قانون کپی رایت چیست؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است ابتدا کمی در مورد تاریخچه و متن قانون کپی رایت اطلاعاتی داشته باشیم. مطالب زیر که اطلاعاتی کلی را درباره قانون کپی رایت (حق تکثیر) در اختیار شما قرار می‌دهد، بر گرفته از پیمان برن (Berne Convention) برای حمایت از دارایی ادبی و هنری است و در آن به قوانین هیچ کشور خاصی اشاره نشده است. کنوانسیون برن در سال 1886 در شهر برن، بین کشورهای پادشاهی، منعقد شد. قبل از آن حقوق قانونی یک اثر متعلق به نویسنده آن بود اما نویسنده در خارج ازمملکت مورد نظر، فاقد حقوق قانونی بود و مثلا در فرانسه، کتاب یک نویسنده انگلیسی بدون اجازه او چاپ می‌شد و نویسنده حق اعتراض نداشت. پیمان برن داشتن حق قانونی بر مالکیت یک اثر را در تمام کشورها قابل اجرا دانست.
پیمان برن تاکنون بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته و از سال 1967 مدیریت آن بر عهده سازمان جهانی حمایت از حقوق مایملک معنویWord Intellectual Property Organization یا WIPO قرار گرفته است.


اما ببینیم قانون کپی رایت چه می‌گوید؟

کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده و چاپ نشده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی که دارای ماهیتی قابل درک باشند – یعنی دیده، شنیده یا لمس شوند، شامل این حمایت خواهند بود. اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، ترانه، یک حرکت جدید در رقص و...،شامل قانون کپی رایت می‌شود. قانون کپی رایت به خالق اثر اجازه می‌دهد تا از حقوق انحصاری تکثیر، اقتباس در شیوه بیان نو (مانند به فیلم تبدیل کردن یک رمان)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری به این معنا است که تنها خالق اثر، نه کسی که به نحوی به اثر دسترسی دارد، می‌تواند از این حقوق استفاده کند.

مواردی که در قانون کپی رایت آمریکا ذکر گردیده و شامل حق کپی برداری می‌باشد:
(1) کارهای ادبیاتی
(2) کارهای موزیکال (موسیقی)، به همراه لغات ضمیمه.
(3) کارهای نمایشی (نمایشنامه)، به همراه موسیقی متن.
(4) نمایش بدون صدا (پانتومیم) و طرح رقص (نوع رقصیدن).
(5) کارهای مصور، گرافیکی و تندیس.
(6) تصاویر متحرک (انیمیشن) و کارهای سمعی- بصری.
(7) صداهای ضبط شده.
( کارهای معماری.
می بینیم که در هیچ کدام از این موارد صحبتی از حق کپی برداری برای تصاویر ذکر نشده است.


قانون کپی رایت از چه زمانی آغاز می‌شود و چه شرایطی دارد؟

قانون کپی رایت از زمانی که اثری در شکلی ملموس بوجود بیاید، شامل آن اثر می‌شود. برای مثال، یک ترانه سرای ساکن آمریکا، اشعار خود را نوشته، نام خود را امضا کرده و با گذاشتن نشانه Copyright ©در کنار آن تاکید می‌کند که نویسنده اشعار است. سپس نوشته هایش را در پاکتی گذاشته و به آدرس خودش پست می‌کند و این پاکت را دربسته نگه می‌دارد. درواقع شاهد او تاریخ مهر پست بر پاکت است. حالا او با در دست داشتن این نامه، اثر خود را در دفتر کپی رایت آمریکا به ثبت می‌رساند تا از هرگونه سوء استفاده حمایت شود. حتی اگر شخصی قبل از ثبت رسمی اثر از آن استفاده کند، او با در دست داشتن پاکت می‌تواند مالکیت خود را به اثبات برساند.
اما در مورد شمول تصاویر افراد در این قانون باید گفت که همانطور که از متن قانون پیداست هیچ جا سخنی از تصاویر افراد به میان نیامده است. در واقع می‌توان گفت که کپی رایت به اثر تعلق می‌گیرد، نه به تصویر.
در جستجوی صفحات وب به نمونه های زیادی بر می‌خوریم که یک عکاس، عکسی از یک شخصیت علمی، سیاسی، ورزشی و... گرفته است و یا نویسنده ای نامی از یک فرد به میان آورده است و در کنار آن علامت © را به عنوان شمول این اثر از قانون کپی رایت درج کرده است. آیا فردی که از وی عکس گرفته اند می‌تواند اعتراض کند که چرا عکس او را گرفته اند و یا چرا نامی از وی در یک اثر هنری به میان آمده است؟
در مورد اجازه نامه ای که شرکت QI مدعی آن است باید بگویم که این اجازه برای آن است که شرکت QI از آن تصویر استفاده تبلیغاتی کرده و شرکت QI تنها به دلیل جنبه اخلاقی(که البته بعد از این اجازه گرفتن ها استفاده غیر اخلاقی کرده است و از این اجازه نامه ها به عنوان حق کپی رایت یاد می‌کند) و نه جنبه حقوقی این اجازه نامه ها را دریافت می‌کند. البته این اجازه نامه ها هم تا موقعی برقرار است که سوء استفاده از آن نشود و بار حقوقی متضمن صاحب تصویر نگردد.


