بسمه تعالی
نام تحقیق:
بررسي پيآمدهاي تربيتي اسباببازي كودكان
و تاثير آن در ارتباطات آنان
گردآورندگان:
علی اکبر رضایی
احمد باقری
نعمتی پور
جعفر نجفی
دارآبادی
نام استاد : سرکار خانم برارین
رشته : کارشناسی روابط عمومی واحد 31
پاییز 29
مقدمه:
امام علی )ع(:
فرزندان خود را برای زمان خودشان تربیت کنید.
به فرمایش مولای متقیان باید فرزندان خود را برای زمان خودشان که درآن زندگی می کنند تربیت کنیم . این عمیق اندیشی
وزمانگری حضرت مارابرآن می دارد تا کمی بیشترراجع به این موضوع فکرواندیشه کنیم. این بدان معنی است که باید زمان
زندگی فرزندان خود را بشناسیم وبدانیم روشهای تربیتی امروز وفردای فرزندانمان بیش از هرچیز حتی خوراک وپوشاک برای
این نوگلان ضروری است .
زیرا کودکان ونوجوانان بالاخره با هر شرایطی رشد می کنند ولی مهم این است که درفرآیند رشد کودک،با روان واندیشه آنهاآن
طورکه باید اقدام کرده ایم یا خیر. به یاد بیاورید دوران کودکی نسل خود را، آیا آن چیزهایی که در دوران کودکی ونوجوانی می
خواستیم،بدست می آوردیم ؟ایا توان مالی خانوادهایمان جوابگوی نیازهای دوران کودکی هایمان بود؟
با یک نگاه روانکارانه به راحتی می توان در یافت محدودیت سبب رشد و بلوغ فکری دوران نسل ما بود به سبب اینکه کودکان
و نوجوانان با هر چیزی که داشتند خلاقیت به خرج میدادند و بازی جدیدی می ساختند .بیاد بیاورید با سنگ های شکسته شده
بازی هفت سنگ ،یا کاغذ های باطله روزنامه بادبادک ،چوب های درختان الک دولک و بازیهای بسیار دیگر که هم در ذهن و
هوش ،جسم خود درگیر می کرد . ولی امروزه نوع بازیها و سرگرمی ها ،شاید کودکان و نوجوانان را به لحاظ فکری درگیر کند
ولی به لحاظ جسمی دچار خمودگی،افسردگی تجسمی و بیماریهایی که از ان بازی ها متولد می شوند مانند خشونت ،سوءظن و
سوء تغذیه می کند .این مطالب شاید با فرمایش حضرت علی)ع( که در ابتدا گفتیم مغایرت داشته باشد یعنی اینکه چون امروز
نوع بازیها و سرگرمی ها این گونه است باید بر این اساس و این نوع بازیها و سرگرمی ها کودکانیمان را اموزش دهیم.
این درست است که اقتضای زمان هم این را می طلبد ولی از این موضوع هم نباید غافل شد که نظارت و کنترل وتشویق
کودکانو هدایت انها به سمت بازیهای که در انها سلامت فکری و ذهنی و جسمی دیده شده با مهارت های محبت گونهو در
دسترس قرار دادن این گونه سرگرمی ها باید دراولویت ما قرار گیرد.
در این تحقیق به بررسی پیآمدهای تربیتی اسباببازی کودکان و تاثیر آن در ارتباطات آینده آنان خواهیم
پرداخت ؛
چکیده
از دیرباز بیشتر مردم چنین میپنداشتند که بازی، کاری بیهوده و بیارزش است، ولی امروزه به یقین میدانیم که یکی از
مهمترین نیازهای کودک، بازی با اسباب بازی است. این نیاز در حیطه تقویت و فراگیری همکاریهای اجتماعی، اعتماد به
نفس، هوش، خلاقیت و همچنین از میان بردن عقدههای دوره کودکی و کسب توان در رسیدن به کارآیی بیشتر، نمود بهتری
مییابد. در حقیقت،کودک همزمان با سرگرم شدن به اسباب بازی، ارتباط با محیط پیرامون خود را آغاز میکند.
با همه سودی که در بازی موجود است، از پیآمدهای منفی و زیانبار اسباب بازی و بازیهای رایانهای نیز نباید غفلت کرد. این
وظیفه والدین است که کودکان را در انتخاب بازیهای مناسب و اسباب بازیهای مفید و سازنده یاری کنند. بازیهای رایانهای
و اسباب بازیهای موجود در بازار، برخلاف سرگرمیهای سنتی، ذهن کودکان و نوجوانان را بهاندازهای مشغول میکند که آنان
را از پرداختن به مسائل مهمتر زندگی باز میدارد. افزون بر آن، در بسیاری از این بازیها، مفاهیم ناشایست جنسی و الگوهای
ناسازگار
با فرهنگ اسلامی به شکلی بسیار زیرکانه به کار رفته است که خطری جدی برای فرزندان ما به شمار میرود.
پس از ذکر کلیاتی ، دیدگاههای نظری درباره بازی، نقش و کارکردهای بازی و اسباب بازی )ارضای نیازهای روانی، افزایش
سطح عزت نفس و کارکردهای تعاملی، آموزشی، تفریحی، درمانی(، خانواده و اسباب بازی )ضرورت تهیه اسباب بازی برای
کودکان، تهیه اسباب بازی برای فرزندان، ویژگیهای کلی و اصولی یک اسباب بازی خوب، رعایت نکات ایمنی و بهداشتی
اسباب بازی، نگاهی به وضعیت اسباببازی در ایران و بررسی پیآمدهای تربیتی آن با تأکید بر آثار منفی آن، تنگناها و
مشکلات تولید اسباب بازی در ایران و پیشنهاد نکاتی برای تولیدکنندگان و عرضه کنندگان اسباب بازی( بیان شده است.
فصل اول: اهمیت بازی از دیدگاه روانشناسی
برای کسب لذت، تمدّد اعصاب، آرامش جسم » بازی « از گذشتههای بسیار دور تاکنون، پدیدهای روانی، اجتماعی و زیستی به نام
و روان و گذران اوقات فراغت در زندگی انسانها، به ویژه کودکان و نوجوانان، وجود داشته و بخش جداییناپذیر زندگی آنان
بوده است.
به باور روانشناسان و جامعهشناسان، بازی و اسباببازی که عمیقا با زندگی کودکان و نوجوانان پیوند خورده است، در روحیه و
تکوین شخصیت آنان، اثر عمیقی به جای میگذارد.
کودکان و نوجوانان به وسیله بازی و اسباببازی، نقشهای اجتماعی را میآموزند؛ با الگوها و هنجارهای جامعه خویش آشنا
میشوند؛ ارزشهای آن را درونی میکنند و در راستای اجتماعی شدن گام بر میدارند.
بر پایه تجربه و پژوهشهای روانشناسانی هم چون: گزل، پیاژه، اریکسون و والون، کودک آنچه را که در فرایند بازی یاد
میگیرد، به وجود خود میافزاید و این نوع آموزش در رشد شناختی و عاطفی او مؤثر است.
