مساجد شبستانی اولین مساجد ساخته شده توسط معماران ایرانی بود که ظاهری ساده و بی آلایش شبیه خیمه گاه داشتند . این نوع از مساجد شامل فضای مسقف وسیع با کانونی منفرد ،یعنی دیوار قبله بودند که محراب به صورت تاق نمایی در میان آن قرار میگرفت . چندین ستون با فواصل مشخص ایستایی شبستان را تامین میکردند.این فضا از یک طرف با حیاط مسجد ارتباط داشت . مسجد فهرج یزد یکی از اولین مساجد شبستانی است و از بخش سر پوشیده در جانب قبله و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفه هایی در اطراف تشکیل شده است. مسجد فهرج یزد جزو اولین مساجد قرون اولیه هجهری است . یکی از جالب ترین ویژگی های این مسجد نقش درهای ساسانی است که با گچ ،بر روی دیوار شرقی ،نگاشته شده است و گمان میرود معمار مسجد میخواسته یادگاری از در های زیبای کهن به جای بگذارد .چون ساخت درهای مجلل در صدر اسلام معمول نبود . دومین مسجد شبستانی را تاریخانه دامغان میدانند که نقشه ای مستطیل شکل با حیاط مرکزی و شبستانی در جهت قبله و رواق هایی در اطراف دارد.بعضی معتقدند که این مسجد بر روی آثار ساسانی بنا شده است. سومین مسجد را مسجد اولییه جامع نایین میدانند و آن را به قرن 4 نسبت دادند این مسجد حالت عمودی و بلند رایج در معماری کهن ایرانی را به یاد می آورد . که در ستون های عظیم تخت جمشید در ستون های کشیده ی عصر اشکانی و ایوانهای طاقدار بلند ساسانی به چشم میخورد. فراوانی گچ بری در این مسجد نیز ویژگی این مسجد و در تداوم بناهای ساسانی میباشد . یکی دیگر از مساجد نوع شبستانی را مسجد اولییه ی جامع اصفهان به شمار می آورند. که مربوط به قرون اولییه ی اسلام بوده است . از بررسی های به عمل آمده مشخص شده که اصل مسجد شبستانی بوده و در ادوار بعد به صورت چهار ایوانی تبدیل شده است . و به دلیل داشتن آثاری از ادوار مختلف معماری ایران ،این مسجد را دایره المعارف ایرانی خوانده اند. منبع= کتاب آشنایی با بناهای تاریخی

سلام ذکر منبع دقیق ....