حقوق فرهنگي در اسلام

باتوجه به آنچه گفته شد، به راحتي مي توان اهميت حقوق فرهنگي در اسلام را دريافت. به دليل جايگاه ويژه فرهنگ در منظومه تعاليم اسلام - که ظاهراً کسي منکر آن نيست - حقوق فرهنگي نيز از اهميت خاصي برخوردار است. به تعبيرامام خميني (ره) اساس خوشبختي و بدبختي همه جوامع در فرهنگ آنها است و «بي شک والاترين و بالاترين عنصري که در موجوديت هر جامعه دخالت اساسي دارد فرهنگ آن جامعه است. اساساً فرهنگ هر جامعه هويت و موجوديت آن جامعه را تشکيل مي دهد.»


ارزش و اهميت فرهنگ در تفکر اسلامي تا آنجاست که تعليم و تربيت، آموزش و گسترش فرهنگ از اهداف اصلي بعثت انبياء شمرده شده است؛ اين واقعيتي است که در آيات متعددي از قرآن بر آن تصريح شده و پيامبر مکرم اسلام هم بر آن تاکيد کرده است. ذکر يک نمونه در اين باره بسيار جالب و کافي به نظر مي رسد. پس از جنگ تبوک، پيامبر خدا مُعاذ بن جبل را که از اصحاب و از انصار (اهل مدينه) بود، به يمن فرستاد. هنگامي که او و تعدادي از همراهانش به سوي يمن در حال حرکت بودند، رسول خدا به بدرقه وي آمد و همان طور که مُعاذ سوار بر مرکب، آهسته حرکت مي‌کرد، در کنار او با پاي پياده مي‌رفت و سفارش‌هاي لازم را به او گوشزد مي‌فرمود. معاذ که از اين حالت شرمنده بود، درخواست کرد که او هم پياده شود اما پيامبر نپذيرفت و فرمود: گام‌هايي را که به اين صورت برمي‌دارم، در راه خدا تلقي مي‌کنم. اين سفارش‌هاي مهم را شيعه و سني، هر دو نقل کرده‌اند؛ برخي کوتاه و مختصر و برخي ديگر بلند و مشروح.


بنابر آنچه در کتاب شريف «تحف‌العقول» آمده، اولين توصيه پيامبر تامين و اداي حقوق فرهنگي آن مردم بوده است. حضرتش به او فرمود:
«اي مُعاذ ! کتاب خدا را به آنان آموزش بده و تربيت آنان را بر اساس اخلاق صالح نيکو گردان.»


از نظر قرآن کريم پيامبر آمده بود تا «بارهاي سنگين، و زنجيرهايي را که بر دوش انسان بود، بردارد». إصر و غل همان موانع رشد و تعالي انسان است که گمراهي، جهل، بدعت و خرافه از مصاديق آن است.


در آيه اي ديگر اصولاً هدف از تشکيل حکومت را تامين اين گونه حقوق مي شمارد؛ همان کساني که هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مي‏دارند، و زکات مي‏دهند، و امر به معروف و نهي از منکر مي‏کنند، و پايان همه کارها از آن خداست.


فلسفه جهاد در اسلام نيز همين است و حتي کساني چون شهيد مطهري جهاد ابتدايي را به عنوان دفاع از حقوق فرهنگي انسان ها توجيه و تحليل کرده اند؛ همان گونه که تشريع احکامي مانند وجوب امر به معروف و نهي از منکر، حجاب، اجراي حدود و تعزيرات، حرمت اشاعه فحشاء و ممانعت از ترويج کتب و نشريات گمراه کننده و دهها حکم مانند آن در همين راستا قابل ارزيابي است.