پدیده بازی بر پایه علل، زمینهها و شرایط، در زمانها و مکانهای گوناگون، از نظر ساختار، درونمایه و کارکرد، شکلهای
گوناگونی به خود گرفته است. از نیمه دوم قرن بیستم، همراه با پیشرفت صنایع الکترونیکی، بازیها و اسباببازی جدید و نسبتا
جذّاب به وجود آمدند و مورد استقبال کودکان و نوجوانان در سراسر دنیا، از جمله ایران قرار گرفتند.
گستردگی و گوناگونی روزافزون برنامهها و بازیهای رایانهای با تبلیغات وسیع و با القای مفهوم خشونت، سکس و موسیقی، به
طور چشمگیری در حوزه شناختی کودکان قرار گرفته است که میتواند بر اخلاق و رفتار آنان اثر بگذارد؛ خصوصا آنکه بیشتر
اسباببازیای که در بازار عرضه میشود، ساخت کشورهای خارجی است و در داخل نیز اسباببازی معمولاً با الگوهای اروپایی
تولید میشود.
پرسشی که در اینجا مطرح میشود، آن است که در جامعهای که زیرساختهای فرهنگی آن را باورهای مذهبی تشکیل میدهد
و دختران و پسران )زنان و مردان آینده( باید با عفاف وارد جامعه شوند، وجود عروسکهای عریان و اسباببازی ساخت
کشورهای خارجی، چه نوع الگوی فرهنگی را القا میکند؟!
تعریف بازی
با توجه به جنبههای وسیع نهفته در بازی، مفهوم و تعریف سادهای از این موضوع که پذیرش همگانی داشته باشد، در اختیار
نداریم. در حقیقت، تلاشها برای تعریف بازی، به پراکندگی تعریفها انجامیده و بر پیچیدگی موضوع افزوده است.
بازی، کاری « 1 یا .» بازی، هر کاری است که مایه سرگرمی باشد « : سادهترین تعریفهایی که از بازی ارائه شده، عبارت است از
2.» است که به قصد لذت و تفریح انجام شود و فایدهای در بر نداشته باشد
1. سیدمصطفى حسینى دشتى، معارف و معاریف، ج 3، ص . 22
. 2. حسین راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، ص 141
اهمیت بازی در دوران اولیه کودکی
بازی، یکی از عوامل مهمی است که بر روحیه و شخصیت کودک اثر میگذارد و بخش جداییناپذیر زندگی اوست. روانشناسان
و جامعهشناسان بر این باورند که بازی در سالهای اولیه بسیار حیاتی است و به جز پدید آوردن شادی، برای رشد جسمی و روان
شناختی کودک اهمیت ویژهای دارد. به وسیله بازی، کودک راههای برخورد و تعامل با محیط پیرامون خود را فرا میگیرد و
در کودک فراهم میکند و » خلاقیت « 1 و » ابراز خود « مهارتهای اجتماعی و زبانی را کسب میکند. بازی، فرصتهایی را برای
نیز راهی برای تخلیه هیجانها و انرژی اضافی است. کودک از طریق بازی با فرهنگ جامعه خویش آشنا میشود؛ هنجارها و
ارزشهای اجتماعی را درونی میکند و در نهایت، نقشهای اجتماعی را میپذیرد.
امروزه اهمیت بازی در دوران کودکی با پژوهشهای گستردهای به طور کامل تأیید شده است. اگر کودک را به ماهی تشبیه
کنیم، بازی، همانند آب زلالی است که کودک در آن شناور میباشد. پس بازی برای کودک، همان زندگی است. ازاینرو، باید
شور زندگی را در میان کودکان جستوجو کرد و کودکان را نیز باید همواره در حال بازی نگریست چنانچه کودکی را از بازی
محروم کنند، کودکی کودک، موجودیت و سلامت و آیندهاش را از او ستاندهاند. دنیای بدون بازی، از نظر کودک زندانی بیش
نیست.
.1 1 Self Expression .
کارکردهای آموزشی بازی و اسباببازی
بازی، مؤثرترین و اصلیترین راه یادگیری برای کودکان است. ازاینرو، میتوان با برنامهریزی هدفمند از بازی برای آموزش
موضوعهای علمی، مهارتهای اجتماعی، اصول اخلاقی، رفتاری و ارزشها و باورهای اجتماعی سود جست.
دکرولی، فروبل و مونته سوری بر کارکردهای بازی و اسباببازی، بیش از دیگر ابعاد آن تأکید کردهاند و پیاژه از روشهای
آموزشی جاری انتقاد کرده و معتقد است که باید بازی را روش و وسیلهای برای آموزش دانست و از آن استفاده کرد. او در کتاب
بیان میکند که در آموزش و پرورش امروز سه مسئله اصلی وجود دارد: » روانشناسی کودک « و » دانش آموزش و پرورش «
1. چه هدفهایی در آموزش کودکان دنبال میشود؟
2. چه مطالبی تدریس میشود؟
3. چه روشهایی استفاده میشود؟
کنفرانس بینالمللی آموزش « پیاژه همچنین تأکید دارد که به کودکان باید فرصت بسیاری برای بازی داده شود. توصیه او به
1در اوایل سال 1131 این بود که برای کودکان وسایل مختلف بازی جهت آموزش فراهم شود. » عمومی
.1 1 International Conferance Onpublic Education .
ضرورت آموزش بازی به کودکان
با توجه به کارکردهای مختلف بازی و اسباببازی، بهویژه نقش بازی در آموزش، این ضرورت احساس میشود که به کودکان،
بازی آموزش داده شود. هنگامی که راه صحیح یا جدید استفاده از وسیلهای را به کودک میآموزیم، موضوع و مسیر داستانی را
به کودک پیشنهاد میکنیم که با این عمل ممکن است تمام چیزهایی را که کودک برای شروع بازی نیاز دارد، به او داده باشیم
و زمینه رشد و خلاقیت او را فراهم کرده باشیم.
نقش بازی و اسباببازی در رشد اجتماعی کودک
رشد اجتماعی کودک، در حقیقت، از مشارکت گرم و صمیمی او با همبازیها و دنیای خیالی و شیرین کودکانهاش که عروسک،
نماد مادر و یک تکه چوب، گوشی تلفنِ اوست و با آن رابطه برقرار میکند، آغاز میشود. کودک، هنگام استفاده از اسباببازی
بسیاری از مفاهیم احساسی، عاطفی و ارزشی و اجتماعی را میفهمد و میآموزد.
بازی، کمک میکند تا کودک بتواند با دسترسی به حقایق و واقعیتهای پیرامونش، با خویشتن و دیگران بهتر سازگار شود.
هرچه کودک، بازی و مشارکت کند، بیشتر در مییابد که در چه سطحی از کارآیی و ارزشمندی است و چه توقع و انتظاری
میتواند از محیط پیرامون خود داشته باشد.