گاهی اوقات در یک ثبت کپی رایت به چند تاریخ برمی خوریم برای مثال:
"© Copyright 1998, 1999 John Smith"
از آنجایی که یک خالق اثر در طول زمان کار خود را تصحیح، تکمیل یا دوباره نویسی میکند، تمام تاریخهای ثبت شده زمان خلق اثر را در دوره های مختلف مشخص میکنند و نشان دهنده زمان پایان گرفتن کپی رایت نیستند.
تاریخ انقضای کپی رایت، بر اساس پیمان برن، حداقل شامل طول حیات خالق آن و 50 سال پس از مرگ او است. این مقدار زمان شامل تمام کشورهای عضو در پیمان برن میشود و هر کشور میتواند زمان بیشتری برای قابل اجرا بودن کپی رایت قائل شود اما این زمان نمیتواند از مقدار تعیین شده در پیمان کمتر باشد. گاهی اوقات در طی یک وصیت رسمی حقوق یک اثر به بازماندگان صاحب آن تعلق میگیرد که البته باید به تایید رسمی رسیده باشد.


کپی رایت در اینترنت

بر خلاف یک طرز فکر عمومی که همه می‌پندارند اینترنت یک فضای عمومی است پس برداشت مطالب آن آزاد است , آنچه در اینترنت می‌بینیم تنها در صورتی قابل کپی کردن می‌باشد که یا تاریخ کپی رایت گذشته باشد و یا صاحب وب‌گاه حقوق خود را لغو و یا واگذار کرده باشد.


تغییر کلی در نوشته، متن، تصاویر و... شخص دیگر و تبدیل آن به یک نسخه جدید

اگر با اجازه صاحب اثر، در متن، تصویر، کد و موارد مشابه آن تغییر کلی ایجاد کنید و این تغییرات موافق با شرایط صاحب اثر باشد، شما صاحب اثر جدید هستید درغیر این صورت به دزدی ادبی/هنری محکوم خواهید شد


ترجمه یک متن از اینترنت شامل قانون کپی رایت میشود؟

مطابق با پیمان برن " نویسندگان متون ادبی و هنری که توسط این پیمان مورد حمایت قرار دارند، دارای حق اختصاصی ترجمه یا اعطای حق ترجمه اثر خود را به دیگری هستند." این جمله به این معنا است که برای ترجمه یک متن (ادبی، هنری، علمی)، شما به اجازه صاحب آن نیاز دارید و با وجود اینکه حقوق مربوط به ترجمه اثر را به دست خواهید آورد اما باید نام نویسنده را در ترجمه ذکر نمایید.
استفاده منصفانه یاFair Useبه بخشی از قانون کپی رایت است که در آن اجازه استفاده از تمام یا بخشی از یک مطلب برای "تضمین شاعرانه"، "خبر رسانی"، تحقیق و تحصیل" ، بدون اجازه نویسنده مجاز اعلام شده است. اگر این استفاده در مواردی به غیر از اینها باشد غیر قانونی است. برای مثال استفاده از عکس مجله National Geographic دروب سایت شخصیتان،برای توصیف سفرتان به آفریقا،غیرقانونی قانونی است.
اما اگر همان عکس را برای یک مقاله تحقیقی درباره عکاسی با ذکر منبع، در سایت خود بگذارید مشکلی پیش نخواهد آمد. توجه کنید که استفاده از منابع اطلاعاتی وب سایتها، بدون ذکر منبع، به هر دلیلی غیر قابل قبول خواهد بود.


