حجت‌الاسلام والمسلمين حسن معلمی، عضو هيات علمی مجمع عالی حكمت اسلامی در ایران، در گفت‌وگو با ايكنا، در توضيح و تعريف ارزش اخلاقی و ملاك و معيار تشخيص آن اظهار كرد: برای ارزش به معنای عام آن ـ چه اخلاقی و چه غيراخلاقی ـ نمی‌توان به يك تعريف و معادل مفهومی جامع و مانع دست پيدا كرد، اما می‌توان از نقد و بررسی مواردی چند به مقارناتی دست يافت.

معلمی در توضيح اين مطلب به ذكر مثال‌هايی پرداخت و گفت: به‌عنوان مثال اين جملات در ميان مردم از رواج ويژه‌ای برخوردار است؛ راست‌گويی دارای ارزش اخلاقی است، ارزش هرشخص به اندازه مطلبی است كه او را خوشحال می‌كند، ارزش افعال وابسته به نيت افراد است، اين عمل از ارزش بالايی برخوردار است، اين تابلو ارزشمند است، عدد ده ارزش بالاتری از عدد نه دارد.

عضو هيات علمی مجمع عالی حكمت اسلامی خاطرنشان كرد: با توجه به اين مسایل، مطلوبيت، كمال، محبوبيت، سودمندی، نتيج مطلوب، زيبايی و لذت‌مندی باعث شده كه به برخی از اين امور اطلاق ارزش شود؛ يعنی اين دست مطالب يا مطلوب انسان هستند، يا كمال برای انسان محسوب می‌شوند، يا مورد محبت انسان واقع می‌شوند و يا اين‌كه برای انسان سودمند هستند، به‌عنوان مثال ارزش‌های اقتصادی به‌‌دليل نتايجی كه در بردارند و نيازهای ما را مرتفع می‌كنند، ارزشمند هستند.

وی با بيان اين‌كه مطلوبيت، كمال، سودمندی و غيره مقارن ارزش هستند افزود: هر جا كه با يك مطلب ارزشمند مواجه می‌شويم، در كنار آن يكی از مسایل فوق نيز مانند كمال، محبوبيت، سودمندی و زيبايی به چشم می‌خورد، بنابر اين می‌توان ارزش را اين‌گونه تعريف كرد كه ارزش چيزی است كه همراه با مطلوبيت، كمال، سودمندی، محبوبيت، زيبايی، لذت‌مندی و سرور و امثال اين مسایل است.

اين محقق و پژوهشگر با بيان اين‌كه اين تعريف از ارزش، تعريف به جنس و فصل و ذاتيات آن نيست اظهار كرد: اين تعريف از ارزش، تعريف به مقارنات، يعنی لوازم و ملزومات است. ضمن اين‌كه در اين تعريف ارزش‌به معنای عام آن به‌كار رفته است.

عضو هيات علمی مجمع عالی حكمت اسلامی عنوان كرد: بايد توجه كرد كه بحث از ارزش‌ اخلاقی نيز بر دو قسم است؛ گاه منظور از ارزش اخلاقی معنای عام اخلاق است، يعنی انسان بما هو انسان از دروغ‌گويی متنفر است، به‌دنبال راست‌گويی است، خيانت در امانت را نمی‌پسندد، ظلم را بر نمی‌تابد و عدل را زيبا و پسنديده می‌شمارد.

وی با اشاره به اين‌كه در اين خصوص ميان مسلمان، مسيحی، يهودی و در كل هر انسان با هر دين و آیين تفاوتی نيست تصريح كرد: در اين قسم از اخلاق، ارزش اخلاقی مقارن با سعادت فردی و جمعی است. اگر از هر فردی از بشر سوال شود كه چرا ظلم، دروغ، دزدی و غيره بد است، بدون شك پاسخ خواهد داد كه امنيت روحی و روانی جامعه را لكه‌دار می‌كند، تفاهم، نظم و انضباط و صميميت را از بين خواهد برد و در نهايت سعادت فردی و جمعی را خدشه‌دار خواهد كرد و در اين ميان فرقی ميان اديان و مذاهب نيست.

معلمی با تاكيد بر اين‌كه در مورد ارزش‌های اخلاقی بايد به مطلوبيت، كمال، خوب بودن، سودمندی، زيبايی و لذت‌مندی، سعادت فردی و جمعی و امنيت روحی و جسمی را اضافه كرد گفت: همين امور كه با عنوان لوازم و ملزومات ارزش به‌معنای عام و ارزش اخلاقی به‌معنای عام به‌كار می‌رود، می‌تواند معيار ارزش‌ نيز قلمداد شوند، يعنی برای انسان مشخص سازند كه چرا فلان چيز برای انسان ارزشمند است، زيرا كمال به‌حساب می‌آيند، مطلوب و محبوب انسان به‌شمار می‌آيند و سعادت فردی و جمعی و امنيت روحی و روانی و جسمی را به‌دنبال دارند.

اين مدرس حوزه با اشاره به اين‌كه اين مسایل به‌تنهايی يا به‌همراه هم می‌توانند ملاك ارزش قرار گيرند افزود: هنگامی‌كه وارد ارزش‌های اخلاقی در جهان‌بينی توحيدی می‌شويم و اخلاق را همان‌گونه‌كه اسلام و قرآن به مردم معرفی می‌كنند، بررسی می‌كنيم علاوه‌بر تمامی امور فوق، چند مطلب ديگر را نيز می‌توان به اين موارد افزود كه ملاك ارزش‌، ارزش‌های اخلاقی به‌معنای عام و خاص آن استفاده شود، همچون قرب الهی.

وی با بيان اين‌كه قرب الهی يكی از مسایلی است كه در آيات و روايات، كلمات مفسران، متكلمان، فيلسوفان و عرفای اسلامی بسيار بر آن تاكيد می‌شود تصريح كرد: قصد انسان از اين امور نزديكی به‌ خداست، يعنی نزديكی به خدا معياری برای ارزش‌گذاری كارها به‌شمار می‌آيد. با اين توجه هر كاری كه ما را به خدا نزديك كند دارای ارزش اخلاقی است و هر كاری كه ما را از خدا دور كند ضد ارزش قلمداد می‌شود.

عضو هيات علمی مجمع عالی حكمت اسلامی با اشاره به‌اين‌كه وقتی در آيات و روايات عنوان می‌شود كه انسان خليفة الله است، يعنی اين‌كه خليفه شخصی بايد شبيه‌ترين افراد به او باشد افزود: انسان خليفه بالقوه خداوند است و هنگامی بالفعل خليفه الهی می‌شود كه اتصاف به صفات حق پيدا كند و تمامی صفاتی را كه می‌تواند از خدا در خود متجلی كند، به‌منصه ظهور برساند.

معلمی ادامه داد: در اين صورت معيار ارزش اخلاقی هر كاری است كه انسان را به صفات الهی شبيه‌تر كند، به‌عنوان مثال راست‌گويی، امانتداری، عدالت‌ورزی، محبت به ديگران صفات الهی را در انسان متجلی می‌كند و دزدی، خيانت در امانت، ظلم و صفاتی از اين قبيل نه‌تنها انسان را از آن صفات الهی دور می‌كند، بلكه به صفاتی عكس و ضد اين صفات پسنديده الهی متصف می‌كند.

منبع: خبرگذاری شفقنا