کاپلان درباره نقش بازی بر رشد اجتماعی کودک مینویسد:
بسیاری از تعاملات میانفردی کودکان پیش دبستانی در چهارچوب بازی روی میدهند و روابط کودکان با والدین، خواهر و
برادرها و همسالانشان در مقطع پیش دبستانی به شدت متحول میشود. 1
. 1. روانشناسى رشد، ص 551
بازی و آموزش احکام و معارف دینی
یکی از وظایف مهم والدین، تربیت مذهبی کودکان و نوجوانان است. امامسجاد علیهالسلام در تبیین این وظیفه مهم، خطاب به
والدین فرمود:
حق فرزندت بر تو این است که بدانی وجود او از توست و نیک و بدیهای او در این دنیا وابسته به توست و بدانی که در
حکومت پدری و سرپرستی او مؤاخذ و مسئولی، موظفی فرزندت را به آداب و اخلاق پسندیده پرورش دهی، او را به خداوند
بزرگ راهنمایی کنی و در اطاعت و بندگی پروردگار یاریاش نمایی، به رفتار خود در تربیت فرزندت توجه کنی، پدری باشی که
به مسئولیت خویش آگاه است و میداند اگر به فرزند خود نیکی کند، در پیشگاه خداوند اجر و پاداش دارد و اگر درباره او بدی
کند، سزاوار مجازات و کیفر خواهد بود. 1
ازاینرو، لازم است پدران و مادران و نیز معلمان که همان نقش والدین را در برابر شاگردان خود دارند، به مسئولیت شرعی
خویش آگاه باشند و در پرورش ایمان و اخلاق فرزندان، کمال جدیّت و کوشش را به کار برند. با وجود این، برخی از والدین هیچ
توجهی به تربیت مذهبی فرزندان ندارند و بعضی دیگر که تربیت مذهبی و اخلاقی کودکان و نوجوانان را مهم میدانند، متأسفانه
روش مناسب آن را به کار نمیبرند. بلکه مفاهیم دینی و اخلاقی را با همان روشها و الفاظی که بزرگسالان میآموزند، آموزش
میدهند.
یکی از مباحثی که والدین و مربیان باید به طور گسترده با آن آشنا شوند، رشد و تکامل تفکر دینی کودکان و چگونگی استنباط
آنها از موضوعهای دینی است. بیگمان، شالوده تفکر دینی کودکان را میتوان در همین احساس کودکانه و برداشتهای به
برای کودکانِ کمتر از شش سال » خداوند، همه جا حاضر است « ظاهر سطحی جستوجو کرد. برای نمونه، درک این مطلب که
احتمالاً تا حدود هفت، هشت سالگی ادامه دارد. 2 جهانِ » ساخته پنداری « به همراه » جاندار پنداری « مشکل است، زیرا نگرش
کودک، جهانِ محسوسات و مشهودات است و عمل عمده این دوره را بازی تشکیل میدهد. بنابراین، اگر خواسته باشیم مفاهیم
را به کودکان آموزش دهیم، باید این مفاهیم را بر اساس » کیفر و پاداش اعمال « و » قیامت « ،» مرگ « ،» خدا « : انتزاعی مانند
ویژگیهای محسوس توصیف کنیم و آنها را در قالب بازیها و داستانهای کودکانه به کودکان بیاموزیم.
بسیاری از کودکان، به ویژه در خانوادههای مذهبی با حرکات ظاهری نماز و مقدمات آن آشنا میشوند و چه بسا برخی از آنان از
روی تقلید، اعمال و حرکات نماز را همانند پدر یا مادر به جا میآورند و ذکرهای آن را زیر لب زمزمه میکنند. البته این عمل از
نظر آنان، یک بازی کودکانه است و از آن همان لذتی را میبرند که از بازی با اسباببازیشان، پس باید اینگونه رفتارهای
کودکان را تقویت کرد و دیگر مفاهیم و موضوعهای دینی را نیز در قالب بازی، به ویژه بازیهای نمایشی به کودکان آموخت.
رونالد گلدمن 3 در دهه 1191 پژوهشهای گستردهای را دربارهرشد و تکامل تفکر دینی کودکان آغاز کرد و حاصل آن را در دو
به چاپ رساند. محرک اصلی وی در این پژوهشها، نگرانی » آمادگی برای دین « و » تفکر دینی از کودکی تا بلوغ « کتاب
جاندار پنداری در رشد « دیرپایی بود که در مورد آثار و میزان موفقیت آموزش دینی وجود داشت. پیاژه پیش از آن ) 1131 ( مسئله
1114 ( دورههای رشد مذهبی در کودکان را از همتفکیک کرد. نکته مشترکی که اینان ( کودکان را مطرح کرد. هارمز 4 » دینی
بیان کردهاند، این است که مفاهیم دینی را میتوان از طریق نقاشی، موسیقی و سرود و بازیهای نمایشی به کودکان آموخت.
هر چند که مفاهیم اسلامی و ویژگیهای جامعه ما از دیگر ادیان و جوامع متفاوت است و نمیتوان تمامی پژوهشهای انجام
شده در زمینه بازیهای نمایشی با محتوای مذهبی را کافی دانست، اما بسیاری از این نتایج میتواند در راستای آموزش دینی
کودکان ما نیز کاربرد داشته باشد.
1. رضىالدین طبرسى، مکارم اخلاق، ص 253 . 254
2. محمود منصور، روانشناسى ژنتیک تحول روانى از کودکى تا پیرى، ص 113 . 113
.1 3 Goldman, Ronald .
.1 4 Harms, E .
بازی و رشد عاطفی کودک
بازی، بهترین وسیله برای رشد و شکوفایی احساسات کودک و بهترین راه برای پرورش هیجانها و عواطف اوست. در حین
بازی است که او چگونگی بروز عواطف، کنترل و ارضای مناسب آن را یاد میگیرد. هرچند کودک بین واقعیت و بازی فرق قائل
است؛ ولی در عین حال صداقت کودکانه را در بازی ظاهر میسازد. احساسها، تشویشها و اضطرابهای کودک در ضمن بازی
حقیقی هستند. 1
کودکانی که فرصت بازیهای گروهی را دارند، احساس همدلانه بیشتری از خود نشان میدهند. در یک بررسی، پژوهشگران
کودکانِ پیش دبستانی را مشاهده کردند که زمینههای مناسب برای بازی و ابراز احساس همدلانه را نداشتند. این کودکان در
مقایسه با کودکانی که محیط مناسب و امکانات مطلوب برای بازی کردن داشتهاند، رشد عاطفی کمتری نشان دادند.
. 1. فخرالسادات قریشىراد، اولین کتاب کودک در بازى درمانى، ص 11
کارکردهای تفریحی بازی و اسباببازی
همه کارشناسان، کارکرد تفریحی بازی و اسباببازی را پذیرفتهاند و معتقدند که نیاز به تفریح با بازیهای مفید باید ارضا شود.