حقوق فرهنگي در قانون اساسي:

قانون اساسي کشور ما بر مبناي اسلام تدوين شده و به همين جهت فرهنگ و حقوق فرهنگي در آن جايگاه ويژه اي دارد. طبق مقدمه اين قانون اصولاً حکومت از ديدگاه اسلام، تبلور آرمان سياسي ملتي هم کيش و هم فکر است که به خود سازمان مي‌دهد تا در روند تحول فکري و عقيدتي راه خود را به سوي هدف نهايي (حرکت به سوي الله) بگشايد. از اين رو قانون اساسي هدف از حکومت را رشد دادن انسان در حرکت به سوي نظام الهي (والي‌الله المصير) مي داند تا زمينه بروز و شکوفايي استعدادها ي انساني فراهم آيد.


در همين مقدمه، حتي اقتصاد نيز در راستاي تامين حقوق فرهنگي شهروندان تعريف شده به گونه اي که در تحکيم بنيادهاي اقتصادي، اصل، رفع نيازهاي انسان در جريان رشد و تکامل او است؛ نه همچون ديگر نظام‌هاي اقتصادي تمرکز و تکاثر ثروت و سودجويي، چرا که در مکاتب مادي، اقتصاد خود هدف است و بدين جهت در مراحل رشد، اقتصاد عامل تخريب و فساد و تباهي مي‌شود؛ ولي در اسلام اقتصاد وسيله است و از وسيله انتظاري جز کارائي بهتر در راه وصول به هدف نمي‌توان داشت.


اصول متعدد قانون اساسي هم در بردارنده تاکيد بر حقوق فرهنگي است؛ به گونه اي که در اصل20 به صراحت از آن ياد شده است؛ «همه افراد ملت اعم از زن و مرد يکسان در حمايت قانون قرار دارند و از همه حقوق انساني، سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي با رعايت موازين اسلام برخوردارند.»


علاوه بر اين مصداق هاي زير مورد تاکيد واقع شده است: «حق برخورداري از محيط مساعد براي‏ رشد فضايل‏ اخلاقي‏ بر اساس‏ ايمان‏ و تقوي» ‏، «حق برخورداري از ‏سطح‏ بالاي آگاهي‏ هاي‏ عمومي‏ در همه‏ زمينه‏ ها‏ با استفاده‏ صحيح‏ از مطبوعات‏ و رسانه‏ هاي‏ گروهي‏ و وسايل‏ ديگر» ، «حق برخورداري از ‎‎‎‎‎‎آموزش‏ و پرورش‏ و تربيت‏ بدني‏ رايگان» ، «‏حق برخورداري از امکانات و شرايط مناسب جهت تتبع و ابتکار در تمام‏ زمينه‏ هاي‏ علمي‏، فني‏، فرهنگي‏ و اسلامي‏ از طريق‏ بهره مندي از مراکز تحقيق‏ و تشويق‏ محققان‏» ، « حق برخورداري از آزادي هاي‏ سياسي‏ و اجتماعي‏ در حدود قانون‏» ، « حق مشارکت‏ در تعيين‏ سرنوشت‏ سياسي‏، اقتصادي‏، اجتماعي‏ و فرهنگي‏ خويش‏» ، « ‎‎‎‎‎‎حق برخورداري ‏ عادلانه‏ و به دور از تبعيضات‏ ناروا در تمام‏ زمينه‏ هاي‏ مادي‏ و معنوي‏» ، « ‎‎‎‎‎‎حق برخورداري از اقتصادي‏ صحيح‏ و عادلانه‏ بر طبق‏ ضوابط اسلامي‏ جهت‏ بهره مندي از رفاه ،‏ تغذيه، مسکن‏ و کار و بهداشت‏ به منظور رهايي از فشارها و مشکلات ناشي از عدم برخورداري از اين موارد جهت پرداختن به نيازهاي معنوي» ، «حق برخورداري از روحيه استقلال و عزت ملي و اسلامي » ، «حق برخورداري از نشريات‏ و مطبوعات‏ آزاد» و ...

لطفا منبع مطالب ارسالی را ذکر نمایید.