Literacy
سواد رسانه ای چیست؟
What is Media Literacy?
سواد رسانه¬ای چیست؟
ترجمه مهدی شهبازی

ضرورت مطالعه رسانه به سبک انتقادی و منسجم در سال¬های اخیر بدیهی شده است، زیرا رسانه¬ها موقعیت مرکزی زندگی فرهنگی و سیاسی ما را در بر گرفته¬اند. در واقع ما درباره جهان فراتر از تجربیات مستقیم که از طریق رسانه دریافت می¬کنیم می¬دانیم. در حقیقت رسانه، بیرون از برنامه آموزشی مدرسه مانده است و گاهی اوقات رسانه¬ها به بسیاری از ابعاد جامعه و آگاهی فردی ما غالب می-شود، همین امر موجب می¬شود تا رسانه¬ها با قدرتشان بر ابعاد ناآگاه زندگی ما تأثیر بگذارند. تعجب¬آور نیست که ما می¬خواهیم رسانه را مطالعه کنیم؛ بلکه این تعجب¬آور است که گام بلندی برای شروع مطالعه برداشتیم.
سواد رسانه¬ای به رویه¬های درک رسانه¬های جمعی و کاربرد آن می¬پردازد. و همچنین به دانشجویان کمک می¬کند تا درکی آگاهانه و انتقادی درباره ماهیت رسانه¬های جمعی، فنون استفاده از آن و توسعه این فنون داشته باشند. به ویژه هدف آموزش سواد رسانه¬ای افزایش درک دانشجویان از چگونگی کار رسانه، تولید معنا، ساماندهی و ساخت واقعیت از سوی رسانه است. اساساً آموزش سواد رسانه¬ای باید با هدف آموزش دانشجویانی که درکی از رسانه نظیر دانش درباره نقاط قوت و ضعف رسانه، رسانه متعصب و ضروری، نبوغ هنری و حیله¬گری درباره رسانه و دانش درباره تأثیرگذاری و تأثیرپذیری رسانه داشته باشد.
مفاهیم کلیدی در سواد رسانه¬ای
برای شرح فرضیات انتقادی ورای آموزش رسانه در زیر مفاهیم کلیدی بسط داده شده است. در کانادا، سواد رسانه¬ای بخشی از برنامه آموزش مهارت¬های زبانی (مهارت¬های دوازدهگانه آموزش زبان) می-باشد. این مفاهیم یک پایه نظری برای همه برنامه¬های آموزش سواد رسانه¬ای فراهم می¬کند و همچنین به معلمان زبان رسانه ای و چارچوب آن را برای بحث و گفتگو ارائه می دهد.
1. همه رسانه¬ها ساختارمند هستند
رسانه با دقت ساختارهای زیرکانه¬ای ارائه می¬کند که بسیاری از تصمیم¬گیری¬ها و نتایج را از عوامل تعیین¬کننده منعکس کنند. بیشتر دیدگاه ما نسبت به واقعیت بر مبنای پیام های رسانه¬ای است که پیش¬ساخته هستند و حاوی نگرش¬ها، تفسیرها و نتایجی است که تقریباً شکل گرفته است. رسانه تا اندازه زیادی برداشت¬هایی از واقعیت برای ما ارائه می¬کند. زمان تحلیل یک متن رسانه¬ای به این نکات توجه می¬کنیم: این پیام چگونه شکل گرفته است؟و چگونه واقعیت را بازنمایی می¬کند؟
2. همه افراد پیام¬ها را به سختی تفسیر می¬کنند.
کسانی که برنامه تلویزیونی یا وب¬سایت مشابهی می¬بینند اغلب تجربه مشابه ندارند یا با برداشت¬های مشابه مواجه نمی¬شوند. هر کسی می¬تواند یک پیام را با توجه به سن، فرهنگ، تجربیات زندگی، ارزش¬ها و عقاید به صورت¬های مختلف تفسیر یا قبول کند. زمان تحلیل یک متن رسانه¬ای توجه می¬کنیم به: چگونه دیگران پیام¬ها را به صورت متفاوتی درک می¬کنند؟
3. رسانه منافع تجاری دارد.
بیشتر رسانه¬ها برای سود ایجاد شده¬اند. عموماً تبلیغات بزرگترین منبع درآمدی است. آگهی¬های تجاری بدیهی¬ترین ابزار تولید درآمد هستند، اگرچه پیام¬های تبلیغاتی شکل¬های زیادی دارد که شامل بر تبلیغ کالا (به طور مشخص کالایی را در برنامه¬ها و فیلم¬ها نشان می¬دهند)، حمایت¬کنندگان، جوایز، تبلیغات سه بعدی و پیمایش در اینترنت، حمایت¬های اشخاص مهم یا نام¬نویسی برای استادیوم یا تئاتر. در تحلیل این متن رسانه¬ای توجه می¬کنیم به: چه کسی و چرا متن رسانه¬ای را تولید می¬کند؟ اگر پیام اقبال عمومی یافت چه کسی سود و چه کسی ضرر می¬کند؟
4. رسانه پیام¬های ایدئولوژیک و ارزشی دارد.