امروز، زندگی ماشینی برای بیشتر مردم خسته کننده شده است، زیرا فاقد فعالیت بدنی است. درحالیکه در زمانی نه چندان دور،
انسان برای کار و ادامه زندگی خود نیازمند حرکت و تلاش جسمانی بود. هم اکنون، حتی برای بسیاری از کشاورزان و کارگران
نیز فعالیت بدنی، فقط فشار دادن دکمهها، عوض کردن دندهها و هدایت ماشینهاست. امروز، بیشتر حرکتهای جسمانی در
نشستن و برخاستن و یا جا به جایی قلم و کاغذ خلاصه شده است. فقدانِ حرکت از یک سو و یکنواختی ازسوی دیگر، با
فشارهای عصبی محیط کار دستبهدست هم داده و ضرورت فعّال بودن، به ویژه تفریح و فعالیت بدنی در اوقات فراغت را به
اصلی اجتنابناپذیر تبدیل کرده است.
بازی برای بزرگ سالان، عاملی مؤثر در استفاده ثمربخش از اوقات فراغت و رفع خستگی و کسالت است، ولی برای کودکان،
لذتبخشترین برنامهای است که میتواند اوقات فراغت و تفریح آنان را مفید و نتیجهبخش کند. پس اگر اوقات فراغت کودکان
با برنامهای صحیح و مفید پر نشود، بیهوده تلف خواهد شد. ازاینرو، مربیان سفارش کردهاند که باید از بازی و اسباببازی برای
استفاده مطلوب از اوقات فراغت کودکان استفاده کرد.
نقش بازی و اسباببازی در بهداشت روانی کودک
با توجه به محبوبیت و ارزش بازی و اسباببازی برای کودک، نقش آن در بهداشت روانی او بسیار مهم است. برای کودکی که
زمین، خانه، ماشین و بسیاری از چیزهای متعلق به بزرگترها را ندارد، اسباببازی بسیار مهم و ارزشمند است و میتواند بر
سلامت روانی وی بسیار مؤثر باشد.
تحقیقات تجربی نیز نشان داده است که بازی و ورزش، افزون بر اینکه ابزار ارزشمندی برای رشد و سلامتی جسمانی است،
رابطه نزدیکی با سلامتی روانی و به ویژه پیشگیری از بروز ناهنجاریهای روانی دارد.
بازی و استفاده از اسباببازی، اعتماد به نفس کودک را افزایش میدهد؛ از اضطراب میکاهد و عزت نفس و خودپندارنده مثبت
را تقویت میکند.
بازی، سبب اجتماعی شدن، ایجاد استقلال، آموزش مهارتهای ارتباطی، استحکام روابط خانوادگی و سهولت در دوستیابی
میشود.
کودک از طریق بازی با دیگر کودکان و با استفاده از اسباببازیاش، تنهایی خود را به صورت مطلوبی از بین میبرد. افزون
براین، در بازی، انرژی اضافی خود را تخلیه میکند و نیروی تازه میگیرد.
بازی، باعث رشد عناصر و مؤلفههای شخصیت میشود و الگوهای رفتاری، سیستم شناختی و کلیّت عاطفی شخصیت در فرایند
بازی و استفاده از اسباببازی پایهریزی میشود.
بنابراین، بازی و استفاده از اسباببازی با توجه به کارکردهای مختلفی که دارد و مورد علاقه بیش از اندازه کودک است، میتواند
نقش ممتاز و منحصر به فردی در بهداشت روانی او داشته باشد.
کودکی را تصور کنید که اسباببازی مورد علاقهاش را در اختیار دارد و با همبازیهایش ساعتها درد دل میکند. سپس کودک
دیگری را در نظر بگیرید که تنهاست و فرصت و امکانات بازی کردن را ندارد. حال قضاوت کنید! کدام یک از این دو کودک، از
بهداشت روانی بیشتر برخوردارند؟ به طور حتم آن کودکی که زمینه و امکانات بازی دارد و میتواند با خیال راحت با
اسباببازیاش بازی کند، بهداشت روانی بهتری دارد.
جایگاه و وظایف والدین در مورد بازی کودک
دانستیم که بازی، یکی از عواملمهم در سلامت و رشد جسمی، روانی و عاطفی کودک است و نیز به اهمیت و تأثیر بازی بر
شخصیت و رفتار کودک پی بردیم. حال باید بررسی کنیم که والدین چه جایگاه و وظایفی در بازی کودکان دارند.
جایگاه و وظیفه والدین در فراهم کردن زمینه مناسب، هدایت و کنترل بازی و ایجاد انگیزه در کودک برای تمرین مهارتهای
جدید و بازیهای خلاّق و نیز تهیه اسباببازی مفید و مورد علاقه کودک، بسیار مهم و اساسی است. ولی بیشتر اولیا و مربیان،
بازی کودک را نوعی اتلاف وقت به شمار میآورند و میخواهند که کودک هر چه زودتر بازی کردن را رها کنند و به کارهای
مهمتر روی آورد. اینان کودک را بزرگ سالانی میپندارند که فقط از نظر جُثه کوچک است.
برخوردهای متفاوت درباره بازی کودک
اولیا درباره بازی کودک، نظر یکسانی ندارند و به چند دسته زیر تقسیم میشوند:
دسته اول، بازی کودک را نوعی اتلاف وقت و نشانه بیادبی و سرپیچی از دستورهای خود میدانند. ازاینرو، میکوشند کودک را
تا آنجا که ممکن است از بازی محروم کنند و او را ساکت و آرام در گوشهای بنشانند.
دسته دوم، مخالف اصل بازی کودک نیستند و او را در بازی کردن آزاد میگذارند. ولی در بازیهای او دخالتی هم نمیکنند و
میگویند بچه خودش بهتر میداند چگونه و با چه چیزهایی بازی کند.
دسته سوم، برای بازی کودک، هدفی جز سرگرمی قائل نیستند. ازاینرو، بدون توجه به کارکردها و پیآمدهای منفی بازی و
اسباببازی، کودک را در بازی کردن آزاد میگذارند و هر نوع اسباببازی را برای او تهیه میکنند.
دسته چهارم، نه تنها به بازی کودک احتراممیگذارند، بلکه بر بازی او نظارت میکنند و اگر مشکلی پیش آمد، میکوشند آن را
بهگونهای شایسته حل کنند.
ماکارنکو، اشتباههای معمول در تربیت کودک و بیتوجهی والدین به بازی کودکان را یادآوری میکند و مینویسد:
برخی از اولیا نسبت به بازی فرزندانشان علاقه نشان نمیدهند. برخی دیگر، تنها به خرید اسباببازیهای زیاد اکتفا میکنند و
بعضی نیز بیش از اندازه در بازیهای آنها دخالت میکنند و اجازه نمیدهند که کودک، خود مسائل بازی را حل و فصل کند و او
را ناگزیر میسازند که حرف شِنَوی و تقلید کند. در واقع، اولیای کودکاند که بازی میکنند، نه خود او. 1
این نوع برخورد با بازی کودک در واقع نادیده گرفتن یکی از مهمترین نیازهای وی به شمار میرود و از نظر عاطفی و روانی آثار
جبران ناپذیری را در پی دارد.
. 1. نقش بازى در پرورش فکرى کودکان، ص 15
مسئولیت والدین در زمینه بازی کودک از دیدگاه اسلام
از نظر اسلام، مسئولیت پدر و مادر فقط اداره زندگی مادی و تأمین نیازهای جسمانی کودک نیست؛ بلکه پاسخگویی به نیازهای
عاطفی و روانی کودک و توجه به جنبههای تربیتی وی نیز بر عهده والدین است.
