در اين نوشتار ابتدا به تاريخچه وسايل ارتباط جمعي و سير تحول آن اشاره‌اي کوتاه شده و سپس جايگاه و نقش وسايل ارتباط جمعي در تحولات اجتماعي مورد بررسي قرار مي‌گيرد و در ادامه نگاهي ويژه به ماهواره و اينترنت خواهد شد. در پايان مطلب هم آسيب‌هاي ناشي از اينترنت با تکيه بر آسيب‌هاي اجتماعي مورد بررسي قرار گرفته و راه‌حل‌هايي براي پيشگيري و مبارزه با اين آسيب‌ها ارائه مي‌شود.

به گفته پژوهش‌گران، پيشرفت علم و فن‌آوري طي 30 سال اخير بيشتر از 3000 سال گذشته بوده است. اگر چنين سخني صحيح باشد به‌جرأت مي‌توان گفت که رشد و تحول وسايل ارتباط جمعي (فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات) بيش از اين مقدار است؛ چراکه تغيير و تحول ناشي از فن‌آوري اطـلاعات و ارتباطات را در اصطلاح <انقلاب فن‌آوري اطلاعات> ‌و جامعه کنوني را که متأثر از اين فن‌آوري است <جامعه اطلاعاتي> ‌ناميده‌اند.

تأثير فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات بر جامعه به اندازه‌اي است که رشته جديدي با عنوان <حقوق فن‌آوري اطلاعات> ‌در کشورهاي پيشرفته و نيز کشورهاي در حال توسعه ايجاد شده است. اين رشته داراي چندين شعبه فرعي با عنوان‌هاي مختلفي همچون <حقوق کيفري اطلاعات> ‌و <حقوق تجارت الکترونيکي> ‌است.

اگر نگاهي مختصر به تاريخ وسايل ارتباطي و کيفيت استفاده از وسايل ارتباط جمعي داشته باشيم ملاحظه خواهيم کرد که در قرن نوزدهم و حتي اوايل قرن بيستم، کتاب و نـشـريـات تـنها وسايل انتقال انديشه و اخبار و اطلاعات محسوب مي‌شدند که اين وسايل نيز به‌سختي قابل تبادل بودند.

اگرچه تاريخ اختراع تلگراف به حدود 180 سال پيش، تلفن 130 سال، راديو 110 سال و تلويزيون 80 سال پيش بازمي‌گردد؛ اما استفاده از اين وسايل تا نيمه دوم قرن بيستم که علم و فن‌آوري پيشرفت قابل توجهي نداشت، عمومي ‌نشده بود و تعداد کمي ‌از مردم دنيا امکان استفاده از آنها را داشتند. از 50 سال پيش که ماهواره اختراع شد و از 40 سال گذشته که شبکه‌هاي رايانه‌اي براي ذخيره و انتقال اطلاعات مورد استفاده قرار گرفتند و از 20 سال پيش که اينترنت در اختيار همه مردم قرار داده شد و اين ابزار ارتباطي به عنوان شاهراه انتقال اطلاعات مورد توجه و استفاده کشورها قرار گرفت و از تلفيق فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات فضاي جديدي تحت عنوان <فضاي سايبر> ‌يا <دنياي مجازي> ‌پا به عرصه وجود گذاشت، بشر پي به نقش وسايل ارتباط جمعي برد و براي آن اهميت و جايگاهي فوق‌العاده قائل شد.

اهميت جايگاه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات از آن جهت است که امروزه در عصر ارتباطات و در پرتو انقلاب فن‌آوري اطلاعات نه تنها از اين فن‌آوري براي تبادل افکار و انديشه‌ها استفاده مي‌شود؛ بلکه بسياري از امور و ابعاد زندگي انسان‌ها تحت تأثير اين فن‌آوري است. در کشورهاي توسعه‌يافته و حتي برخي کشورهاي در حال توسعه کمتر جنبه‌اي از زندگي انسان‌ها را مي‌توان يافت که تحت تأثير قرار نگرفته باشد. امروزه براي انجام بسياري از کارها نياز به حضور فيزيکي افراد نيست. با الکترونيکي شدن امور بـيـشـتــر خـدمـات و امـور روزمـره زندگي در فضاي سايبر يا به عبارت ديگر دنياي مجازي قابل پيگيري است. نهاده‌هايي همچون دولت الکترونيک، تجارت الـکـتـرونـيـک، بـانـکـداري الـکـترونيک و آموزش الـکـتـرونـيـک بـيـانـگـر انـتـقـال فـعـاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، علمي و هنري از دنياي واقعي به فضاي سايبر يا دنياي مجازي است. ‌


با توجه به اين که موضوع بحث اين نوشتار آسيب‌هاي اجتماعي ناشي از وسايل ارتباط جمعي با تأکيد بر اينترنت و ماهواره است، پس از بيان اين مقدمه به بررسي نقش وســـايـــل ارتــبـــاط جــمــعـــي در آسـيـب‌هـاي اجتماعي پرداخته مي‌شود.

