مقدمه

فهم رابطه اخلاق و حقوق مالکیت معنوی (فکری)،مستلزم شناخت مفاهیم و مبانی هر یک از اخلاق و حقوق می باشد. موضوع محوری هر یک از این مفاهیم، انسان و تنظیم روابط اجتماعی است.

مفهوم مالکیت معنوی و نقش اخلاق و حقوق

در قانون تعریف دقیقی درباره مالکیت بیان نشده است. ولی با استدلال از قواعد و مقررات موضوعه در این مورد می توان گفت که مالکیت رابطه ای است بین شخص و مال که به موجب آن شخص توانایی و یا استعداد استعمال و تصرف در مال را دارد . لذا توانایی و آزادی شخص در تصرف و استفاده در مال معینی را که به مفهوم حق شناخته می شود با مبنای این رابطه را تشکیل می دهد.
حق مالکیت معنوی (فکری)، حقی است که باید در دسته جدیدی از تقسیمات حق به عنوان حق معنوی بررسی شود. می توان حق معنوی را در موازات حق عینی، رابطه ای بین شخص و آثار قابل ارزش اقتصادی فکر و فعالیت ذهنی دانست.

حقوق مالکیت معنوی (فکری)، یکی از نمودارهای برجسته منافع شخصیت فکری در عرصه اقتصادی می باشد. رابطه اخلاق با حقوق مالکیت فکری، فراتر از مفهوم حقوق مالکیت مادی یک رابطه دو چهره متفاوت یک شخصیت انسانی است که متضمن حفظ و حمایت آزادی و ارزشهای انسانی شخص است.

مبنای رابطه اخلاق و حق مالکیت

اخلاق در مفهوم شخصیت و ویژگی های آن، ماهیت حق مالکیت را تشکیل می دهد. زیرا حق اصولا یک مفهوم اخلاقی است که توانایی انسان بر ایجاد رابطه با خود و محیط پیرامون خود و تعامل با موضوع آن را می رساند. مالکیت نیز داشتن اختیار، آزادی در تعامل با اموال اعم از مادی و یا معنوی می باشد. ریشه مفهوم مالکیت مبتنی بر آزادی مطلق و یا مقید انسان در تعامل با اموال است.

نقش اخلاق در حقوق مالکیت معنوی

موضوع مالکیت معنوی بطور خاص فکر و یا اعتبار شخصی است که منشاء یک اثر اجتماعی و یا اعتبار تجاری است که به شکل ارزش اقتصادی قابل تقویم و داد و ستد است. حمایت از حق مالکیت معنوی ( فکری ) نه تنها جنبه احترام ازادیهای فردی و شخصیت انسانی را در پی دارد بلکه از نظر اقتصادی در عرصه رقابت تجاری مهمترین عامل انحصاری تولید و پیشترفت فناوری تلقی می شود. از طرفی دیگر تنظیم موضوع مالکیت معنوی ( فکری ) برای حمایت شخصیت فکری و منافع ناشی از آن موجب اسقرار و ثبات آزادی های انسان در بهره برداری از محصول متمایز فکری و معنوی خواهد شد که در نتیجه زمینه مناسبی برای شکوفایی شخصیت فکری انسان و ارتقای سطح تولید علمی خواهد بود.

نتیجه

حقوق مالکیت معنوی ( فکری ) به عنوان رشته ای نوپا در مفهوم سنتی رابطه اخلاق و حقوق مالکیت ایجاد نموده است که مستلزم بازشناسی رابطه بین این دو مفهوم را به همراه دارد. موضوع مالکیت معنوی ( فکری ) در درجه اول حقی است مربوط به شخصیت معنوی و در درجه دوم حقی است که به موجب آن شخص امتیاز خاصی در تصرف و استفاده از آثار و منافع اقتصادی ناشی از آن دارد.
هر تحول بنیادی در عرصه اقتصادی، اجتماعی و یا فرهنگی در حقیقت موجب تغییر در نحوه کاربرد اخلاق اجتماعی و یا مفاهیم آن خواهد بود. که در نتیجه موجب ناهنجاریهای عمیق بین اخلاق و حقوق می گردد.
رابطه اخلاق و مالکیت معنوی همواره یک رابطه نسبی بوده و است. بسته به بینش، علم و مدنیت این رابطه مطابقت هنجاری و در ضعف آن رابطه ناهنجاری خواهد داشت.

مراجع

1- کاتوزیان، ناصر ( 1382، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران_تهران، چاپ سی و سوم، انتشارات مهامی )

2- ستوده تهرانی، حسن ( 1379، حقوق تجارت، جلد اول، چاپ پنجم، تهران، نشر دادگستر )

3- میرحسینی، سید حسن ( 1384، مقدمه ای بر حقوق، مالکیت معنوی، تهران، نشریزان )

.