مسئولیت والدین در برابر فرزندان آنچنان سنگین است که امام سجاد علیهالسلام از پیشگاه خداوند برای انجام این رسالت
و اِعِنّی علی تربیتهم و تأدیبهم و و بَرّهم؛ 1 بار خدایا مرا در تربیت و تأدیب فرزندانم یاری و مدد « : ارزشمند، طلب یاری کرد
.» بفرما
وَقَضی رَبُّکَ أَ لاّتَعْبُدُوا إِلاّ إِیّاهُ وَبِالْوالِدَیْنِ « : اسلام برای پدر و مادر ارزش بسیاری قائل است؛ بهگونهای که خداوند در قرآن فرمود
2 پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید. بهطور کلی، دیگر سفارشهای اسلام درباره ؛» إِحْساناً
والدین، به سبب همین مسئولیت سنگین و نقش سازنده آنان در تربیت فرزندان است.
اگر والدین به وظایف خویش عمل کنند و در زمینه تربیت و ارضای نیازهای عاطفی و روانی کودکان درست عمل نمایند، از
بسیاری مشکلات اجتماعی پیشگیری میشود که خود، بیشترین سهم را در ساختن جامعه سالم و خلاّق در بر خواهد داشت.
است و در روایات گوناگون از » تربیت « و » تأدیب « جامعترین تعبیری که گستره والدین در برابر فرزندان را نشان میدهد، واژه
ارزشگذاری و تفضل هیچ پدری به « : والدین خواسته شده است که به آن اهمیت دهند. علی علیهالسلام در اینباره فرمود
3 اگر والدین بتوانند از ابتدای کودکی، رابطه خوبی با کودکان برقرار کنند و آنها را .» فرزندش بهتر از آموختن ادب شایسته نیست
تربیت و نیازهای عاطفی و روانی آنها را ارضا کنند، بیگمان در دوران نوجوانی و جوانی نیز ارتباط بهتر و سالمتری خواهند
داشت.
از آنجا که هدف مهم و وظیفه اصلی والدین، تربیت و شکوفاسازی استعدادهای کودکان است، اسلام هر آنچه را که برای
رسیدن به این هدف مفید باشد، پذیرفته است و از والدین میخواهد که زمینه رشد را برای کودکان فراهم کنند. بازی و
اسباببازی نیز از اینگونه است، زیرا اسباببازی خوب و مناسب، به کودک فرصت میدهد تا جنبههای جسمی، روانی، عاطفی،
اجتماعی، اخلاقی و رشد بهنجار شخصیت خود را تربیت و تقویت کند.
بازی از نظر جسمی، سبب همآهنگی عضلات و اعضای بدن میشود. کودکانی که فرصت بازی داشتهاند، چست و چالاک اند و
بهتر از دیگر کودکان برای رویارویی با سختیهای زندگی آماده میشوند و به همین نسبت در برابر مشکلات و ناملایمات، صبور
و پایدار خواهند بود.
قواعد و مقررات بازیها، کودک را با روح قوانین و اصول اخلاقی آشنا میسازد و او را آماده میکند که اصول و مقررات زندگی
اجتماعی را درک کند و مسائل انضباطی و اخلاقی را درست و به موقع به کار ببندد. بسیاری از اصول ارزشمند اخلاقی و
اجتماعی مانند تعاون، همکاری، همدلی، مشارکت و مانند آن را کودکان به هنگام بازی میآموزند. ازاینرو، والدین و مربیان باید
امکانات لازم را برای بازیهای مفید کودکان فراهم کنند و به هیچ رو کودکان را منع نکنند و به این اصل توجه داشته باشند که
هفت سال فرزندت را به بازی « : شغل کودک تا هفت سالگی بازی است. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله خطاب به والدین فرمود
4 پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در فرصتهای مناسب با نوههای خود )امام حسن و امام حسین علیهماالسلام( بازی .» فراخوان
میکرد و آنان را به بازی با همسالان خود تشویق میفرمود. 5
اینک با این مقدمه، محورهای عمده وظایف والدین در مورد بازی کودک را بیان میکنیم.
1. صحیفه سجادیه، ص . 124
2. اسراء 11 آیه . 23
3. میرزا حسین نورى، مستدرک الوسائل، ج 2، ص . 925
4. سفینة البحار، ج 2، ص . 511
. 5. محمدجواد طبسى، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت علیهماالسلام، ص 14 11
الف( فراهم کردن زمینه مناسب برای بازی کودک
خانه و خانواده، محل رشد کودک و نخستین مدرسه تربیت اوست. بنابراین، ایجاد شرایط مساعد در محیط خانواده از مهمترین
وظایف پدر و مادر و یکی از اساسیترین نیازهای کودک میباشد. بررسیهای گوناگون ثابت کرده است که ایجاد محیط امن و
برخوردار از امکانات تفریحی، یکی از عوامل سلامت روح و روان آدمی است و برای کودک ارزش حیاتی دارد.
روانشناسان بر روابط کودک با کسانی که مراقبت از او را بر عهده دارند، تأکید کرده و این کنشهای متقابل را اساس رشد
عاطفی در کودک دانستهاند. کودک به افرادی که زمینههای لذت و سرگرمی و تفریح را برای او فراهم میکنند، دل بستگی و
احساسات مطلوبی پیدا میکند.
اگر والدین، محیطهای امن سرشار از اعتماد و احترام متقابل را به وجود آورند، احساس ناامنی در کودک کمتر میشود و
احساسات خوب و انگیزه ذاتی یادگیری در او شکوفا میگردد. در واقع در چنین محیطی، بهترین شرایط ذهنی برای یادگیری
کودک ایجاد میشود. 1
ما میتوانیم از طریق تدارک زمینه مناسب برای بازی، به کودک آن چیزی را بدهیم که او را قادر میسازد تا بالغ شود. با
شجاعت و اعتماد به نفس با زندگی رو به رو شده و احساس کفایت را در خود برای مشارکت در نظم اجتماعی رشد دهد. بالاتر
از همه اینکه با فراهم نمودن زمینه مطلوب و وسایل مورد علاقه کودک، میتوانیم به او کمک کنیم تا از خود تصویری را که
همآهنگ با انتظارها و مسئولیتهای یک نظم اجتماعی آزاد باشد، بسازد؛ نظمی که در آن هر عضو باید یاد بگیرد که بار آزادی
را تحمل کند و به عنوان یک شخصیت مستقل در دنیایی با ارزشهایی مشترک و هدفدار زندگی کند. 2
یکی از فرضیههای روانشناسی این است که بازی، رشد هوشی کودک را تسریع میکند. در تأیید این فرضیه مطالعاتی انجام
شده است که نشان میدهد، کودکی که اصلاً اسباببازی ندارد یا امکانات کمی برای بازی دارد، از نظر هوشی و شناختی، از
همسالان خود عقبتر است. بنابراین، بعضی از روانشناسان بر این باورند که یکی از دلایلی که کودکان طبقه کمدرآمد، پس از
ورود به مدرسه با مشکلات یادگیری رو به رو میشوند، این است که امکانات کمی برای بازی در اختیار داشتهاند و بازیهایشان
نسبت به کودکانِ طبقه متوسط، محدودتر بوده است.
