين دوران را بايد در اين نياز جستجو كرد. فرق اين دوستي‌ها با دوستي‌هاي دوران كودكي، در صميميت آن است. طبق تحقيقات، دوستي‌هاي صميمي در خانمها بيشتر گزارش شده است.اين روابط دوستانه جديد در كامل‌ترين شكل خود در انتخاب همسر و تشكيل زندگي مشترك نمود مي‌يابد.

آفات دوستي‌هاي اينترنتي
همان طور كه در ابتداي مقاله اشاره شد هويت‌يابي و دوست‌يابي دو شاخصه مهم دوران نوجواني و جواني مي‌باشد. هويت در انتخاب دوستان، اثرگذار است. دوستان نيز در شكل‌گيري هويت، موثر مي‌باشند.
يكي از محيط‌هايي كه در دهه‌هاي اخير جهت دوست‌يابي از آن استفاده مي‌شود، محيط مجازي اينترنت است. اما بايد توجه داشت كه اين محيط به علت خصوصيات خاص و منحصر به فردش مشكلات و آسيب‌هايي را نيز به دنبال دارد. كه در ادامه به تعدادي از آنها اشاره مي‌كنيم؛

1. سوءاستفاده‌هاي احساسي
اينترنت با فراهم آوردن امكان هويت سازي مجدد، براي يكايك كاربران شرايطي را پديد آورده است كه در آن، كاربران مي‌توانند با ساختن هويت دروغين، به معرفي خود بپردازند. از اين رو ميزان سوءاستفاده احساسي، در اين فضا به مراتب بيش از فضاي واقعي است، زيرا امكان درك صحت و سقم مطالب موجود در فضاي اينترنتي آسان نيست. بنابراين به هيج وجه غير عادي نيست که شخصي که از طريق اينترنيت با او رشته الفت بسته‌شده به گونه‌اي اسرار آميز ناپديد گردد. كه اين مساله مي‌تواند به عنوان يك شكست عاطفي لطمات شديدي را به نوجوانان و جوانان وارد آورد.

2. اغواي دختران و زنان در نبود علايم غيركلامي
بررسي روانشناسي زن و مرد، حكايت از آن دارد كه قدرت رمزگشايي زنها به شكل قاطع‌اي برتر از مردان است. مطالعات «جوديت هال» در سال 1979 و 1984 و پژوهش‌هاي «روزنتال و د-پائلو» در سال 1979، هر دو حكايت از آن دارند كه زنان در رمز‌گذاري و رمز‌گشايي برتر از مردان ظاهر مي‌شوند (آرونسون، ويلسون و ايكرت1999). علاوه بر اين، هال در سال 1984، نشان داد كه دختران و زنان به شكل بارزي، بهتر از مردان اشارات غير كلامي را درمي‌يابند و آنان با اتكا به علائم غيركلامي كه در روابط رو‌در‌رو با مردان دارند، به سادگي به نيات دروني آنها پي‌مي‌برند. همين امر سبب شده كه برخي از متخصصان در روابط همسران، به مردان پيشنهاد دهند كه اگر مي‌خواهند به همسرشان دروغ بگويند لااقل از پشت گوشي تلفن يا با ارسال ايميل و يا يك نامه و يا در حالي كه پتويي روي سرشان انداخته‌اند با همسرشان صحبت كنند، زيرا در غير اين صورت و در حالت رودر‌رو، احتمال لو رفتن دروغ آنها به شدت افزايش مي‌يابد.

3. ارتباط اينترنتي مقدمه ملاقات حضوري
برخي از اين روابط در حيطه فضاي اينترنتي باقي نمانده و پس از چندي به گفتگوي تلفني و سپس روبرو شدن منتهي مي‌گردد كه آسيبهاي فراواني را مي‌تواند به دنبال داشته باشد كه برخي از آنها را در صفحه حوادث روزنامه‌ها و مجلات شاهد هستيم.

4. نگاه جنسي مردان به اين روابط
تحقيقات نشان مي‌دهد كه مردان در اين گونه روابط بيش از عاطفي انديشيدن، جنسي مي‌انديشند، لذا اين روابط به همان سرعتي كه شكل گرفته و تعميق مي‌يابند، به همان سرعت از دست مي‌روند. و اين مساله بويژه براي دختران كه به سرمايه‌گذاري‌هاي عاطفي گسترده‌اي در روابط بين فردي خويش دست مي‌زنند بسيار گران تمام مي‌شود و اثرات آن تا مدتها در روان آنها باقي مي‌ماند.