کپی رایت بین المللی

هیچ قانون جهانی کپی رایتی وجود ندارد که از اثر شما در تمام جهان محافظت کند. البته کشورهای عضو پیمان برن و معاهده کپی رایت جهانی، این امکان را برای شما به وجود آورده اند تا از آثار خود در کشورهایی غیر از وطن خود، حمایت نمایید. بنابر این قرارداد، آثار زیر مورد حمایت قرار میگیرند
الف- آثار چاپ شده و چاپ نشده یک نویسنده که از اهالی یا ساکنین یکی از کشورهای تحت قرارداد باشد.
ب - آثاری که با اجازه نویسنده اش که از اهالی یا ساکنان کشورهای تحت قرارداد نباشد، در یکی از کشورهای هم پیمان ، چاپ شده باشد.
در این صورت اثری که چاپ شده باشد، اگر به طور همزمان یا در فاصله 30 روز پس از اولین انتشارش در دو یا چند کشور تحت قرارداد به چاپ برسد، شامل حقوق کپی رایت پیمان برن و کپی رایت جهانی میشود و در تمام کشورهای این پیمان، تحت حمایت قرار میگیرد.


قانون کپی رایت در ایران

سابقه تاریخی قانون کپی رایت در ایران مربوط است به قانون ثبت علائم تجاری بود که در سال 1304 تصویب شد و در سال 1310 قانون مجازات عمومی حدود 4 ماده ترجمان قانون مجازات فرانسه را در حقوق مجازات صورت گرفت و هر کس به طور غیر قانونی از این علائم استفاده می کرد مجازات می شد و در سال 1348 قانون حمایت مولفین و مصنفین تصویب شد که این قانون محور و مادر محسوب می شود.
بالاخره در سال ،۱۳۷۱ علي لاريجاني وزير ارشاد وقت خواستار تعيين تكليف در اين زمينه شد و آيت ا... يزدي رئيس قوه قضاييه وقت در پاسخ گفت:« حق مؤلف... شرعي و با توجه به قانون حمايت مولفان... و قانون ترجمه و تكثير كتب و نشريات و آثار صوتي داراي مباني قانوني است كه مؤلف مي تواند براي خود محفوظ نگه دارد و يا براساس آن قرارداد قانوني به هركس كه مايل باشد واگذار كند و در اين قرارداد شرايط مورد نظر خود را منظور دارد كه تخلف از آن تصرف در حق غيرشناخته شده و قابل تعقيب كيفري است. در زمان اختلاف آراء بايد به نظر ولي امر مسلمين توجه نمود كه نظر آيت ا... خامنه اي هم بر مشروع بودن اين حق مي باشد.»

آقای دکتر محسن کفاشی عضو هیئت مدیره ناشران انجمن فرهنگی در برنامه نگاه روز درباره قانون کپی رایت و تعریف این قانون گفت: حقوق مالکیت فکری مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینش های فکری بشر را تعیین می کند که این در فرهنگ در کشور ما به عنوان مالکیت معنوی چندان برگردان مناسبی نیست چرا که در مقابل مسائل مادی است در واقع استفاده از لفظ مالکیت تفکری به نظر مناسب تر است.
وی در ادامه افزود: در سال 79 مولفین پدید آوران یارانه ای تصویب شد و در سال 84 لایحه جدیدی دراین رابطه تدوین و مورد بررسی قرار گرفت ولی تصویب نشد. عضو هیئت مدیره ناشران انجمن فرهنگی متذکر شد تثبیت حقوق مردم در حوزه مالکیت های فکری می تواند باعث تقویت امنیت اقتصادی می شود. و مشکل عمده در این زمینه این است که آیا مالکیت فکری باید شناخته بشود یا نشود ؟ زیرا در اصل موضوع مشکلات زیادی بر سر راه است تا جایی که برخی معتقدند هیچ ایرادی ندارد که اگر دانشجویی به بخشی از کتابی نیاز دارد آن بخش را کپی کند.
گفتنی است با توجه به مسائل و مشکلاتی که در مسیر این قانون وجود دارد باید تبلیغ درباره این قانون صورت گیرد یعنی در زمینه فرهنگ سازی این قانون تلاش شود.
محسن اسماعیلی در حاشیه بازدید از انتشارات سروش در بیست و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب با بیان این مطلب افزود: قانون کپی رایت طی مطالعات صورت گرفته در وزارت ارشاد به صورت پیش نویس آماده شده و چنانچه با یک بازنگری فوری به صورت لایحه به مجلس تقدیم شود و با توجه به عزم مجلس پیش‌بینی می‌شود قانون کپی رایت به زودی به تصویب برسد
به گفته وی با توجه به مشکلاتی که در حوزه نشر و چاپ کتاب وجود دارد با تصویب فوری قانون کپی رایت تمامی این مشکلات رفع خواهد شد.

منبع مطلب ارسالی را ذکر نمایید.