در یکی از پژوهشها، امکاناتی فراهم شد تا خانوادههای کمدرآمد به اسباببازی دسترسی پیدا کنند. نتایج این پژوهش نشان داد
که اسباببازی میتواند نقش مؤثری در رشد شناختی و هوشی کودک داشته باشد. 3
به نظر میرسد در این پژوهش، اسباببازی، وسیلهای برای تحریک و تشویق رابطه متقابل مادر و کودک بوده است و ازآنرو
تحریک کلامی و روابط محبتآمیز، رشد شناختی را تسهیل میکند، شاید نتایج موفقیتآمیز این برنامه، بیشتر به دلیل چگونگی
رابطه بین مادر و کودک باشد تا صرف وجود اسباببازی. بنابراین، در دسترس بودن اسباببازی، نمیتواند به تنهایی به رشد
شناختی کودک کمک کند بلکه مشارکت والدین در بازی کودک و روابط محبتآمیز آنان، کارآمدی بازی را تا چند برابر افزایش
میدهد.
اهمیت مشارکت والدین در بازی کودک، در سالهای اول زندگی، از نظر رشد ذهنی بعدی آنان، در مطالعه کلاسیک اسکیلز و
دای ) 1131 ( به خوبی نمایان است. در این مطالعه، گروهی از کودکان پرورشگاهی را که در دو سالگی به علت عقبماندگی
شدید در رشد، هیچ خانوادهای حاضر به پذیرش آنها نبود، به یک مو سٔه ویژه عقبماندگان ذهنی انتقال دادند. در این موسسه،
برعکس آن پرورشگاه پرجمعیت، هر کودک تحت مراقبت یک دختر بزرگتر که عقبماندگی ذهنی ضعیفتری داشت، قرار
گرفت. آن دختر در نقش مادر کودک، اوقات زیادی را صرف بازی و صحبت کردن با کودک میکرد. افزون بر آن، محل زندگی
آنها بزرگتر بود و اسباببازی فراوانی در آن وجود داشت. همین که کودک میتوانست راه برود، به یک مهدکودک فرستاده
میشد که در آن وسایل بیشتری فراهم بود و کودک از روابط گرم و صمیمی بهرهمند میشد. پس از گذشت چهار سال، هوش
گروه آزمایشی، به طور متوسط 32 نمره افزایش نشان داد. در حالی که گروه گواه که همچنان در پرورشگاه به سر میبرد،
کاهشی معادل 21 نمره مشاهده شد. پس از بیست سال، بار دیگر این دو گروه بررسی شدند و نتایج نشان داد که گروه آزمایشی،
همچنان برتری خود را نسبت به گروه گواه حفظ کرده است. 4
1. جیمز پاپ باربارامک کومبز، پرورش انگیزه در دانشآموزان، ترجمه ابراهیم قوام، ص 19 . 32
2. ویرجینام اکسلین، بازى درمانى، ترجمه احمد حجاران، ص . 45
3. یاول هنرى ماسن و دیگران، رشد و شخصیت کودک، ترجمه مهشید یاسایى، ص . 124
. 4. ریتال اتکینسون، زمینه روانشناسى، ترجمه محمدنقى براهنى و دیگران، ج 1، ص 125
ب( آزاد گذاشتن کودک برای بازی و سرگرمی
اصل آزاد گذاشتن کودک برای بازی، هم در آموزههای تربیتی اسلام و هم در دیدگاههای روانشناسی پذیرفته شده است. ولی
آزادی نباید به معنای بیبند و باری تلقی شود.
در اواخر قرن نوزدهم، متفکران اروپایی و امریکایی والدین را تشویق میکردند که به فرزندان خود اندکی آزادی نافرمانی بدهند
تا بدین ترتیب تاحدّی از خانواده استقلال پیداکنند. جیمزسالی در اواخر قرن یازدهم، نظریه جان لاک را دوباره مطرح کرد که
کودکان، آزادی را دوست دارند و بنابراین باید به نحوی بزرگ شوند و زمینه فراهم گردد که کارهایی را که دوست دارند و «
میلر ) 1122 ( در این زمینه تصریح کرده است: .» برایشان مناسب است، بی آنکه هیچ گونه فشاری احساس کنند انجام دهند
1 زیرا کودکان، این غنچههای نوشکفتهوجودمان، هیچ چیزی را .» بزرگترین گناه والدین این است که مانع آزادی کودک شوند «
با لذت بازی و آزاد بودن عوض نمیکنند.
پاتریک بورژه روان شناس در اینباره میگوید:
منظور از آزاد گذاشتن و رها کردن کودک، تنها در مسیرهای طولانی پیادهروی و گردشها خلاصه نمیشود، بلکه هر کاری که
به نظر کودک لذت بخش آید، نوعی آزاد بودن معنا میدهد. 2
دخالتهای بیجا و غیرمنطقی در دنیای رویایی و شیرین بازی کودک و تحمیل نوعی بازی و اسباببازی خاص به کودک باعث
میشود که او در فردایی نه چندان دور، خود را فردی فاقد اعتماد به نفس، وابسته به دیگران، سرافکنده و ناکار آمد ببیند.
دکتر بنت الشاطی دوران کودکی حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله را بازنگری کرده است. بر پایه پژوهشها و یافتههای تاریخی و
سیره شناختی وی، هنگامی که آمنه به همراه کودک هفت سالهاش برای زیارت تربت پدرش، عبداللّه، به یثرب میرود، فقط
یکبار او را به زیارت قبر پدر میبرد و بقیه روزها او را آزاد میگذارد تا به همراه داییزادههایش سرگرم بازی شود و از طبیعت و
دشت و صحرا کمال لذت و استفاده را ببرد. 3
در مورد امام باقر علیهالسلام نیز آمده است که به فرزندش امام صادق علیهالسلام اجازه میداد تا با کودکان تفریح و بازی کند.
امام صادق علیهالسلام نیز در کودکی، افزون بر شرکت در بازیهایی که با دویدن و جهیدن همراه بود، به بازیهای فکری با
دوستانش مشغول میشد. برای نمونه، در یکی از بازیها امام جعفر صادق علیهالسلام مینشست و استاد میشد و دیگر کودکان،
شاگرد او میشدند. او نام میوهای را میخواست که برای نمونه بر درخت یا زمین میروید؛ رنگ آن قرمز است و طعم شیرین یا
ترش دارد و فصل آن همین فصل است. هرکس نام او را میگفت، استاد میشد و گروه را رهبری میکرد. گاهی بعضی از
کودکان از روی شوخی نام میوهها را عوض میکردند و پاسخ اشتباه میدادند. حضرت به دلیل فقدانِ صداقت بعضی از
همبازیهایش، بازی را ترک میگفت. ولی با خواهش بقیه دوستانش که میگفتند بازی بدون او رنگی ندارد، دوباره به بازی بر
میگشت.