5. كاهش تدريجي شرم و حيا در اين روابط
اين روابط به علت اينكه در يك فضاي مجازي رخ داده و كابران در آن ناشناخته هستند؛ حياي كمتري در آن حاكم مي‌باشد و همين امر باعث مي‌شود كه به تدريج حياي كاربران نيز كاهش يابد.
انسانها داراي مكانيزم تهاجم شكن هستند و نگاه انسانها به يكديگر در بسياري از موارد تهاجم آنها را متوقف مي‌سازد. فقدان مكانيزم تهاجم شكن نگاه ‌رودر‌رو، برخي از كاربران را بر آن مي‌دارد تا فارق از هرگونه احساس شرم و حيايي، به بيان مطالبي بپردازند كه در برخوردهاي رويارو، كمتر به فكر بيان آنها مي‌افتند.

6. خود افشاگري بالا در اين گونه روابط و به طبع آن شكل‌گيري سريع صميميت و اعتماد
پژوهش‌هاي انجام شده حكايت از آن دارند كه خود افشاگري براي ايجاد اعتماد، تداوم و تعميق آن از اهميت فراواني برخوردار است. همچنين پژوهش‌هاي ديگري نشان مي‌دهد كه اينترنت، خودافشاگري كاربران را نزد يكديگر تسهيل مي‌كند، بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه روابط اينترنتي سريع‌تر توسعه يافته، صميميت و اعتماد بيشتري بين طرفين درگير ايجاد مي‌نمايد. در تبيين اين امر مي‌توان به چند نكته ديگر نيز اشاره كرد. اولاً، ارتباط نوشتاري نسبت به ساير اقسام ارتباط، قابل اعتماد‌تر به نظر مي‌آيد. ثانياً، به دليل اينكه آدمي مي‌تواند پيام نوشته شده را براي خودش بخواند و در عين خواندن، با گوشهايش نيز آن را بشنود و حتي موارد مورد نظرش را چندين بار بخواند، پيام را عميق‌تر از صحبتي ساده در مي‌يابد. ثالثاً، گمنامي نويسنده باعث مي‌شود محتواي پيام، عميق‌تر، عاطفي‌تر و تحريك برانگيزتر از موارد عادي، جلوه‌گر شود. كه اين امر مي‌تواند از جنبه‌هاي مختلف براي طرفين آسيب‌زا بوده و زمينه‌ سوء استفاده‌هاي فراواني را فراهم آورد.

7. مديريت نمايش خود
پاتريك اُساليوان، معتقد است كه مردم علاقمند به انجام كاري هستند كه امكان مديريت نمايش خود را براي آنها فراهم آورد. به اين معني كه در روابط اجتماعي رو‌در‌رو، ما با تمام ابعاد وجودي افراد روبرو مي‌شويم. اما در روابط اينترنتي اين‌گونه نيست. اينترنت اين امكان را به افراد مي‌دهد كه ابعادي از وجود خود را كه مايل هستند، به نمايش بگذارند. به عنوان مثال فردي كه در ابراز هيجانات خويش دست و پاي خود را گم كرده، يا لكنت زبان دارد يا دچار چاقي بيش از حد است، در تماس با ديگران از طريق گفتگوي اينترنتي، مي‌تواند به حذف ابعاد نامقبول خويش دست زده و با طرح هرچه بيشتر ابعاد مثبت وجودي خويش، نمايش بهتري از خود در برابر مخاطبانش به معرض ديد بگذارد. از اين روست كه اين روابط نمي‌تواند شناخت درست و دقيقي به افراد بدهد.
علاوه بر آنچه كه ذكر شد همه آفت‌ها و آسيبهايي كه در مورد روابط دختر و پسر مطرح مي‌شود به نوعي در روابط و دوستي‌هاي اينترنتي نيز وجود دارد. كه براي مطالعه آن مي‌توانيد به مقاله‌اي كه پيرامون همين موضوع در سايت پرسمان آمده است، مراجعه نماييد.
در پايان اميدواريم كه همه نوجوانان و جوانان ما با نگرشي مستدل و منطقي، همراه با آگاهي لازم از مشكلات و آسيبهاي اين دوستي‌ها، تصميمي درست اتخاذ كرده و همواره به خاطر داشته باشند كه اسلام ‌عزيز اگر دوستي بين مردان و زنان جامعه را نهي كرده، بي‌حكمت نبوده است. همان طور كه آثار مخرب اين روابط را در دنياي غرب شاهد هستيم و انديشمندان آنان نيز به اين امر اذعان دارند. «آزموده را آزمودن خطاست».