هر يک از وسايل ارتباط جمعي ضمن اين که به لحاظ تسهيل امور آثار مثبتي در جامعه دارند، به دليل سوء‌‌استفاده‌اي که از آنها مي‌شود، ممکن است آسيب‌هايي را براي جامعه به دنبال داشته باشند. هرچه وسايل ارتباط جمعي بيشتر قابل کنترل باشند، آسيب‌هاي ناشي از آنها کمتر است.

نشريات، راديو و تلويزيون از جمله وسايلي هستند که معمولاً هرکسي توانايي داير کردن و راه اندازي آنها را ندارد و چنانچه افرادي هم از چنين توانايي برخوردار باشند، دولت‌و جامعه در راستاي کنترل آنها تلاش مي‌کنند. ازاين‌رو اين وسايل ارتباطي کمتر مورد سوء‌استفاده قرار مي‌گيرند و آسيب‌هاي ناشي از آنها براي جامعه به‌خصوص ‌خانواده‌ها کمتر است.

بررسي نقش ماهواره ‌

‌ماهواره در سال1960 اختراع شد و استفاده از آن در سال 1980 براي بيشتر کشورها عموميت پيدا کرد. تا قبل از اختراع ماهواره، راديو و تلويزيون‌هاي کشورها به لحاظ برد کوتاهي کـه داشـتـنـد، بـيـشـتر قابل کنترل بودند؛ چراکه اگر کسي مي‌خواست يک ايستگاه راديويي يا تلويزيوني براي پخش برنامه‌اي در يک کشور ايجاد کند، بايد در داخل و يا نزديک مرزهاي آن کشور اقدام به انجام اين کار مي‌کرد و ازاين‌رو چنين شبکه‌اي توسط حکومت قابل کنترل بود؛ اما اختراع ماهواره امکان ارسال اطلاعات صوتي و تصويري را از هر نقطه‌اي امکان‌پذير کرد.

با اختراع ماهواره در سال1960 تبادل اطلاعات دچار تحولي عظيم ‌شد. در ابتدا ماهواره‌ها داراي حجم زيادي بودند و حداکثر 4 کانال تلويزيوني را پخش مي‌کردند.

کم‌کم از حجم ماهواره کاسته و بر کيفيت آنها افزوده شد. در حال حاضر يک ماهواره حدود 2000 کانال تلويزيوني پخش مي‌کند.حجم ديش‌هاي گيرنده نيز کمتر شده است.
هم اکنون آنتن "گلوبال" روي ماهواره‌ها نصب شده و به اين ترتيب قابليت پخش برنامه براي همه دنيا ايجاد شده است.

در آينده نزديک هم امکان استفاده از باندUHF‌ و دريافت برنامه‌ها بدون ديش و رسيور فراهم مي‌شود. همچنين شاهد تعبيه دستگاه مترجم خودکار روي گيرنده ماهواره‌ها خواهيم بود و از اين طريق دريافت برنامه‌هاي ماهواره‌اي براي هرکس با هر فرهنگ و زباني آسان خواهد شد.

در حال حاضر حدود يکصد ماهواره از 15 کشور قابليت پخش برنامه در ايران را دارند و از هر ماهواره به طور متوسط 200 کانال قابل پخش است وبه اين ترتيب، 20 هزار کانال تلويزيوني براي کشور ايران قابل دريافت است.

از نظر فني امکان مبارزه با ماهواره تقريباً غيرممکن شده و نشانه آن وجود ديش‌هاي فراوان بر بالاي پشت بام‌هاست.

بنابراين ضمن اين که ماهواره‌ها امکانات و تسهيلات بسياري را در اختيار بشر قرار داده‌اند، زمينه سوء‌استفاده را نيز فراهم کرده‌اند. ماهواره به مهاجمان فرهنگي و دشمنان آداب، سنن، فرهنگ و عقايد ملت‌هاي مستقل اين امکان را داده است که بتوانند در خارج از مرزها بدون هرگونه کنترلي هويت آنها را مورد هجمه قرار دهند و براي آنان برنامه‌ريزي فرهنگي کنند.