و کلمات هم وزن آن مانند » الشراعیه « در بازی دیگر حضرت، باز هم استاد و دارای چند شاگرد بود. استاد، به عنوان مثال، کلمه
را میگفت، اگر چه بیمعنا باشد و شاگرد باید پیوسته همان کلمه نخست را تکرار میکرد. با رخ دادن » الداعیه « ،» الصفائیه «
اشتباه، شاگرد از بازی خارج میشد و دیگری جای او را میگرفت.
این دونمونه از بازیهای امامصادق علیهالسلام در دوران کودکی بود و هدف ازآنها، تمرکز ذهن و سلیس شدن تکلّم و افزایش
گنجینه لغات بود. امام به جز ایندو مورد، در بازیهای دیگر که با دویدن و جهیدن همراه بود نیز شرکت میکرد. 4
.1 1 The New Psychology and the Parent, Miller, H.C; London: Jarrolds, 1112, P . 11
2. محمدرضا پوراحمدى لاله، روشهاى تربیت کودکان، ص . 21
3. مادر پیامبر صلىاللهعلیهوآله، ترجمه احمد بهشتى، ص 121 . 121
. 4. مرتضى منطقى، روانشناسى تربیتى، ج 2، ص 551 و 591
ج( دلایل ممانعت برخی پدران و مادران از بازی کودکان
دلایل گوناگونی وجود دارد که پدر و مادر مانع بازی کودکان میشوند و اجازه نمیدهند آنها به دلخواه خود بازی کنند؛ از جمله:
یک ناآگاهی پدر و مادر
یکی از این دلایل، ناآگاهی پدر و مادر از آثار مثبت بازی در رشد شخصیت و سلامت روانی کودک و ناآشنایی آنان از دیدگاه
اسلام درباره بازی کودکان است. والدین اگر بدانند که بازی یکی از نیازهای اصلی کودک است و اسلام درباره آن سفارش کرده
است، به گونهای دیگر رفتار خواهند کرد.
روزی پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله از کنار کودکانی گذشت که سرگرم بازی بودند. یکی از اصحاب، آنان را از بازی منع
1 همچنین در جای دیگر فرمود: .» بگذارید بازی کنند. خاک، چراگاه کودکان است « : کرد. پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهفرمود
2 فرزند خود را آزاد بگذار تا سن هفت سالگی بازی کند. ؛» دَعْ إبْنُکَ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنین «
محمد غزّالی میگوید:
بازی، اختصاص به دوره کودکی ندارد. بلکه در دوره نوجوانی نیز پس از مطالعه کتاب باید بازی کند تا خستگی ناشی از مطالعه
از تن او جدا گردد. الزام کودک به مطالعه دائمی و درس، موجبات کندی ذهن را فراهم خواهد ساخت؛ لذا کودک درصدد رهایی
و فرار از مطالعه و درس خواهد شد. 3
روانشناسان هم منع کردن کودک را از بازی، باعث اختلال در رشد، سرکوب غرایز و پیدایش عقدههای روانی میدانند.
1. نورالدین هیثمى، مجمع الزوائد، ص . 2
2. سفینة البحار، ج 2، ص . 511
. 3. احیاء علوم الدین، ص 144
دو انعکاس محرومیتهای دوران کودکی پدر و مادر
برخی از پدر و مادرها به این دلیل به فرزندانشان اجازه فرصت بازی نمیدهند که در دوران کودکی با خود آنان بد رفتاری شده
است. ازاینرو، با کودکانشان نیز همانگونه رفتار میکنند.
سه کمبود فضای کافی برای بازی
کمبود فضای کافی، یکی دیگر از علل محرومیت کودکان از بازی است. همه خانوادهها فضای کافی در اختیار ندارند تا بخشی از
آن را به بازی کودکان اختصاص دهند و آنها بتوانند اسباببازی خود را به دلخواه خود در آنجا بچینند.
چهار بیحوصلگی پدر و مادر
هنگامی که پدر یا مادر بیحوصله باشد و تحمل شلوغ بازی کودکان را نداشته باشد، آسایش کودکان را از آنها سلب و از بازی
آنها جلوگیری میکند.
پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله به پدران و مادران گوشزد فرمود که هرگاه در کودکان خود فزونکنشی و به اصطلاح، شیطنت و
شلوغ بازی، مشاهده کردند، مانع بازی و تحرک و فعالیت آنها نشوند، زیرا ممکن است همین شلوغ بازیها و جنب و جوشها
که گاه موجب به هم ریختگی وسایل خانه و باعث ناراحتی و عصبانیت والدین میشود، به اخلاق فاضله و رفتارهای بهنجار آنان
.» شیطنت و لجاجت کودک در کودکی، نشانه زیادی عقل او در بزرگسالی است « . در بزرگسالی بینجامد
یُستحّبُ عرامةُ الغلام فی صغره لیکون حلیما « : در روایت دیگری از امام موسی بن جعفر علیهالسلام نقل شده است که فرمود
1.» فی کِبَرِهِ. ثُمّ قال: ما ینبغی الاّ ان یکون هکذا
را به شیطنت، بازی گوشی و علاقه بیش از حدّ کودک به بازی معنا کرده است. » عرامة « ، مرحوم مجلسی در ذیل این روایت
بنابراین، معنای روایت چنین است:
شایسته است کودک به هنگام خردسالی، بازیگوش و پر جنب و جوش باشد، تا در بزرگسالی، صبور و شکیبا و باهوش شود.
سپس فرمود: البته انتظار نمیرود که کودک غیر از این باشد.
اگر کودکی، مطیع و آرام و به اصطلاح خوشاخلاق باشد، هنگام بزرگسالی، وابسته، کودن و کمهوش و ناشکیبا خواهد بود.
چنانچه بازی، شیطنت، شکستن و به هم ریختن، حق طبیعی کودک و نشانه هوش و زیرکی او در بزرگسالی است. والدین باید
به آثار تربیتی بازی توجه کنند و با الهام از سیره عملی معصومین علیهمالسلام که به فرزندان خود اجازه بازی و تفریح میدادند،
به کودکان خود اجازه دهند تا به تفریح و سرگرمی مشغول باشند.
. 1. بحارالانوار، ج 14 ، ص 211
پنج کثیف شدن لباس کودک و به هم ریختگی اتاق
تمیز کردن خانه، یکی از درگیریهای اصلی در بسیاری از خانوادههاست و والدین به هنگام رو به رو شدن با در هم ریختگی
وسایل منزل، رفتار متفاوتی دارند. برخی از آنها آنچنان در مورد نظم و نظافت منزل و لباسهای کودک حساس اند که به
کودک فرصت بازی کردن نمیدهند، زیرا اسباببازی کودک باعث به هم ریختگی اتاق میشود. اسباببازی فرزندانشان را جمع
از این پس، حق « ؛». چون نمیتوانی اتاقت را تمیز نگهداری، همه اسباببازیات را بیرون میریزم « : میکنند و به او میگویند
چون لباسهایت را کثیف « و ». حوصله ندارم روزی چند بار اتاق تمیز کنم « ؛»! نداری اسباببازیات را در اتاق پهن کنی
». میکنی، از این پس اجازه نمیدهم بازی کنی
اینگونه برخوردها کودک را از بازی و اسباببازی محروم میکند و جلوی رشد و خلاقیّت او را میگیرد.
