تناسب مفهومی ریاضی است که در هنر تجسمی بر رابطه ی مناسب اجزاء با یکدیگر و با کل اثر دلالت دارد. کاربرد تناسبات به دلیل ایجاد زیبایی بصری در هنرهای تجسمی از اهمیتی ویژه برخوردار است. تقریباً همه ی آثار هنری براساس نوعی تناسب به وجود آمده اند. یکی از دلایل زیبایی یک اثر تجسمی وجود تناسب میان رنگ ها ، خط ها ، سایه – روشن و شکل های آن است.

می توان در یک تابلوی نقاشی روابط متناسبی میان خطوط سیال خیال انگیز ، رنگ ها و وسعت سطوح برقرار کرد ، و یا در یک اثر حجمی روابط مناسبی میان فرورفتگی ها و برجستگی ها ، فضای منفی و فضای مثبت ، بافتها و سطوح مختلف ایجاد کرد.

در اجزاء و در کلیت بسیاری از پدیده های طبیعت و موجودات زنده نیز تناسب و روابط متناسب وجود دارد. موزون ترین و پیچیده ترین نمونه ی آن پیکره انسان می باشد که از تناسبی بسیار دقیق در اجزاء و در کل برخوردار است.

تناسب طلایی :

در عین حال تناسب در اندازه ها از قوانین خاصی پیروی می کند که به آنها اصول وقواعد تقسیمات طلایی و یا تناسبات طلایی گفته می شود. براساس تناسبات طلایی یک پاره خط را می توان طوری به دو قسمت تقسیم کرد که نسبت قسمت کوچک تر به قسمت بزرگ تر مساوی با نسبت قسمت بزرگ تر با کل پاره خط باشد. این نوع تقسیم از نظر بصری و همین طور از نظر منطقی نسبت های زیبایی را میان اجزاء با یکدیگر و با کل پدید می آورد که هم در معماری و هم در هنرهای بصری از آن استفاده ی بسیار شده است.

ایجاد تعادل بصری :

بوجود آوردن تعادل در یک اثر تجسمی بستگی به چگونگی ایجاد هماهنگی میان عناصر و اجزاء آن اثر دارد. چشم های مخطبان به طور طبیعی در جستجوی تعادل بصری است. در واقع وجود تعادل در یک اثر تجسمی مبین تاثیر گذاری متناسب و هماهنگ همه عناصر در آن ترکیب می باشد. چنان چه انرژی بصری همه ی عناصر به گونه ای سامان داده شود که هیچ بخشی انرژی بصری دیگر بخش ها را از میان نبرد و باعث اغتشاش بصری نشود ترکیبی موزون و متعادل بوجود می آید.




انواع تعادل :

به طور کلی دو نوع تعادل در آثار تجسمی وجود دارد :

الف ) تعادل متقارن :

به کار گرفتن تعادل قرینه ساده ترین روش برای ایجاد تعادل بصری است زیرا همه چیز نسبت به محورهای افقی و عمودی که از وسط اثر عبور می کنند سنجیده می شوند. تعادل قرینه کاملا طبیعی و سهل الوصول است و به راحتی قابل درک می باشد. بسیاری از آثار معماری کلاسیک جهان و معماری ایرانی بر این اساس بنا شده اند.

ب ) تعادل غیر متقارن :

در این روش ایجاد تعادل بر اساس فاصله ی شکل ها و عناصر نسبت به محورهای افقی و عمودی وسط کادر تعیین نمی شود ، بلکه انرژی بصری شکل ها بر اساس اندازه ، جهت ، تیرگی – روشنی ، رنگ ، بافت و شکل جای آنها را نسبت به یکدیگر و نسبت به کادر تصویر مشخص می کند. بر همین اساس انرژی بصری پر تحرک و پویایی در ترکیب هایی که از تعادل غیرمتقارن استفاده کرده اند احساس می شود. در تعادل غیر متقارن سطح بصری اثر به صورتی فعال و پیچیده با مخاطبان ارتباط برقرار می کند. در هنر جدید به واسطه ی جدید به واسطه ی پیچیده تر شدن جوامع ، شکل زندگی و نگاه مخاطبان آثار هنری ، هنرمندان بیشتر از تعادل غیر متقارن بهره می گیرند.

کنتراست :

یکی از اصول پایه و بسیار قابل اهمیت در خلق اثر هنری توجه به نقش کنتراست و استفاده از آن است. کنتراست به معنای تضاد ، تباین و کشمکش متقابل میان عناصر و کیفیت بصری است. کنتراست ارتباط منطقی و در عین حال متضادی را میان اجزاء و عناصر مختلف یک ترکیب و یا یک اثر هنری بیان می کند. کنتراست به واسطه ی نقش بر جسته ای که در انتقال معانی و مفاهیم در زندگی ، طبیعت و آثار هنری دارد ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. انسان بطور طبیعی بسیاری از مفاهیم را از طریق مقایسه ی میان معانی و شکل های آنها درک می کند.

