مقرنس تزييني در آثار تاريخي اسلامي ايران

دكتر زماني استاديار دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران
مقرنس در دورة تيموري

در دورة تيموري نيز اين عنصر تزييني بكار رفت و رويهم رفته در اجراي آن روش دورة مغول دنبال گرديد و مي‌توان گفت در بعضي موارد سطح زير مقرنس وسيع‌تر گرديد و براي زينت دادن سطوح واحدهاي مقرنس بيشتر از كاشي و موزاييك استفاده گرديد.

مقبره امير تيمور در سمرقند مورخ 808 هجري-اين بنا از آخرين بناهاي تيمور است كه براي نوه‌اش محمد سلطان ساخته است و يكي از شاهكارهاي معماري و تزييني بشمار است. قسمت داخلي مقبره كه خيلي مرتفع است در انسان حس عظمت شاهانه را القاء مي‌كند و نوري كه از پنجره‌هاي مشبك سفالي زيبا به داخل مي‌تابد ديوارها و مقرنسهاي كاشي را روشن مي‌كند. مقرنسهاي داخل را كم و بيش ديده و بعداً نيز خواهيم ديد و مقرنس مورد نظر ما در سطح خارجي پايه گنبد رفيع آن قرار دارد. در اين سطح شيارهاي زيبا و برجستگي‌هاي خياري وجود دارد كه از روي اين مقرنس صعود مي‌كند. اين مقرنس عبارت از دو رديف فرورفتگي و برجستگي متناوب است كه خود در روي نواري از مربعات گلدار واقع مي‌باشد. اين مقرنس دورديفي چون يك كمربند بدور ساقه گنبد مي‌پيچد و چشم را در سايه و روشنهاي خود مي‌لغزاند(85).

اين نوع مقرنس بطور غني و ظريف‌تر در پايه‌شيارهاي گنبد مقبره گوهر شاد مورخ 839 هجري در هرات وجود دارد(86).

مسجد جامع گوهرشاد مشهد مورخ 821 هجري-اين بنا از جمله مساجد چهار ايواني است كه براي گوهرشاد زوجه شاهرخ تيموري ساخته شده و از شاهكارهاي معماري و تزييني شمرده مي‌شود. مقرنس جالب توجه اين مسجد در خارج گنبد قرار دارد و عبارت است از:

1-يك رديف طاق‌نما با قوس سه قسمتي(دو طاق نماي عريض و يك باريك با قوس جناغي).

2-يك رديف ستاره‌هاي سه پر در بين قوسهاي طاق‌نماها.

3-يك رديف سطوح مقعر پنج ضلعي در روي ستاره‌هاي سه پر.

4-يك رديف ستاره سه پر ديگر در بين سطوح پنج ضلعي.

5-يك رديف سطوح نسبتاً مسطح و مقعر بطور متناوب.

6-يك رديف برجستگي‌هاي رويه گود در بالاي سطوح قبلي.

دو رديف آخر برجستگي‌هاي مدور تزييني را تحمل مي‌كند و آويزان بنظر مي‌رسد و رويهم رفته به مقرنس پاية گنبد مقبره امير تيمور و مقبره گوهرشاد باني مسجد شباهت دارد(87).

مدرسه خرجرد تربت جام-اين مدرسه در سال 1445 ميلادي(848 هجري) بدست يك معمار شيرازي ساخته شده و از جمله بناهاي چهارايواني است(88). در جدار بعضي طاق‌نماهاي اين بنا مقرنسهاي مفصل اما نسبتاً كم گود وجود دارد و هر سطح مقرنس در سه قسمت، وسط و طرفين، با دوزه عمودي مشخص است. اولين رديف مقنرس با طاق‌نماهاي داراي قوس شكسته كه از لحاظ عرض مساوي نيست مشخص شده و رديفهاي بعدي با سطوح پنج ضلعي قوس‌دار صورت گرفته است. در قسمت وسط شانزده رديف رويهم و يازده رديف كنار هم قرار گرفته بطوريكه هريك از واحدهاي رديف بالا در انتهاي يك شعاع از اشعه ساطع از كليد قوس طاق طاق‌نماي بزرگ واقع است. تعداد رديفهاي عمودي هريك از دو قسمت طرفين يازده و رديفهاي انتها، مانند قسمت وسط، بيشتر جلو آمده است و هر واحد آن در انتهاي يك شعاع از اشعه ساطع از گوشه بالا قرار دارد. در طرفين طاق‌نماي بزرگ يعني لچكهاي مجاور جناحهاي قوس، مقرنسهاي مشابهي وجود دارد.

نظير اين تزيين در مسجد گوهرشاد مشهد نيز ديده مي‌شود و نشان مي‌دهد كه اين دو بنا بدست يك يا دو معمار همشهري شيرازي ساخته شده است(89).
منبع اینترنت

سلام نام سایت و مشخصات لازم است.