والدین سخت گیر و وسواس که از ترس کثیف شدن لباس کودک و بههم ریختن اتاق، مانع بازی کودک میشوند، بدانند انتظار
اینکه کودک هرگز لباسش را کثیف نکند و باعث به هم ریختگی وسایل منزل نشود، انتظاری کاملاً نا بهجاست و باز داشتن
کودک از بازی نیز ظلم نابخشودنی است که موجودیت و سلامت کودک و آینده او را با خطر جدّی رو به رو میکند.
به نظر میرسد که آموزش مرتب نگه داشتن محیط زندگی، رعایت نظافت و نظم در استفاده از اسباببازی به کودک بسیار
ارزشمند است و در تمامی مراحل زندگی برای او مفید خواهد بود.
والدین به جای جلوگیری از بازی کودک، باید بکوشند اصل نظم و نظافت را به او آموزش دهند و تا حدودی هم از سرِ گذشت با
وی برخورد کنند.
به داستان زیر توجه کنید:
آقای ملکی در حالی که بسیار خشمگین بود، به اسباببازی دخترش، ساناز که در اتاق پخش شده بود، خیره شد. او چندین بار از
دخترش خواسته بود اتاق را مرتب کند. ولی اتاق همچنان به هم ریخته بود. با توجه به اینکه موضوع مرتب کردن اتاق به یک
مشکل حل نشدنی تبدیل شده بود و ساناز نمیخواست اتاق را مرتب کند، آقای ملکی تصمیم گرفت به این مشکل خاتمه دهد.
.» اسباببازیات را بیرون میریزم. از این پس هم حق نداری بازی کنی « : او اسباببازی دخترش را جمع کرد و به او گفت
خانم سالاری با راه حل همسرش مخالف بود. ازاینرو، با یکدیگر صحبت کردند و در مورد گشودن گره مشکل ساناز و ترغیب
او به مشارکت در تمیز کردن خانه به توافق رسیدند. آنها متوجه شدند که دستور دادن به ساناز بیفایده است، زیرا او نمیداند چه
راهنمای برخورد با « باید بکند و از کجا آغاز کند. گریه کردن او نیز به همین دلیل بود. والدین ساناز به یکی از کتابهای
در مقابل هر روزی « : مراجعه کردند. بر اساس توصیه کتاب، همه اسباببازی او را در کیسهای قرار دادند و به او گفتند » کودکان
و بدینترتیب، خواسته خود را برای فرزندشان به طور » که اتاق را تمیز کنی، یکی از اسباببازیات را در اختیارت میگذاریم
دقیق مشخص و برای آن پاداش تعیین کردند. ساناز، هنگامی که همه اسباببازی را به دست آورد که تمیز کردن اتاق و نگه
داری اسباببازی را آموخته بود.
د( در نظر گرفتن مکان مناسب برای بازی و اسباببازی کودک
کودک به مکانی نیاز دارد که متعلق به خودش باشد. داشتن محل کوچک و اختصاصی برای بازی و نگه داری وسایل شخصی
مانند اسباببازی، کتابها، مجلّههای تصویری و... به رشد شخصیت کودک و پرورش استقلالطلبی وی کمک میکند.
همچنین میتواند از بسیاری درگیریهای میان والدین و کودک جلوگیری کند.
کودک دوست ندارد کسی به لوازم شخصی و اسباببازی او دست بزند. کودک میخواهد اسباببازیاش، مکان ویژهای داشته
باشد تا بتواند بدون مزاحمت دیگران و هرطور که خواست بازی کند. دوست دارد بازیهای نیمه تمامش به همان صورت باقی
بماند تا هروقت که خواست به آن ادامه دهد.
بنابراین، باید اتاقی برای بازی و اسباببازی کودک در نظر گرفته شود. اگر نمیتوانید اتاق جداگانهای برای بازی و اسباببازی
در اختیار او بگذارید، دست کم گوشهای از اتاق را برای نگه داری اسباببازی وی در نظر بگیرید تا بتواند اسباببازی و وسایل
خود را در آن قسمت قرار دهد.
کثیف شدن لباس کودک به هیچ وجه نمیتواند باعث محرومیت او از بازی شود. یکی از صاحبنظران تعلیم و تربیت در اینباره
من شخصا ترجیح میدهم کودکی را ببینم که پس از بازی کردن، لباسهایش پر از گرد و خاک شده است، ولی « : میگوید
1 رسول گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله نیز هنگامی که دید کودکان با خاک بازی میکنند، .» خوشحال و خندان به نظر میرسد
2.» بگذارید بازی کنند. خاک چراگاه کودکان است « : فرمود
شیوههای تشویق کودک به رعایت نظم و مرتّب کردن اسباببازی
والدین توجه داشته باشند که سختگیری در مورد بازی کودک و دستور دادن برای رعایت نظم و جمع کردن اسباببازی،
کاربردی ندارد. اینجا باید زبان کودکی گشود و کودکانه با فرزند رفتار کرد. الگوی زیر در برخورد با کودک میتواند مفید باشد:
بازی پایان یافته است. ولی زهرا کوچولوی چهار ساله مانند همیشه برای جمعوجور کردن اسباببازی خود تنبلی میکند. مادر
خوب، حالا ببینیم کی زودتر کار خود را تمام میکند؛ تو یا من؟ تو اسباببازیات را جمع میکنی، من « : برای تشویق او میگوید
.» هم ظرفها را میشویم و شام آماده میکنم. فقط همه چیز باید منظم انجام شود و عجلهای در کار نیست
این یکی از روشهایی است که میتوان از بهانهگیری کودک جلوگیری و او را به جمعوجور کردن اسباببازیاش تشویق کرد.
برای بار دیگر میتوان از روش پیشنهادی زیر استفاده کرد:
زهرا جان! خودت را آماده کن تا پیش مادربزرگ برویم. همه اسباببازی به جای خود. عروسک سارا! نگاه کن زهرا چگونه «
سپس مادر خم »؟ میخواهد وسایل خودش را مرتب کند. سپس یواشکی به من بگو که زهرا دختری باسلیقه است یا نه، باشد
میشود و وانمود میکند که در گوش عروسک چیزی میگوید. زهرا کنجکاو میشود و میپرسد:
به عروسکم چه گفتی؟ به من هم بگو.
نه این یک راز است بین من و سارا. هر وقت که اسباببازیهایت را جمع کنی، آن را خواهی فهمید. سارا، درست است؟ بعد
میتوانیم به او بگوییم... .
مادر از اتاق خارج میشود. زهرا با عجله اسباببازی را داخل جعبه سرازیر میکند، به طوری که در جعبه بسته نمیشود. زهرا
نگاهی به سارا میاندازد. به نظر میرسد که نگاه او عصبانی و خشمگین است. خوب چه میشود کرد؟ زهرا بار دیگر اسباببازی
را بر زمین خالی کرده، اینبار میکوشد تا با دق