بهره گرفتن از کنتراست در آثار هنری باعث برجسته تر شدن معنی ، گویاتر کردن حالت ، قوی تر نشان دادن احساس و در نتیجه انتقال مفاهیم و پیام ها به شکلی موثرتر و عمیق تر می شود. در حالی که عدم کنتراست باعث یکنواختی ، ملال و ناپایداری در تأثیر گذاشتن خواهد شد.

در هنر تجسمی تباین یا همان کنتراست بیانگر کیفیتی حسی ناشی از عملکرد متقابل دو یا چند خصوصیت متضاد عناصر بصری است. در هنر ایران تباین رنگ ها و زاویه های مختلف دید عوامل اصلی برای ایجاد فضای خاص نقاشی ایرانی است.

حرکت و ریتم :

حرکت به معنای تغییر و جابجایی در مکان و در زمان است. اما این معنا بیشتر به حرکت مکانیکی اتلاق می شود. در حالی که حرکت معنایی عمومی تر نیز دارد که با سرشت حیات و زندگی در ارتباط است. با این توصیف همه ی موجودات از حرکت به معنای رشد و تغییر برخوردارند. همچنان که قوای ذهنی و فکری انسان نیز از حرکت برخوردار است. بنابراین حرکت به عنوان یکی از مظاهر حیات در هنر نیز کاربرد های خود را دارد.

ریتم ( ضرب – آهنگ ) :

ریتم یا ضرب – آهنگ واژه ای است که معمولا در موسیقی به کار می رود اما در هنرهای تجسمی نیز مرسوم است. در هنر تجسمی ریتم معنایی تصویری دارد و عبارت است از تغییر و حرکت عناصر بصری در فضای تجسمی. به عبارت دیگر تکرار منظم و متوالی یک عنصر تصویری ضرب – آهنگ بصری را بوجود می آورد. انتقال احساس حرکت نیز توسط ریتم بصری صورت می گیرد. در طبیعت و در زندگی ریتم نقش موثری دارد و بر همین اساس نیز در آثار هنری ریتم دیده می شود. توالی شب و روز و فصول از وجوه بارز ریتم در طبیعت به شمار می آید. همان طور که در وجود انسان ریتم حیات با نبض و صدای تپش قلب همراه است. در عین حال رابطه ی منظم و پوینده ی انسان با طبیعت و با اثر هنری نیز دارای نوعی ریتم است.

انواع ریتم :

به طور کلی چهار دسته ضرب – آهنگ بصری را می توان نام برد :

1- تکرار یکنواخت : در این نوع ضرب – آهنگ یک تصویر به طور یکنواخت و به صورت متوالی تکرار می شود. ریتم تکرار یکنواخت باعث نوعی حرکت و عکس العمل خود به خودی شده و توجه مخاطب را به دنبال خود هدایت می کند.

2- تکرار متناوب : در این ضرب – آهنگ یک عنصر بصری تکرا می شود اما تکرار آن با تغییرات متناوبی متن.ع خواهد شد و هر بار عکس العمل مخاطب توجه او را با یک حرکت یا تصویر میانی تحت تاثیر قرار می دهد. به طوری که در مختطب همواره نوعی انتظار برای پیگیری تکرار و ادامه ی ریتم بوجود خواهد آمد.

3- تکرار تکاملی : در این نوع ضرب – آهنگ یک تصویر و یا یک عنصر بصری از یک مرتبه و حالت خاص شروع می شود و به تدریج با تغییراتی به وضعیت و یا حالتی تازه تر می رسد. به طوری که نوعی رشد و تکامل را در طول مسیر تغییرات خود به دنبال خواهد داشت. در طبیعت نمونه های بسیاری از ریتم تکاملی وجود دارد. حرکت و تغییر شکل ماه از هلال باریک تا قرص کامل را می توان یک نمونه از اینن نوع ضرب – آهنگ در طبیعت مثال زد.

4- تکرار موجی : این نوع ضرب – آهنگ که عمدتا با استفاده از حرکت منحنی سطوح و خطوط بوجود می آید و از نوعی تناوب هم برخوردار است نمونه ی کاملی از ضرب _ آهنگ تجسمی است که در فضای معماری ، حجمی و تصویری وجود دارد و به شکل مانوسی با زندگی انسان پیوند خورده است. حرکت موجی آب دریا و بام های گنبدی شکل نمونه های خوبی از این نوع ضرب آهنگ هستند.

[ ۱۳٩۱/۱/۱۳ ] [ ٢:٠۳ ‎ب.ظ ] [ گروه گرافیک ] [ نظرات (4) ]
.: Weblog Themes By Iran Skin :.

درباره وبلاگ