تولیدکنندگان پیام¬های رسانه¬ای عقاید، ارزش¬ها، باورها و تعصب¬هایی دارند. این عوامل می¬توانند بر اینکه چه چیزی و چگونه گفته شود تأثیر ¬گزارد. تولیدکنندگان باید چیزی که شامل متون رسانه¬ای باشد یا نباشد انتخاب کنند، بنابراین هیچ پیام بی¬طرف یا عاری از ارزش وجود ندارد. از آنجا که این پیام¬ها اغلب از سوی بینندگان زیادی دیده می¬شود، می¬تواند تأثیر اجتماعی و سیاسی زیادی بر روی افراد داشته باشد. در تحلیل یک متن رسانه¬ای به این نکات توجه می¬کنیم: چه سبک زندگی، ارزش¬ها ودیدگاه¬هایی از این پیام بازنمایی یا چشم¬پوشی شده است؟ لازم است که پیام¬های رسانه¬ای درباره موضوعاتی نظیر ماهیت سبک زندگی، واقعیت مصرف¬گرایی، نقش زنان، پذیرش اقتدار و میهن پرستی محض رمزگشایی شود.
5. هر رسانه¬ای زبان، سبک، تکنیک، اخلاق، باور و اصول هنری خاص خود را دارد.
هر رسانه¬ای معنایی خلق می¬کنند که به صورت متفاوتی از واژگان، تکنیک¬ها و سبک¬ها یا اخلاقیات و باورهای خاصی استفاده می¬کنند. در یک فیلم یا برنامه تلویزیونی، زمانی که تصویر محو می¬شود، آن پیامی از زمان را نشان می¬دهد. لینک¬های داغ یا دکمه¬های جهت¬یابی نشان می¬دهد که چیزی را که نیاز دارید را در وب سایت پیدا کنید. یک داستان نویس باید از کلمات خاصی برای خلق فضا و شخصیت-ها استفاده کند، در حالی که رسانه از تصویر، متن و صدا استفاده می¬کند. در هر زمان، ما ابزار تکنیکی را درک می¬کنیم. ما در درک زبان¬ رسانه¬های مختلف روان و سلیس شدیم و می¬توانیم کیفیت هنری آنها را درک کنیم. هنگام تحلیل یک متن رسانه¬ای توجه می¬کنیم به: چه تکنیکی و چرا استفاده شده است؟ توسعه مهارت¬های سواد رسانه¬ای ما را قادر می¬سازد نه تنها متون رسانه¬ای را درک و رمزگشایی کنیم، بلکه از اصول هنری منحصربه فرد هریک از آنها متمتع شویم. تمتع ما از رسانه با آگاهی از چگونگی خلق اشکال و تأثیرات خوشایند افزایش می¬یابد.
6. رسانه معانی تجاری دارد.
سواد رسانه¬ای بر آگاهی از پایه¬های اقتصادی تولیدات رسانه¬های جمعی مبتنی است. شبکه¬ها دنبال مخاطبانی هستند که از آنها حمایت مالی کنند. دانش در این زمینه به دانشجویان اجازه می¬دهد تا درک کنند که چگونه محتوای برنامه، مخاطبان را هدف تبلیغات خودشان کرده¬اند و چگونه بینندگان را در گروه-های بازاری ساماندهی کرده¬اند. موضوع مالکیت و کنترل اهمیت حیاتی دارد در زمانی که انتخاب¬های زیادی در این زمینه وجود دارد ولی با این حال باورهای کمی وجود دارد (نود درصد از روزنامه¬ها، مجلات، ایستگاه¬های تلویزیونی و شرکت¬های نرم¬افزار کامپیوتری جهان در مالکیت هفت شرکت ادغام شده می¬باشد).
7. رسانه معانی اجتماعی و سیاسی دارد.
یک بعد مهم از سواد رسانه¬ای آگاهی از گستره تأثیرات اجتماعی و سیاسی ناشی از رسانه می-باشد. تغییر ماهیت زندگی خانوادگی، استفاده از اوقات فراغت و نتایج مباحثات سیاسی تلویزیونی سه نمونه از این موارد هستند. رسانه¬های جمعی تلاش می¬کند تا ارزش¬ها و نگرش¬های اجتماعی را منطقی نشان دهند. رسانه همچنین نقش بزرگی در رسانه¬ای کردن حوادث و مسائل جهانی از حقوق مدنی تا تروریسم دارد.
8. در رسانه شکل و محتوا مرتبط با هم هستند
رابطه شکل و محتوا مرتبط با مقاله مارشال مک¬لوهان با عنوان «رسانه پیام است» می¬باشد. یعنی هر رسانه¬ای برنامه و جهت¬گیری¬های تکنیکی خاص خود را دارد و واقعیت را در شیوه¬های منحصربه فردی رمزگذاری می¬کند. بنابراین رسانه¬های مختلف ممکن است حادثه مشابهی گزارش کنند ولی برداشت¬ها و پیام¬های متفاوتی ایجاد کنند.